Марий Элыште 7-13 апрель Таза илыш-йӱла дене кумданрак палдарыме арня семын эрта. Тудо 7 апрельыште палемдалтше Тазалык кечылан пӧлеклалтын.
Тений Тазалык кече «Таза илыш тӱҥалтыш – таза ончыкылыклан негыз» девиз дене эртен. Тудын кышкарыштыже ӱдырамаш ден икшывын тазалыкышт нерген каласкалаш, ава ден ик ияш марте йоча-влакын колымо чотыштым иземдыме шотышто пашам вияҥдаш, мӱшкыраҥме, азам ыштыме да тидын деч варасе жап дене кылдалтше йодыш-шамыч шотышто пайдале увер-влакым шаркалаш палемдыме.
Мӱшкырыштӧ кушшо азан тарванылмыжым шижше ӱдырамаш-влак чӱчкыдын йодыт: «Оҥай, мом тудо каласынеже?» Ньога чынжымак ала-мом ойла, но тидым чыла авак огыл умыла. А вет чукай дене мутланаш веле огыл, тудын тарванылмыж дене мом каласаш шонымыжымат шижаш лиеш.
Аза шукыж годым аваж дене мутланаш але черетан тӱткыш ден йӧратымаш порцийым налаш кумылан улмыж годым тарванылеш, тыгак илыш-йӱлам вашталташ кӱлмӧ нерген шижтара. Мутлан, ава шуко лудеш гын, аза гимнастикым ышташ але сӱретлаш йодын кертеш.
А пашаже теве кушто: йочан вуйдорыкшо аван кумылжо дене чак кылдалтын вияҥеш. Ньога шуэн огыл аважын кумылжылан келыштаралтеш. Мутлан, иктын йочаже аван тургыжланымыж годым чот тарванылаш тӱҥалеш, весын – кужу жаплан шыплана.
Аван задачыже – йочалан тыгай годым мом ышташ кӱлмым умылаш. Лыпландараш кӱлеш гын, тугеже ончыч шкем кидыш налман да лыпланыман. Тыште психологий наукышто гаптономий манме йӧн полшен кертеш. Тудо мӱшкыран ӱдырамаш ден аза кокласе кылым пеҥгыдемда.
Тиде йӧн авалан мом пуа? Тудо ӱдырамашым ава лияш ямдыла да аза шочмо деч вара илышыжлан кӱлешан моштымашым пуа: икшывым тарванылмыж дене умылаш, тудын амалжым палаш, пеҥгыде вашкылым ышташ. Авалан йочан тарванылме ойыртемжылан да илыш ритмжылан тунемаш кӱлеш.
Кушеч тӱҥалаш? Икшывын тарванылмыжым икмыняр кече почела эскерыза. Поснак чот тарванылме жапым палемдыза. Вараже тиде жапыште иктаж 15-20 минутлан лыпланаш йӧным муза. Темлыме сеансым кажне кечын огыл гын, чӱчкыдын эртарыза.
Йоча дене вашкылым ыштыза: тудым вӱчкалтыза, шыматыза, ӱмбалныже кидварня дене «кудалыштса», кругым да мойн ыштыза але азам малтыме мурым мурыза, почеламутым шынден-шынден лудса, шке шонен мумо муро ден почеламутымат йоҥгалтарен кертыда. Тиде кылым аза шочмеш кучыза.
Ойырен налме кечын азан тарванылмыжым вучен шуктыза да тиде йӧным кажне 3-5 минут гыч кучылтса. Ончычшо ньога тарванылмым чарна, но икмыняр сеанс деч вара кидышкак логалтен «чумедылаш» тӱҥалеш – тиде тудын вашмутшо. Тылеч вара вашкылым 2-3 сеанс марте шагалемдыза.
Тиде йыжыҥыште вашкылын ойыртемже ден сеансын жапшым ида варкале. Азан, мутлан, кид дене ниялтымылан раш вашешташ тӱҥалмыж деч вара сеансым кажне кечын огыл, а кӱлмӧ семын эртарыза. Вашкылын йӧнжым вашталтен кертыда, но тыгодым азан койышыжым шотыш налза: тудо тидлан куана мо? Ньогалан лачшымак мо кӱлмым да келшымым мӱшкыран улмо годымак рашемдеда гын, шочмекыже, кумылжым тарванылмыж гычак палаш тӱҥалыда. Темлыме йӧн-влак дене йочан ош тӱняшке толмыж деч варат пайдаланен сеҥеда. Тыгодым йоча дене мутланен кылым ышташ да тиде йӧным стресс годым кучылташ шотлан толеш. Мӱшкырыштӧ вияҥше йоча дене вашмутланымым сӱретым сӱретлен, сочиненийым але почеламутым возен, куштен ончыктеда гын, шкандат оҥай лиеш.
Ольга БУЙЛИНА,
Йошкар-Оласе 1-ше №-ан поликлиникын ӱдырамаш консультацийжым вуйлатыше.
Маргарита ИВАНОВА ямдылен
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
