ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ

Ныл пӧрт гына кодын улмаш

Советский районысо пытен шушо Изи Руясола ял уэш йол ӱмбаке шогалеш.

Тиде ял Кельмаксола деч йӱдвел-кечывалвелышкыла 1,5 километр коклаште верланен. Ял воктенак, пел километр тораште, Шернур кугорно гыч Кельмаксолашке пеҥгыде шартышан корно шуйналт возын.

Шымлыме почеш, яллан негызым пыштыше-влак тышке латиндешымше курымын кокымшо пелыштыже толын лектыныт. Нунын радамыште И.Гусев, кум изак-шоляк Андрей, Семён, Илья Чулковмыт лийыныт. 1930 ийыште «Йошкар марий» колхозым ыштеныт, а 1932 ийыште, колхозым Т.Бахтин вуйлатыме жапыште, кум гектареш садым шынденыт. Кусарен шындышаш самырык пушеҥгым Йошкар-Оласе сад ден мӱкш ончышо-влакын школышт гыч конденыт. Тыгак ковыштам, шоганым ончен куштеныт. Тылеч посна имньым, ушкалым, сєснам, сурткайыкым ашныме вӱта-влак лийыныт, латкок омарта мӱкшым ашненыт. Кугу Ачамланде сарыш 27 еҥ каен, тышечын 17 мӧҥгеш пєртылын огыл. 1947 ий гыч тышечын вес яллашке илаш куснаш тӱҥалыныт. Тӱҥ шотышто нимогай социальный оралте-влак лийдымылан кєра. 1949 ийыште ялыште кугу пожар лийын, кум суртышто илыше-влак нимо деч посна кодыныт. А 2003 ийлан ялыште улыжат ныл суртышто Гусевмытын, Чулковмытын ешышт иленыт. Тиде ял гыч Г.Гусев колхозышто кумло кок ий тракторым виктарен, Трудовой Йошкар Знамя орден дене палемдалтын, тыгак механизатор И.Васильев «Знак почёта» орденым сулен налын.

Ме тиде ялыш Кужмарий ял администрацийым вуйлатыше И.Янцев дене пырля миен коштна, ик эн чолга старосто Н.Лапшин дене палыме лийна. Николай Васильевич ынде ятыр ий тиде мер пашам шукта. Шкеже колхозышто водительлан, механизаторлан ыштен, вара Кельмаксола кыдалаш школышто коло кум ий авиа- ден судомоделирований кружок-влакым вӱден, технологийым туныктышо, оралтым обслуживатлыше пашаеҥ лийын. Кельмаксолаште пожарный частьым почмек, тушко куснен, тыште вич ият пеле водительлан тыршен. Ынде кок ий — сулен налме канышыште. Галина шӱжарже дене коктын илат.

Николай Васильевич тиде кундемыште кидмастар семынат кумдан палыме. Тыште тудым «Марий Кулибин» маныт. Шке кидше дене мом гына поген, могай гына келыштарымашым ыштен огыл! Чылажат кудывечыште радам дене вераҥыныт. Тракторет, косилкет, тележкет, шорвондет, плугет да тулеч молат. Чылажымат пашаште кучылтеш.

Кужмарий ял администраций вуйлатыше И.Янцевын мутшо почеш, Николай Васильевич деке кеч-могай йодыш дене мие — рашемдаш куштылго.

— Ялна кокымшо шўлышым налеш да ме тидын дене кугешнена, — ойла Н.Лапшин. – Шке жапыштыже, колхоз виян улмо годым, ялыштына кумло кок сурт шотлалтын. Колхоз пашашке ялна гыч изижге-кугужге 150 марте еҥ лектын. Шудо ямдылыме пагытыште олыкыш ик сурт гычак вич-шым еҥ толын. Но ялыштына ныл сурт гына кодмо мартеат шумо. Ынде лу суртышто илат. Тыште ондак илыше марий-влакын эрге-ӱдырыштат тышан суртым шындат. Эсогыл ола гыч толшо-влак тыште кеҥежым илаш йӧнештарыме пеҥгыде сурт-оралтым шындат.

