«Российсе марий-влакын федерал калыкле-тӱвыра автономийышт» мер организаций «21-ше курым тӱҥалтышын еш поянлыкше да шнуйжо-влак» этноэкспедиций» проектым илышыш шыҥдарыме пашам тӱҥалын. Тиде проект Президент грант конкурсышто сеҥышыш лектын ыле. Ойыралтше окса дене мер организаций еш йӱлам арален кодымашке, йоча ден самырык-влакым пеҥгыде ешым ышташ туныктымашке виктаралтше образовательный, воспитательный да шанче пашам шукташ тӱҥалеш.
«Российысе марий-влак» ФНКА Советын председательже, тыгак проект вуйлатыше Лариса Яковлеван палемдымыже почеш, тачысе ешлаште йӱлаш савырныше илыш радам пужлен толеш, тукым ден тукым коклаште кыл начаретеш, ача-ава ден йоча-влак кокласе кыл лушкыдемеш.
Тиде экспедиций Марий Эл Республикысе районла еда эрта, тыгак марий-влакын тӱшкан илыме вес регионлам — Татарстан Республикым, Киров областым — авалта. Мутлан, 2010 ийысе перепись почеш, Татарстаныште 18848, а Киров областьыште 29598 марий еҥ ила.
Вара могай тудо кызытсе марий еш? МарНИИЯЛИ-н 2016 ийыште эртарыме социологий шымлымашыже почеш, ойырлышо марий мужырын ужашыже индеш процентлан, А Киров областьыште латик процентлан кушкын. Ешым чумырышо да еш дене илыше-влакынат чотышт шагалемеш. Тиде ийын ватан пӧръеҥ да мариян вате чот марий-влакын 61 гыч 59,2 процентлан шагалемын. Коклаштышт граждан еш дене илыше мужыр-влакат вашлиялтыт. Мутлан, Татарстаныште 1000 пӧръеҥ ден ӱдырамаш кокла гыч 16 ияш да кугурак ийготан 120 еҥже гражданский еш дене ила. Киров областьыштат сӱрет сайжак огыл: 1000 еҥ гыч 110 еҥже тыгак гражданский еш дене ила.
Гражданский еш дене илыше еш чот кушмылан кӧрак тичмаш огыл ешыште илыше аза чот ешаралтеш. Самрык-влак шкештат ешым чумыраш огыт вашке. Поснак пӧръеҥ-влак коклаште тыгай кумылан-шамыч шукын улыт. Мутлан, Российысе яллаште илыше 1000 марий кокла гыч 300 пӧръеҥже еш деч посна ила, марлан кайыдыме ӱдырамашыже 160-ш погына. Марий Элысе ял ден селалаште 1000 марий пӧръеҥлан шотлымаште ешым чумырыдымыжо 314 шуын.
— Социологий шымлымашын лектышыже теве тыгайрак, — палемда Лариса Яковлева. — Санденак еш йодышлан утларак тӱткышым ойыраш, самырык-влакым ешанак лияш кумылаҥдаш манын, ме тыгай экспедицийым эртарена. Тушко кугурак класслаште тунемше, студент, творческий ден шанче пашаеҥ-влакым ушаш шонена.
Экспедицийым эртараш манын, лӱмынак творческий лабораторийым ыштеныт. Регионлаште посна кооринатор-влакым палемденыт: Татарстан Республикыште тиде — «Татарстан Республикысе марий-влакын калыкле- тӱвыра автономийышт» региональный мер ушемын председательже Олег Третьяков, Киров областьыште — Малмыж НКА-н вуйлатышыже Евгений Поткин, Марий Элыште — историй науко кандидат Никандр Попов. Студент проект-влакын вуйлатышыже историй науко кандидат Родион Чузаев. Проектын администраторжылан «Российысе марий-влак» ФНКА-н исполкомжым вуйлатыше Наталья Пушкинам ойырымо. Увер полышым республикысе СМИ-влак пуаш тӱҥалыт.
Экспедицийын участникше-влак могай корно дене пашам ышташ тӱҥалмымат рашемдыме. Нуно еш преданий-влакым, историйым, еш ден тукым-шамычын генеаологийыштым чумыраш тӱҥалыт. Тыгак ешым пеҥгыдемдаш полшышо тӱрлӧ йӱлам, пайрем нерген материалым погат. Икманаш, кызытсе еш-влакын реликвий ден шнуйыштым рашемдат.
2019-2020 ийлаште проектым Киров областьыште, Марий Элыште да Татарстаныште шуяш палемдыме. Тыгак Свердловск ден Угарман областьлам, Перьм кундемым авалташ шонат.
Проектым илышыш шыҥдарыме жапыште тӱрлӧ семинар, «йыргешке ӱстел», каҥашымаш площадке, тренинг эртат. Тыгай меропиятий гочат фольклор да этнографий материал-влак чумыралтыт. Тудын негызеш вара кызытсе еш поянлык да шнуйжо-влак дене кылдалтше реестр да «Марий самырык-влак да еш» у программе ышталтыт.
С.Носова.
Снимкыште: Татарстан Республикысе Менделевский район
Элнет ял гыч Мальгинмытын ешышт.
