Теве-теве шагатын курантше латкок гана пералта. У ий вашеш кажныже эртыше идалыкым иктешла, сайжым-удажым палемда. 2019 ий кузерак эртен, могай саскам конден? Тиде да моло йодышлан Марий Эл Республикын тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрже К.ИВАНОВ вашешта.
— Константин Анатольевич, 2019 ий моткоч шуко событийлан, вашлиймашлан поян лийын. Эн чот мо шарналт кодын?
— 2019 ий моткоч виян эртен кайыш. Тений пеш шуко мероприятий, событий эртен. Кажне тылзын ныл-вич кугу мероприятийыш чумыргенна. Кодшо ий мучаште да тенийысе идалык тӱҥалтыште палемдыме пашанамат чыла ыштен шуктенна гына огыл, утыжденат ыштенна. А тидыже моткочак куандара, вет команде дене, нимогай чаракым ончыде, ик ойыш шуын, пашам ыштыме, у проектым илышыш шыҥдарыме шижалтеш.
— Тений «Тӱвыра» национальный проект полшымо дене икмыняр районышто тӱвыра пӧртым уэмден олмыктымо. Шушаш ийыште тыгай паша кушто ышталтшаш?
— Чын, тений нацпроект полшымо дене вич тӱвыра пӧрт у тӱсым налын. Тиде – Марий Турек районысо Кугу Карлыганыште, Юрино районысо Йӱркынаште, Морко районысо Красный Стекловарыште, Шернур районысо Лажъялыште да Курыкмарий районысо Виловатыште. Уэмден олмыктымо паша федеральный, республик, район бюджет гыч ойырымо шийвундо полшымо, районлаште да яллаште культур пашаеҥ-влакын тыршен ыштымышт дене шукталтын. Молан манаш гын тунам да кызытсе оралтым таҥастараш гын, моткоч кугу ойыртем уло. Такшым нацпроект дене келшышын, тӱвыра пӧрт-влакын леведышыштым веле вашталтышаш улыт ыле, но Россий культур министерстве кодшо шийвундыж дене зданий кӧргыштат олмыктымо пашам ышташ, пырдыжым да тувырашым чиялташ, окнам, омсам вашталташ да молымат шотыш кондаш йӧным ыштен. А 2020 ийыште нацпроект полшымо денак Оршанке районысо Кугунур ялыште культур пӧртым уэмден олмыкташ тӱҥалыт. Але марте тусо артист-влак тӱвыра пӧрт семын келыштарыме оралтыште вераҥыныт да ик леведыш йымалне икмыняр организаций пашам ыштеныт. Тушто виян усталык коллектив-влакат улыт да мастарлыкышт дене куандарат. Такшымат Оршанке район шкешотан улмыж дене ойыртемалтеш: тудо республикнан рӱдолаж деч тораште огыл, сандене турист-влакланат кудалышташышт каньыле. А туштыжо ятыр тоштер, ремесло пӧрт, шкешотан памаш да молат улыт. Сандене толшаш ийын Марий Элын шӱдӧ ияш лӱмгечыжым пайремлыме идалыкыште уна-влакым тушко экскурсий дене намиен коштыкташ лиеш.
— Культур учреждений-влаклан семӱзгарымат ойырымо нерген мут шоктен ыле. Лачшымак кӧлан нуно логалыт?
— У семӱзгар дене музыкальный училище, искусство, хореографий школ-влак пойдаралтыт, вет тыште ончыкыжым мемнан аланыште пашам ышташ тӱҥалше самырык тукым мастарлыкым шуара. А нунылан ме чыла йӧным ыштышаш улына. Мутлан, Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын Кугу концерт залыштыже могай гына кӱкшытан концерт, конкурс-влак огыт эртаралт?! Садлан тушко «Стейнвей» рояльым да моло семӱзгарым налаш палемдыме, тыгак районласе искусство школ-влакат у семӱзгаран лийшаш улыт. А 2022 ийыште Национальный президент искусство школланат ойыраш палемдыме.
— 2019 ий — Театр идалык. Тудо республикысе театр-влаклан могай лектышым пуэн?