Лийын тыгай пагытат, Н.Лапшинат шочмо ялже гыч Кельмаксолашке илаш каяш кумылаҥын, тушан суртым шындаш верым кычалын. Но туштыжо яра сурт олмо лийын огыл. Тыге шонымыжо шукталтде кодын. Тудо пагытыште кызытсе семын у уремым почаш мландым ойырен огытыл. Тыге Лапшин шке ялыштыжак кок окнан тошто изи пӧртым сӱмырен, пырняжым кочегаркыш олташ шупшыктен да у суртым нӧлтен. Тудо жапыште кє колхозышто ыштен, тӱшка озанлык пачерымат чоҥен пуэн. А Николай тиде жапыште школышто тыршен.

Ялыште кызыт самырык-влакат ешаралтыт. Теве Г.Албахтинан ешыже але самырык.  Кок икшыве школыш, икте йочасадыш коштеш. Тыштак фермер С.Гусев ила. Кушто фермер ила, тушто ял илыш ок мерче, ок шуло, вияҥеш гына. Ончычшо тудын витле шорыкшо гына лийын, суртшо пеленак ашнен. Но Руясола комплекс ярсымеке, тушко кусарен. Ынде шорыкшо ятырлан ешаралтын, ушкалжат шукемын. Пырчым ӱда, кок комбайнже, тракторжо-влак улыт. Икманаш, тичмаш озанлык. Ялыште илыше-влакланат паша вер лектын. Теве В.Гусев шке суртшо пелен имньым ашна. Ончычшо тыгай вольыкшо ик вуй веле огыл лийын, чомамат ужален. А кызыт ик имньыже кодын, тудын дене Виктор фермерын шорыкшым кӱта.

Кызыт ялыште ушкалым ашныше уке. Теве В.Албахтин индеш шорыкым ашна, старосто Н.Лапшинын кок казаже уло. А ончыч ялыште вольыкым черет дене кӱтеныт.

Урем дене эртымына годым ме лавыран корным ышна уж, утларакше сєреман мланде шарлен возын. Ялыш тракторым огыт пурто, йӱран годым автомашина дене шагалже годым пурат, урем тӱҥалтышыште шогалтен кодат. Тидым старостат эскера, уремым локталаш огыт пу. Кеҥежым Н.Лапшин уремыште кушшо шудым шке тракторжо да косилкыж дене ик гана веле огыл солен. Телым тышке корно эреак уло, верысе колхозын але районысо коммунальный озанлыкын тракторышт лумым шӱкат. Ынде тыште пӱртӱс газым моткочак вучат. Оксам поген, вич ий ончычак ял мучко, тыгак пєртлашкат пучым шупшмо. Рӱдӧ газ магистраль гыч ял марте улыжат 320 метрыш гына пучым шупшаш кодеш.

— Ялна уэмеш гынат, эше тыгай сӱретымат ужаш лиеш: икмыняр пєрт шӱйын йӧрлын шуын, но нуным озаже-влак огыт пужо, огыт кораҥде, тыге тошто оралте-влак яллан уда тӱсым пуат. Эшеже тул пижын кертме лӱдыкшӧ уло. Тиде йодыш кызытеш мемнам тургыжландарыде ок керт, — ойла старосто Н.Лапшин.

Ме ялыште илыше-влак дене мутланышна.

— Мый ятыр ий Руясола комплексыште дояркылан ыштенам, — ойла Э.Гусева. – Ынде сулен налме канышыште улам. Ялыште илен тунемалтын да тышечын ӧрдыжкӧ кайыме огеш шу. Тыште мылнем келша.

Вате-марий Николай Григорьевич ден Мария Ивановна Чулковмыт тыгак сулен налме канышыте улыт.

— Ялыште илет гын, паша эре уло. Сурт кӧргӧ сомылак ятыр жапым налеш. Йокрокланаш тунемын огынал. Теве кызыт, шыжым, эр гыч тӱҥалын, пычкемышалтме марте я пакчаште шогылтат, я сурт-оралтым телылан ямдылет, моло сомылат лектеш, — манеш Г.Чулков.

В.СМОЛЕНЦЕВ

Сникылаште: старосто Н.Лапшин мотпомбым шындаш келыштарыме оравам ончыкта; Э.Гусева; вате-марий Чулковмыт; чоҥалтше оралте-влак; ял уремыште.

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий