Могырнам пеш неле механизмлан шотлаш лиеш. Тудо тӱжвал факторымат, кӧргӧ факторымат пеш сайын шижеш да нунын нерген могай-гынат палым пуа. Кап-кылын ала-мом шижтараш тӧчымыжым кузе умылаш?
Тачеш организмын 10 сигналже дене палдарена. Иктаж-мо коршта, чонлан каньысырын чучеш гын, айдеме, очыни, чот тургыжлана, лӱдеш, лекше йодышым решатлен ок керт. Ала-мо эре (хронически) коршта – организм стресс, эмоциональный проблеме нерген шижтара.
- Вуй коршта. Вуй чӱчкыдын да чот коршта гын, айдеме утыжденат шуко чыта. Тудо, очыни, эре ала-кушко вашка, иктаж йодышым решатлымыж годым шуко ойгыра але нимо укеланат тургыжлана.
Тыгай еҥлан каналташ, лыпланаш жапым муаш кӱлеш. Поснак медитаций, массаж але чонлан келшыше паша (хобби) пайдале лийыт.
- Шӱй коршта. Тиде ситыдымаш кӧргыштӧ ӧпкем кучымо нерген ойла. Тудо айдемым кӧргӧ гычат, тӱжвачат – пӱтынек кочкеш. Ӧпке – тиде эртыше гыч кызытсе, ончыкылык илышыш налме нелыт. Тудо ача-авалан, йолташ-влаклан, тыгак шкан йоҥылышым ыштымылан, палемдыме кӱкшытыш шуын кертдымылан, намысыш пурымылан да монь лийын кертеш. Шке да моло дене кузе коймым шымленрак ончалаш уто огыл. Ала шкем тынар пеҥгыдынжак кучыман огыл?
Корштымо деч утлаш манын, тӱням куштылгынрак ончаш тыршыман, проститлаш тунемман. А эше йӧратыме еҥ, арвер, сомыл нерген шонаш сай.
- Ваче коршта. Тиде ситыдымаш ала-кӧн чот темдымыж але шке ӱмбаке утыждене шуко налме дене кылдалтын. Тыгай чер дене орланыше айдеме илышыштыже вашлиялтше чыла нелылыкым, очыни, шкетын сеҥа, але чыла тидым тудын ӱмбак пыштенак шогат. Йыр улшо-влак кокла гыч ала-кудыжо чотак темда.
Тиде ситыдымаш нерген лишыл йолташлан чоным почын каласкалаш уто огыл. Ала куштылгырак лиеш? Да тетла вачӱмбаке уто нелылыкым, пашам пышташ нигӧлан пуыман огыл.
- Тупын кӱшыл ужашыже коршта.Тиде ситыдымаш ала-кӧлан ӱшанаш, ала-кӧм йӧраташ лӱдмӧ да шкем тичмаш айдеме семын огыл шижме дене кылдалтын.Тупын кӱшыл ужашыже тыгак шӱм-чон йолташын, лишыл еҥын ситыдымыштлан кӧра коршта.
Тугеже лӱдмым чарныман: еҥ-влак дене утларак мутланыман, у верлаш лектын коштман. Пиалдымылык – опыт, тидыже шкем шке четлыкышкак пуртен шындыме деч сайрак.
- Тупын ӱлыл ужашыже коршта. Шылыж тӱҥ шотышто ала-мо икте (шукыж годым оксам ситарыме) верч тургыжланымылан да ала-мом йомдараш лӱдмылан кӧра коршта. Тиде айдеме илышыштыже нимо деч посна кодмо деч чот лӱдеш. Очыни, окса дене полшен кертше еҥже уке, але пашадарже изи, кумылжым ок шукто.
Тупын ӱлыл ужашыже корштымо годым йӧратыме пашам ышташ, тудын лектышыжлан куанаш пайдале.
- Логар коршта. Тиде ситыдымаш ала-мом ойлен кертдыме але шуктыдымо нерген шижтара. Айдемын кӧргыштыжӧ лишыл еҥже ден кумылжым волтышо-влаклан ойлыдымо ятыр шомак кия, но тыгодымак тудо тидыж денат, тудыж денат ала-могай амаллан кӧра чон почын мутланаш лӱдеш.
Тиде чырым кораҥдаш, мом шонымым чон почын каласаш гын, логар корштымым чарнышаш.
- Пӱй коршта. Тиде чер пеҥгыдылык ситыдыме нерген ойла, але тудо йӧршын уке. Айдеме тыге але туге ыштыме, лийме шотышто пеш кужун шона. Илышыште ала-мом вашталташ кӱлмым ок умыло але тидым ышташ чот лӱдеш, ӧреш.
Пӱй корштымо годым шкем колышташ, шке шижмашлан ӱшанаш кӱлеш. Мом кӱлешлан шотлымо гын, чыла ыштыман, шке кумыл ваштареш кайыман огыл.
- Шинча коршта. Илышыште мом ужмо ок келше але тидым умылымо, тидын дене келшыме огеш шу. Тиде йӧратыдыме паша, келшыдыме пӧрт, шкем, шке мастарлыкым моштен, кӱлын кучылтдымо шотышто ӧпке лийын кертыт.
Мо келшыдымым вашталташ тыршыман, вет чылажат айдемын шкенжын мом ойырен налмыже, вийже дене кылдалтын.
- Пулвуй коршта. Тиде ситыдымаш «мый» манме умылымашым утыждене овартыме, кугешныме дене кылдалтын. Пулвуйжо корштымылан вуйым шийше айдеме ӱскырт, шкенжым гына йӧрата да чамана. Сайынрак шоналташ гын, кугешнаш амалжат шагал.
Пулвуй коршта гын, шкан вашталташ, «тӱня мыйын йырем гына пӧрдеш» манын шонымым чарнаш кӱлеш. Йыр улшо-влак деке тӱткырак лийман.
- Коваште чер. Тиде – лӱдын илымым пеҥгыдемдыше эн виян пале. Коваште чер дене орланыше айдеме ала-мо але ала-кӧ деч чот лӱдеш, лӱдыктымӧ шижмаш деч утлен ок керт. Чоныштыжо логарыште комыля шинчыме гай кугу тургыжланымаш, азапланымаш озаланат.
Тыгай годым лӱдын илыме дене келшаш да лачшымак мо деч шылаш тӧчымым рашемдаш кӱлеш. Сайым гына шонаш да ужаш тыршыман. Еш дене пикникым ышташ, йолташ-шамыч дене вашлияш пайдале. Кушто сай, тушто лийман.
Икманаш, газетым лудшо пагалыме йолташна-влак, организмдам колыштса. Ала-мон корштымыжо чӱчкыдынжӧ чер дене йӧршын кылдалтын огыл, тиде – кӧргӧ фактор. Шкем шымленрак ончалаш, ӧрдыж гыч эскераш гын, черым фельдшер, врач, экстрасенс, юзо кува деч поснат чактараш лиеш.
М.ИВАНОВА.
