КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО

«Мурсескемын» тулсавышыже

2019 ий республикысе фольклор ансамбль-влак кокла гыч Кужэҥер район Йывансола тӱвыра пӧрт пеленысе «Мурсескем» ансамбльлан поснак тӱвыргӧ лектышан лийын.

Шыжым «Тӱвыра» национальный проект почеш Саратов олаште любительский творческий коллектив-влакын фестиваль-конкурсышт эртен. Тушто Юл да Урал кундемын 19 регионжо гыч чылаже эн сай 60 утла усталык коллектив мастарлыкым ончыктен. Нунын кокла гыч лач «Мурсескем» ансамбль гран-прим да кок миллион теҥге грантым сеҥен налын!

Тиде шийвундо дене Россий калык усталыкын сулло коллективше сценылык вургемым ямдылен, йолчиемым налын, тыгак у семӱзгаран лийын. Тыгак гармоньым налын, баяным да эше кӱслем ышташ заказым пуэн.

— Тиде окса денак ме клублан музыкальный аппаратурым налынна, — ойла ансамбльым чумырышо да кызытат тудым вуйлатыше Евгений Каменщиков. — Ансамбльна нерген кином сниматленна, «Мурсескем куаным ылыжта» книгам  луктынна. Савыктышыш ансамбльын историйжым возымо, муро аршашыжым ното дене пуртымо.

Книгалан материалым марий шӱлышан, поро кумылан вуйлатыше шкежак чумырен. Ты коллектив шукерте огыл 40 ияш лӱмгечыжым Йошкар-Олаште кугу пайрем концерт дене палемдыш. Зал тич погынышо калык артист-влакын мастарлыкыштлан куанен, совым рӱж кырен, кужу жап сцене гычат колтен огыл. Чынак, тиде коллективын шке ойыртемже, моторлыкшо. «Мурсескем» Йывансола кундемын муро поянлыкшым, куштымашыжым, вургемжым арален коден моштен да тудым тукым гыч тукымыш шуен толеш. Тидын шотышто искусствоведений доктор Олег Герасимов тыгерак ойлен: «Республикыштына да марий-влакын тӱшкан илыме моло кундемыште моткоч шуко усталык коллектив уло. Но… Южо ансамбльже чапым налше але весе-влакын репертуарыштым «кӱсынла»… А тачысе кечылан «Мурсескем» ансамбльым ик эн сайлан шотлем. Тидым ме эрвел-касвел марийын чурийжым, шӱлышыжым, тудын акрет годсо тӱвыражым да сем сымыктышыжым арален кодымаште шижына…».

— Саратовыш миен толмо кужу жаплан шарнаш кодеш. Чынжымак тушто моткоч шуко коллектив, участник-влак лийыныт. Сеҥыше-влакым палемдыме годым кумшо верым налше-влакым эн ончычак сценыш ӱжыч, варажым — кокымшым. Мыланна уке. Ну, тугеже икымше вер логалеш, шоненна. Уке. Ӧрынна, икте-весым онченна. Кид-йолат чытырен. Эй, толмына арам лийын моли, шоналтенна, — воштылеш Евгений Анисимовичын пелашыже Вера Алексеевна. — Женям ончалын колтышым,  ом пале маншыла, тудат вачыжым туртыктыш. Теве гран-прим увертарат. Тушто «Республика Марий Эл» манмым колмеке, ӱшаныме гаят чучын огыл: шинча йыр вӱд налын да тунамак куан кумыл чоным ырыктен. Чылан йывыртенна, икте-весым саламленна.

Кызыт тиде ансамбльыш 21 участник коштеш. Нунын кокла гыч икмынярынже икымше кече гычак улыт. 

— Тӱҥалтыш гыч тачысе кече марте ансамбльын кушмыжо, участник-влакын мастарлыкышт пеҥгыдемме шижалтеш. Пытартыш жапыште самырык-влакат коллективыш ушнат. А тидыже моткоч сай. Ме кушкын толшо тукымым эреак куанен вучена, — ойла 36 ий тӱҥалтыш класслам туныктышо Зинаида Даниловна Губина.  — Ийгот эрта, а чонышто – эреак 17 ий. Сценыш лекмеке, 71 ияш улмо огеш шижалт. Ансамбль дене лийме вий-куатым ешара.

Эн самырык участниклан Анна Горохова шотлалтеш. Тудо 11 классыште тунемеш. Изинекак мураш-кушташ йӧрата. 

— Тиде коллективыш толмем дене кундемнан, калыкнан ойыртемжым пален налаш тунемам, — манеш Аня.

«Вургемым ончен вашлийыт, уш-акылым аклен, ужатат», — маныт калыкыште. Тиде калыкмут ты коллективлан чыла шотыштат келшен толеш. «Мурсескем» ансамбльын артистше-влакым сценыште кеч-кунамат куанен ончет. Кажныжын тувыр-шовыржо, сывынже моторын сӧрастарыме. Нунын ончылшовычыштат моло деч ойыртемалтеш: тӱрлӧ тӱсан мотор пеледышым гладь йӧн дене огыл, а ыресла тӱрлымӧ, ӱлныжат шке пидме кружева дене келыштарыме. Вет ансамбльыште ӱдырамаш-влак чыланат кидпашалан мастар улыт, сандене кажныже шке вургемжым шкеже тӧрла.

Вуйлатыше Евгений Анисимовичын тале гармонист гына огыл, кидмастар улмыжымат шукын палат.

