Тӱрлӧ тӱсан Марий Эл
(Мучаш. Тӱҥалтышыже 61-ше №-ан газетыште.)
Кумда, волгыдо, йоҥгыдо да йӧнан!
Ынде корнына кок пачашан «Терем» пӧрт деке шуйналте. Тудыжо кызыт моткочак йӧнан лийын, вет тушто шондан, ынде эсогыл душевой улыт! Сандене экскурсийыш икмыняр кечылан толшо-влаклан путырак сай, вет тыште тӱрлӧ модмаш дене модын, ожнысо вургемым, шлемым, кольчугым чиен, куштылгыжак огыл «саркурал-влакым» нӧлтышт-лупшкедыл тунар ноет да пӱжалтат – чыте гына! Сандене тыгай деч вара мушкылтдеже огешак лийыс!
А мастер-классым эртарыме ик пӧлемже могай кумда да йоҥгыдо?! Кодшо гана толмына годымак тыште тидым-тудым ышташ тунем шинчылташ путырак йӧнан улмым палемденна ыле. Тушто пырдыжым ковыжлымо оҥа, омса эше йӧршеш ошын, волгыдын, арун койыт. Свежа пушеҥге пушат эше пытен шуын огыл гаяк.
А кузе тиде кумда пӧлемым келшышын сылнештарыме?! Эше тудын пургыжшым ончалза. Ужыда, тушто могай сӱрет палдырна? Мемнан мийыме годым тудым эше тӱрыс сӱретлен шуктымо огыл ыле. Лачак эрлашыжым республикысе художественный училище гыч студент-влак толшаш да тудым мучашлышаш, тыгак пырдыжым, окна-влак йырысе кумдыкым сӱрет дене сылнештарышаш улыт ыле. Кызыт тиде кумда пӧлем путырак чот сӧрал лийын. (Тидым мый ик соцкылыште заставын лаштыкышкыже вераҥдыме фото-влакым ончен ужым – авт.) А нуным тыгай пашашке ушаш, кузе палдарыш Татьяна Владимировна, тышке Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеевын делегаций дене толмыж годым кугу уна-влак шкештак темленыт.
– Ты пӧлемыште пытартыш жапыште ыштыме эн кугу паша – у кӱвар. Кодшо гана толмыда годым бетон веле лийын да ӱмбакыже коверым шарыме ыле. А кызыт плиткым оптымо. Тидлан ме шкежат чот куаненна да тудым кугу сеҥымашналан шотлена, – мутланымашке ушныш Сергий ача.
Идалык утларак ончыч лиймына годым кокымшо пачашыште тышке экскурсий дене толшаш ӱдыр-рвезе-шамычлан кроватьым вераҥдаш, малашышт келшыше верым ышташ шонымышт нерген ойленыт ыле. А кызыт тиде шукталтын. Но кроватьше шагалрак лийын да эсогыл матрасым кӱварыш шаренат малтат, витне.
– Ме кокымшо пачашым моткочак ыштен шуктынена: леведышым тӧрлатыман, пырдыжым шокшемдаш кӱлеш. Тидлан лӱмынак самырык-влаклан рӱдерым ышташ шонымашан проектым возенна ыле. Но грантым сеҥен налын огынал, сандене шонымашна тений шукталтде кодеш, очыни, – мийымына годым кумыл волен палемдыш Татьяна Владимировна.
Тургыжланымыштым умылен, коеш
Но арам огыл Шукшан онар заставым ышташ ик эн чот Сергий ача, юмынъеҥ, верысе черкын настоятельже, тырша, пелашыже матушка Татьяна, полша – нунын тургыжланымыштым да азапланымыштым Юмо ужын да колын, лектеш: кодшо кечылаште, 22 гыч 29 август марте, тыште «Трудовой десант» тыршен. Тидын нерген Сергий ача интернетысе соцкылыштак, но заставын вес лаштыкыштыже, возен да ятыр фотом вераҥден. Уке гын тений ӱдыр-рвезе-шамычлан толашышт йӧн лиеш мо манын, мемнан мийымына годым ойгырымышт нерген ойлышт. Пиалеш, йӧн лектын: республикнан тӱрлӧ кундемлаж гыч 16-24 ияш самырык-влак толыныт да, возымо почеш, мом гына ыштен шуктен огытыл?! Заставе кумдыкым печен налаш меҥге-влакым шогалтылыныт, «Теремын» пырдыжшым содыки шокшемденыт, тудым блокхауз дене умбакыже ковыжленыт, пум да кермычым вес верыш нумал оптеныт, кугу-у кумдыкым эрыктен шынденыт, ятыр моло изирак пашамат ыштеныт. Тынар тыршымыштлан меат шкенан лӱм дене ӱдыр-рвезе-шамычлан таум ойлена, вет тидланже кузе ынде батюшка ден матушка куаненыт, очыни?!.
Но самырык-влак эре пашам веле ыштен огытыл. Нуно колым кучашат коштыныт, спорт модышла денат модыныт, Сергий ача денат мутланеныт, эр да кас еда пырля Юмылан кумалыныт, кинолекторийыш чумыргеныт, эсогыл райрӱдыш ретротехнике тоштерыш, уэмдыме книгагудыш экскурсийыш погынен миеныт. А эше верысе калыклан концертым ончыктеныт! Икманаш, жапым чылаланат муыныт.
Ончыкылан шонымаш алят ятыр!
А ме тунам эше адакат мастерскойыш пурен лекна. Идалык ончычысылак тушто кок пӧръеҥ тыршат ыле. Ты гана нуно омсам ыштеныт.
Мом ойлаш, заставыште але марте шуко шонымашым илышыш пуртымо гынат, ыштышаш эше шагал огыл. Теве, мутлан, апшаткудым почаш шонат. Тудлан фундаментшым ыштыме. Ынде умбакыже нӧлташ кӱлеш. Но тудо кунам-гынат садак лийын шуэш.
Ончыкыжым оранжерейым келыштараш да тӱрлӧ пеледышым шындаш шонымашышт уло. А тидланже тошто окнам кучылташат тореш огытыл.
– Мутлан, школлаште ремонтым ыштат да окнаштым улан вашталтат. Тоштыштым мыланна пуат гын, моткочак куанена ыле. Теве У Торъял поселкысо школ дене тыгай ойым пидынна. Молат кумылаҥыт гын, сай лиеш, – изишак аптыраненрак каласыш Татьяна Владимировна.
Чынак, ала иктаж-кушто иктаж-кӧн тыгайже уло? Тугеже Шукшан заставылан пуыза. Жалке огыл, очыни? Тыге моткочак кугу поро пашам ыштеда ыле…
Иктешлыме семын ойлаш гын, заставыште паша шолеш, илыш гӱжла. Сандене Сергий ача ден Татьяна матушкалан тазалыкым да кугу чытышым моткочак тыланыме шуэш, вет нуно тыгай кугу пашам тӱҥалыныт да шуят! Кеч шке мӧҥгыштыштат сурт-оралте коклаште сомылым ыштен шуктыман, шуко шочшан ача-ава семын икшыве-влакымат куштыман, черке пашамат ворандарыман… Ой, Юмыжат! Юмо полшыжак нунылан…
А эше тушто мо уло, шонеда? Нигунам шонен огыда му, товатат. Ну, йӧра, чылажымак огына каласкале. Лучо, жапым муын, шке ончал толза. Тыге сайрак да оҥайрак лиеш.
Любовь Камалетдинова
М.Скобелевын фотожо