— Российыште Театр идалык мучашке лишемеш гынат, мемнан дене, Марий Элыште, тудо нигунам огеш мучашлалт. Йошкар-Ола – театральный ола. Арам огыл мемнан дене «Театральный Йошкар-Ола» фестиваль эртаралтеш. Республикыштына куд профеесональный театр уло. Кажныже виян, талантан, гастрольыш лектын коштеш, чапле кугу концертым эртара, калыкым оҥай але шонаш таратыше премьер дене куандара. Мемнан дене эртаралтше театр фестивальыш вес олала гычат театр коллектив, критик да уна-влак куанен коштыт. А театр искусствышто ик эн кугу да волгыдо событий семын Шкетан лӱмеш Марий нацональный драме театрын шӱдӧ ияш лӱмгечыжым палемдаш лиеш. Юбилей идалыкыште театр коллектив кӱкшытыш шумыжо, артист-влакын талантан улмыштым ятыр гана пеҥгыдемдыш. Ик эн виян, историеш кодшо событий семын Степан Пектеевын шындыме «Йыван Кырла. Путёвка в жизнь» спектакльжым вестӱрлӧ формо дене сценыш лукмым палемдыман. Тыгак моло театрлаштат чапле спектакль-влак калыкым куандареныт: Курчак театрыште – «Йӱд орол» (тудо «Золотая маска» премийым налшаш верч таҥаса – авт. ), Сапаев лӱмеш опер да балет театрыште – «Аида» да молат. Адакшым шукерте огыл Курыкмарий драме театр 25 ийым темымыж лӱмеш чапле пайремым эртарыш.
Республикнан 100 ияш лӱмгечыж вашеш театр коллектив-влак Москош, финн-угор калык-влакын илыме кундемлашкышт, тыгак йот мландышкат: Венгрийыш, Эстонийыш – миен толшаш улыт. «Марий Эл» кугыжаныш ансамбльымат ойлыде огеш лий. Ты коллектив шукерте огыл 80 ийым темымыж лӱмеш кугу концерт программым театр сценыште ончыктыш. Артист-влак моткоч виян, тале улыт. Ты коллектив пытартыш жапыште театрлаште икмыняр постановкым сылне куштымаш дене сӧрастара. Кажне коллективын шкешотан ойыртемже, вийже, моторлыкшо, садлан пырля иктаж проектым илышыш шыҥдарымеке, тудо кугу событийыш савырна.
— 2020 ийыште республикнан 100 ияш лӱмгечыжым пайремлаш тӱҥалына. Могай кугу мероприятийым эртараш палемдыме?
— 2020 ий – Кугу Отечественный сарыште сеҥымылан 75 ий. Тидын лӱмеш Сапаев лӱмеш опер да балет театрыште кугу представлений лиеш. Тений «Культур» национальный проект дене келшышын, республикын правительствыжын тӱҥалтышыж почеш пеш чапле ныл коллективым — Чумыр марий йоча хорым, Чумыр марий йоча духовой оркестрым, Чумыр марий симфонический оркестрым да Чумыр марий йоча калык семӱзгар оркестрым – ыштыме. Нуно чыланат, иквереш кугу концерт программым ончаш темлат. Манаш веле, ик сценыште иканаште тынар йоча калыкым куандараш тӱҥалеш!
Эн кугу мероприятий, мутат уке, 4 ноябрьыште эрта. Ты кечын кугу, чапле, кужу жаплан ушеш кодшо пайрем концерт лиеш. Тидланат ме ямдылалташ тӱҥалынна. Концертыште республикысе сымыктышын профессионалже-влак мастарлыкым ончыктат.
Толшаш ийын молгунамсе семынак финн-угор калык-влакын театрыштын «Майатул» фестивальышт, тӱнямбалсе калыкым иктыш ушышо Пеледыш пайрем да молат лийыт. Тыгак Евсеев лӱмеш национальный тоштерыште уэмден олмыктымо паша ышталтшаш. Икманаш, Марий Элын кугу юбилейже вашеш кундемыштына тӱвыра ден искусствым вияҥден колташ полшышо моткоч шуко мероприятийым эртараш палемдыме.
— Районысо тӱвыра пӧрт-влак ӧрдыжеш огыт код?
— Кугу Отечественный сарыште сеҥымылан 75 ий темме вашеш «Сеҥымаш тулсавыш» фестивальым эртарена. Тудо шушаш ий тӱҥалтыштак стартым налеш. Марафонышто кажне район мастарлыкшым ончыктышаш, сандене культур учрежденийлаште тидлан ямдылалтме паша тӱҥалын. Тиддеч посна республикысе театр-влакат районласе тӱвыра пӧртыш лекташ тӱҥалыт. Мутлан, опер да балет театр икымше гана балетым Козьмодемьянскыште ончыктен. Калык шокшын вашлийын. Тиддеч вара балет труппо Кугу Карлыганыште уэмден олмыктымо тӱвыра пӧртын сценыштыже мастарлыкым ончыктен. Варажым Шернур, Юрино да моло районлашкат лекташ шонымаш уло.
— Константин Анатольевич, У ий вашеш «Марий Эл» газетнам лудшо-влаклан могай тыланымашда лиеш?
— У ий, Рошто — эн волгыдо, эн вучымо пайрем. У ийыште у лаштык гыч у илышым тӱҥалаш, шуко проектым илышыш шыҥдараш, ыштышаш пашам шукташ пеҥгыде тазалыкым, пиалым да эре ончыко каяш тыланем! Тек 2020 ий чылалан шуко куаным конда!
Алевтина БАЙКОВА
М.Скобелевын фотожо