— Кӱлеш гын тувырымат, ончылшовычымат урга, рывыж упшымат ышта. Шке жапыштыже ме «Марий памаш» ансамбльыш коштынна. Икана вуйлатышына Виктор Петрович Данилов Морко район Шеҥше, Унчо велыш миен да ший аршашым шуко поген конден. Нунышт тоштемше лийыныт. Женя кажныжым ансамбльын участникше-влаклан ачален пуэн, — палдара Вера Алексеевна.

Евгений Анисимович кас еда кызытат мӧҥгыштыжӧ яра огеш шинче. Кидпашам ышташ тудын лӱмынак посна пӧлемже уло. Ургымо машина деч посна тудын шкафыштыже могай гына тӱрлӧ тасма, шер пырче, тыгыде окса да молат уке! Чыла тидыже кидмастар ший аршашым, ӱштым, тыгак кидшолым да шергашым ышташ кучылтеш. Шийдарманышт нунын «шулдо» огыл, а тошто ший окса дене ыштыме улыт. А тыгайжын йоҥгалтмыжак мом шога!

Ансамбльын участницыже Зинаида Даниловнат вургемым уэмдымашке надырым пышта. Тудо ончылшовычлан кружевам пидеш. Пеленже коллективыш коштшо уныкаже-влакланат марий вургемым шкежак тӱрлен, шерлен,  шийдарманым келыштарен пуэн.

Каменщиковмыт ешыште чыланат артист, кидмастар, кугезе тукымын йӱлажым, тӱвыражым пален налаш да шымлаш кумылан улыт. Теве Иван эргыштымак налаш. Тудо И.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште тунемын. Изинекак тудо акрет арверым погаш кумылан лийын, сандене, кушкын шумекыже, тоштер пашаеҥ лиеш манын шоненыт ача-аваже. 

— Пӧртым нӧлташ тӱҥалме годым тудлан кум ий лийын. Тунам моткоч шуко тошто оксам муын. Ну, Ванюш тышке да тушко чот куржталеш, пога да оҥашке рат дене опта… — шарналта Вера Алексеевна. — У пӧртыш илаш куснымеке, тоштыштыжо тоштерым келыштарен. Иктаж арверым кондаш манын, эрдене-эрак кынелын, велосипед дене ала-кушко шумешат кудалеш ыле. Йолорваже икмыняр гана шаланен, эсогыл Шӱдымарий гычат тудым да мумо тоштер экспонатшым шӱдырен кондашыже логалын. Икана Моско гыч Российын сулло артистше Максим Яндимиров (Регеж ялыште шочын-кушкын — авт.)  тоштерышкыже толын да тошто вургемымат погаш ойлен ыле. Пеш тыршен, ойлымыжым шотыш налын. Тоштерыштыже  Эстоний, Бельгий гыч толшо уна-влакат лийыныт да ой-каҥашым возен коденыт.

Ваня акрет годсо семӱзгарланат шӱман. Тӧтыретпучым ачала веле огыл, ышташ тунемын, шиялтышымат икмынярым ямдылен. Кажне толмыжлан тӱрлӧ пуч гыч шиялтышым келыштара. Адакшым могай кундемыш кая, чылаж дечат могай-гынат семӱзгарым налын конда.

Иван Каменщиковым марий сымыктыш тӱняште ияговыжым шоктышо семын сайын палат. Тиде семӱзгар дене тудо И.Палантай лӱмеш тӱвыра да колледжыште тунеммыж годым «палыме лийын». Тидын шотышто аваже тыгерак ойлыш:

— Шуко арвер коклаште трукышто шинчажлан перныл кийыше ияговыжым ужын. Тудым кидыш налын, шымлен, а вара шкежат шокташ тунемын. Тиддеч вара ятыр вере мастарлыкым ончыктен. Кӱсле денат колледжыштак шокташ тунемын. А тиде мастарлыкым налмыже арам огыл, вет лишыл жапыште мемнан ансамбльыштат тиде семӱзгар лиеш да тудым Ванюш шокташ тӱҥалеш. Эсогыл концерт программышкынат кӱслем шоктымо почеш мурымым пуртенна.

40 ий жапыште ялысе тӱвыра пӧрт пелен чумыргышо ансамбльым республикыште веле огыл, Российысе олалаште илыше-влакат шокшо кидсовыш дене вашлийыныт. «Мурсескемым» йот эллаштат сайын палат. Йывансола артист-влак Эстонийыште, Швецийыште, Финляндийыште, Бельгийыште, Литваште, Сочиште да моло вереат лийыныт да сеҥымаш дене пӧртылыныт. Лач тыгай коллективлан да ушан-шотан вуйлатыше Е.Каменщиковлан кӧра калыкнан поянлыкше, ойыртемже аралалт кодеш, да тидын нерген Марий мландына деч ӧрдыжтӧ илыше-влакат пален налыт. А тидын дене мыланна кугешнаш кӱлеш. Тидын шотышто кодшо кечылаште уста флейтист, РСФСР-ын сулло артистше Виталий Шапкин землякна композитор СССР-ын калык артистше Андрей Эшпайын ойлен кодымо шомакше дене палдарыш: «Мурсескем» чыла шотыштат пример. Тудын мурыжо калыкын чонжым тарвата, а Евгений Каменщиков — Юмын колтымо еҥже». 

 

Алевтина БАЙКОВА

Фотом ансамбльын альбомжо гыч налме

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий