ЙӰЛА УВЕР ЙОГЫН

Коҥга пайрем (сценарий)

Модшо-влак: вӱдышӧ, озавате, озакугыза, ӱдыр уныка, тулар, тулаче, ӱдыр рвезе-влак.

Вӱдышӧ: Кужэҥер кундемысе Коҥганур велыште 12 февральыште Коҥга пайремым пайремлат. Шижыда, ял лӱмжат коҥга денак кылдалтын. Тошто йӱла почеш, кум кечым пайремленыт. Шернур районышто ты пайремым Мустай вел Шокшем ялыште гына эртареныт. Тудо 12-15 февральлан логалеш. Могай амаллан кӧра Шокшем ялыште пайремым арален коденыт?

12 февральыште православный кум святойын пайремышт палемдалтеш: Василий Великийын, Григорий Богословын да Иоанн Златоустын. Токтайбеляк ялыште тиде пайремлан йылгыжше вуян у черкым чоҥен шогалтеныт. Черкыште коҥгаже ситен огыл. Коҥгам оптышо кокла гыч, очыни, Шокшем ял гычат мастар-влак лийыныт. Садланак, мӧҥгышкышт  толмеке, святой-влакын пайремыштым Коҥга пайрем семын пайремлаш ой-каҥашым пуэныт. Тылеч вара Шокшем ялыште Коҥга пайрем эртаралтеш, санденак тудым  марийын черке пайремжылан шотлыман, очыни.

Икымше действий

Озавате. Пайрем кечылан пӧрткӧргым эрыктен ямдыленна, окнашовычым, юмысолыкым вашталтена, коҥгам чиялтена.

Уныка. Ковай, могай пайрем чесым ямдылена?

Озавате. Кастенак руашым луген коденам. Кынелмеке, коҥгашке олтен, пайремлан ямдылалташ тӱҥалынам. Марина, тый чыве шӱрым шолто, туарам ыште, ынде тыгай сомылым шуктен моштет. Мый мелнам, когыльым кӱэштам. Салмамунымат шындем. Тамле пуранат шуын.

Уныка. Ковай, туаражым пеш чеслым ыштен моштенам.

Озавате. Тыгак лийман, вет кочкыш коклаште ик тӱҥ верым левыктыме ушкал ӱйыш туарам шогалтыме сий налеш. Тиде туарам толшо уна, пурен лекше еҥ-влак суртозалан, ешыжлан да вольыкшылан тазалыкым тыланен пурлыт, ший оксам кередат, сийын тамжым налын ончат.

Уныка. Ковай, ынде кечывалат эртен. Эрдене ыштыме кочкышым ӱстембак шындылаш жап, очыни.  

Суртоза. Сурт Юмылан сортам чӱктена. Тоштыеҥ-влакым шарналтена: «Коҥга пайрем — идалык пайрем. Кугу Юмо Суксо, таче пайрем кечым ыштена. Таче родо-тукым дене, йӱын-кочкын, ваш келшен илаш, сурт вачынат, еш вачынат вольыклан, кайыквусылан перкем пуэн шого. Кинде перкем йодына, шийвундо деч ит кӱрылтыктӧ. Сайын, идалык гыч идалыкыш порсын гай ярымалтын, вараксим гай вычыматен шого. Паша ыштымаштат кид-йол ынже велалт. Марий калык ден пырля йӱын-кочкын илаш тажам пуэн, уланым ыштен шого.»

Озавате. Ынде ӱстел коклаш сорта йӱлымӧ годым шичса. Мемнан кочана-кована-влак сорта йӱлымӧ годым веле тоштыеҥ-влаклан шуэш маныныт.

(Сцене шеҥгелне оҥгыр, муро йӱк шокта.)

Озавате. Уна-шамычем толын шуыныт ала-мо? Таче нуно пазарыш толшаш улыт ыле. Тулар ден тулачемже кошевка дене толыныт. Имньыштым пукшаш уна-влак шудымат тер тич конденыт, ужамат.

Озакугыза. Айста, вашлияш лектына (Унам миен ӧндалеш, туп гыч вӱчкалта). Кугу лийында? Эртыза ончыко, уна лийза. Мемнан кочкышнам сийлен ончыза, Коҥга пайремнам пайремлыза.

Тулар-тулаче. Коҥганур пазарыш кайыме амал дене родо-тукым денат уна лийын кайымына шуын.

Озакугыза. Вара таче пазарыш калык ятыр погынен? Сатужо шуко лийын?

Тулар. Кужэҥер кундемысе Коҥганурышто идалыклан ик гана тыгай кугу ярмиҥгам эртарат, эсогыл кум кече тудо гӱжла, да толдежат огеш лий. Вӱрзымысо лу кугарнялан эртарыме Белорецкий ярмиҥга дене гына тудым таҥастараш лиеш. Таче тушко Татар, Киров, Турек, Торъял, Кукарка, воктенысе моло кундем гыч сатучо-влак толыныт ыле.

Тулаче. Меже Шинур ял гоч Шокшемыш вияш корно дене толынна.

Озавате. Шинур ялын лӱмжат пазарым эртараш тӱҥалме деч варак шочын, маныт. Пазарыш толшо уна-влак, ты кундемыште кайышыштла, шийвундым шуко йоктарен коденыт, санденак ялым тыге лӱмденыт. Эре пазар нерген огыл, пайрем кочкышнам сийлен ончыза, Коҥга пайремнам пайремлыза. (Озакугыза, мурышыла, пура дене сийла.)

Идалык кокла пайремет,

Чесым ямдылалме веле шулдалын.

Сай родо-шамыч толдалыныт,

Шуналын шогылтмем веле шулдалеш.

Йӱза-кочса, родем-шамыч,

Куаналза, муралталза, родем-шамыч.

 

Йошкар алашам пешак сай,

Шӧрмычшӧ гына изирак.

Кошопка терем пеш мотор,

Тортаже веле кӱчыкырак.

 

Вучымо унамже толдалын,

Чесемже гына изирак.

Изи манын ида чакне,

Йӱза-кочса, родем-шамыч.

 

Тулар-тулаче. Порын вашлиймыланда пеш кугу тау. Пайрем ӱстелда эреак чес дене темше лийже. Таза, кужу ӱмыран лийза. Ынде йылмынат лывырген, муралтен колтымына веле шуэш.

Элнет кожлан лӱмжӧ кугу —

Кукужо муралтен гын, келшалын.

Почтовой ямщикын лӱмжӧ кугу —

Шӱшкалталын эрталын гын, келшалын.

Часовой салтакын лӱмжӧ кугу —

Картузшо шӧрынрак гын, келшалын.

Тендан пайремжын лӱмжӧ кугу —

Меже муралтена гын, келшалеш.

 

Тулар. Меже мурен-куштен шогена, а самырык-влакше кушто улыт?

Озакугыза. Имньым моторын сӧрастарен, пӱгыш оҥгырым сакен, ик ял гыч вес ялыш кудалыштыт, очыни. Гармонь йӱкшӧ пылышемлан шоктен кодо.

Озавате. Веселитлышт, вет нунылан лийынак пӱртӱсшат вашталтын. Калыкын ойжо почеш «Коҥга пазар деч вара йӱштынат пел йолжо тодылалтеш». Тылеч вара кугу йӱштӧ ок лий, маныт.

Озакугыза. Теле эркын мучашке толеш. Кече мландым лачак олтымо коҥга семынак ырыкташ тӱҥалеш. (Ӱдыр-рвезе-влакын модмашышт эрта.)

Рвезе. Рвезе-влак, толза, модышым тӱҥалына.

Ӱдыр. Могай модыш гыч тӱҥалына? Айста, сап кучен модына.

(Сап кандыран кок мучашыжым ваш кылден, оҥгым ыштеныт. Кажне модшо кок кидше дене сапым сайын кучен шогалын. Ик еҥ оҥго покшелне лийын. Тудо иктажшым руалтен кучаш тыршен, оҥго йыр пӧрдын. Кажне сап кучышо тудым чот эскерен, шкенжым кучыкташ пуэн огыл. Кучаш тӧчышын лишеммыж годым сапым мучыштарен, ӧрдыжкӧ тӧрштен. Тидын годым сап кучышо кокла гыч иктажше тӧршталтен лишемын куча, тӧчышын тупшым пера. Пӧрдшӧ тудым руалташ тыршен, но сап кандыра авырен. Уэш пӧрдын. Адак тупшылан копа пернен. Вара иктажшым руалтен кучен, тудым оҥго покшек шогалтен, шкеже тудын верыш шогалын.)

 Рвезе. Айста, ынде мурен-куштен модына.

(Кашакын, ваш-ваш кид кучен, оҥго семын шогалыныт. Оҥго покшеке шӱвырзӧ шогалын. Оҥго покшелне икте мураш тӱҥалшаш. Тудо эн ончыч пайрем сем дене  кужу семым йоҥгалтарышаш. Почешыже чыланат муреныт. Оҥго йыр шогышо-влак мурен пӧрдыт. Вара кушталтен каяш лийше куштылгырак мурым тӱҥалыт. Чыланат мурен-лӱҥген пӧрдыт. Ынде шӱвырзӧ куштымо семым шоктышаш. Модмаш сӧралын койын, муро йӱк торашке шергылтын.)

Йылдырым-йылдырым вӱдшӧ йогыш,

Пӱя пӱялашет шым шулдал.

Йыли-юли колжо кайыш,

Мурыда шындалашет шым шулдал.

 

Шырык-шырык моторжо эртале,

Кумылжым савырен шым моштал.

Жапет эртыш, жапет шулдыш,

Тидыжымат ыштальым, тудыжымат шуктальым.

 

Ме гармонетым огына шокто,

Гармонистын парняже.

Ме моторым огына ончо,

Мотор мемнам ончалже.

 

Пидам, пидам — рудалтеш,

Пидам, пидам — рудалтеш,

Йыдалемын кандыраже кÿчык улмаш.

Тыгежат койо ала-молан,

Тугежат койо ала-молан,

Йолташемын ушыштыжо весе улмаш.

 

Рвезе-влак. Модышнам пеш веселан эртарышна. Ынде пайрем дене кылдалтше туштым туштена.

Пӧрт покшелне ош алаша шога. (Коҥга)

Кугу ушкал шӱла, а шӱлышыжо кӱшкӧ кӱза. (Коҥга)

Чевер олмам кидышкем налын ом керт. (Тулшол)

Аваже ошо, ӱдыржӧ чевер, эргыже кудыр да пыл лоҥгаш каен йомеш. (Коҥга, тул, шикш)

Ӱдыр. Коҥга пайрем дене кылдалтше могай пале-влакым паледа?

Рвезе-влак.

Коҥга пазар кече шуо гын, телын ик йолжо тугеш.

Тиде кече деч вара эр-кас йӱшто лиеда, а кечывалым шошо лишеммаш палдырна.

Кечат чотрак ырыкташ тӱҥалеш, кисат шке мурыжым утларак шуя, ынде чи-чи огыл, а чи-чи-чи муралта, пӧрткайыкат окна ончылно веселан тӧрштылеш, кечывал жапыште тӱрволак гыч вӱдат чыпчалтеш.

Кокымшо действий

Тулар ден тулаче. Меат яра кид дене толын огынал. (Шувыш гыч мелнам, чывым, туарам, салмамуным, кочо вӱдым луктедат.) Мемнан сийнамат пурлын ончыза.

Озавате, озакугыза. Тулар, тулачем, чесдат пеш чесле. Тау, чеслан (муралтен колтат)

Коҥга пайремет эре ок тол,

Идалыклан ик гана толдалеш.

Куаналза, родем-шамычем,

Муралтыза,  родем-шамычем.

Тулар-тулаче. Тау, чевер чесланда. Ынде каяшат жап. Кайыме деч ончыч чесвал мурым муралтена. Вес гана мемнан деке унала вучена.

Ой, шеремет, шеремет,

Шеремет Шернурын шерже лиеш.

Ой, кумылет, кумылет,

Кумылан Шокшем марийже лиеш.

 

Шеремет пошкудем деке толдалынам,

Кумылан чесшым ужылденам.

 Йӱынат темынам, кочкынат темынам,

 Муралтен колталалмем вел шулдалеш.

 

Вуеш ида нал, пошкудем-шамычем,

Мемнан койышыжо тыгае.

Молан тыге малден ида ман,

Мемнан акылнажак тыгае.

 

Вӱдышӧ.Тыге марий калык Коҥга пайремым вашлийын, унам ончен. Веселан мурен-куштен. Тыге родо-тукым кыл пеҥгыдем толын, кӱрылтын огыл. Икте-весылан полшен иленыт, пайремым пырля эртареныт.

В.Казанцева, Мустай школын марий йылмым да литературым туныктышыжо.

Шернур районысо Мустай ден Шокшем яллаште илыше-влак деч возен налме.

Сценарийым «Родная сторона — золотая колыбель»  книга гыч налме (2013 ий, автор-составительже А.И.Глазырина)

С.НОСОВА 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий