Пошкырт вел гыч Эсен Элайын чумырен иктешлымашыж гыч:
12 — Вий кече. Тиде кечын шочшо-влак моткоч виян лийыт. Кокияшым ӱдаш сай кече: уржам ӱдет гын, тудо сайын кушкеш. Лопшудо юзо вийым налме кече, сандене шудыжым лач тиде кечын погыман (кажне вондо гыч кум лышташ дене) да коҥгамбалне коштыман. Тиде шудо пулвуй да моло йыжыҥ корштымо деч полша: Мӱкш Илян (14 август), Саска Илян (19 август) да Кинде Илян (29 август) кечылаште пыштыман. Калык ой почеш, тиде кечын вувер ден локтызо-влак телылан лыпланат, вийышт лушка. Вий кечын игече мардежан да йӱр йӱреш гын, игече кужу жап ночко лиеш. Игече пич да шыҥа-влак чот пурыт гын, йӱр толеш. Игече пылан да йӱштӧ шога гын, йӱр ок лий.
13 — Ревым кочмо кече. Тиде кечын свежа ревым але тудын дене ыштыме тӱрло кочкышым кочман.
14 — Мӱкш Илян. Йомшеҥэрым жаплыме кече. Маке кече. Тиде кече мӱкш ончышо-влакын пайремыштлан шотлалтеш. Ожно лач тиде кечын мӱйым кӱзаш тӱҥалыныт. «Мӱйым кӱзаш» шомак акрет жап гычак аралалт толын. Кызыт тыге манмыже мӱйым йоктарымым ончыкта. Но ожно чыланат шыштан мӱйым кочкыныт. Мӱйланже пушеҥгыш кӱзаш да шыштым вопш гыч пӱчкын лукташ пернен. Тиде кечын вараксим-влак шокшо элыш чоҥешташ ямдылалташ тӱҥалыт. Калык ой почеш, айдемым чыла пашамат ышташ лач Йомшеҥэр туныктен. Йомшеҥэр — младне йымалсе вӱд да памаш-влак дене кылдалтше вий. Тидлан кӧра тиде кечын вольыкым, таза лийже манын, вӱдыш пуртыман. Шукынжо моло вольыкымат огыл, лач имньым гына чывылтен луктыт. Кече шокшо гын, вольык оза да тыглай еҥ-шамычат йӱштылын кертыт. Тиде кечын тыгак макан когыльым кӱэштман.
15 — Имньым йӱктымӧ кече. Тиде кечын тудым ший ате гыч йӱктыман. Тыгай атыже уке гын, вӱд ведрашке ший оксам пыштыман але имньым памаш деке намийыман да ший оксажым тушко шолыман. Юлымо вӱдым подылмеке, имне поро да виян лиеш, тудым тыгак Вӱта оза йӧраташ тӱҥалеш. Ший оксам тыгак вӱташте посна аралыман. Кокымышо гана кушшо шудым солымо кече. Тидлан кӧра 15 августым тыгак Вӱтаӱмбал кече маныт. Саде кечын игечыже могай, сентябрь тугай лиеш.
16 — Мардежан кече. Тиде кечын мардежым эскерыман. Мардеж кечывалвелчын пуа да пуракым пӧрдыкта гын, теле луман да поранан лиеш. Мардежан кече могай — октябрят тугай лиеш. Мардеж чыла велым пуа гын, теле осал да лум шуко лиеш. Мардеж йӱштӧ — телат чот йӱштӧ лиеш, леве гын, леве. Йӱр тиде кечын йӱреш гын, игече кужу жаплан пужла.
17 — Йӱран кече. Шым рвезе кече. Тиде кече гыч шудым шӱйыктарыше йӱр-влак йӱраш тӱҥалыт. Калык ой почеш, шым йӱрым шым рвезе конда. Сандене кургым ямдылыме пашам тиде кече марте пытарыман. Эҥыжым, киярым погымо, шоганым лукмо пытартыш кече. Кече могай, ноябрь тугай лиеш.
18 — Мланде Авам жаплыме кече. Тиде кечын Шож киндым кӱэшт кочман (шожым полан пеледме годым ӱдаш тыршеныт) да Мланде Ава деч, ныл велыш савырнен, вес ийлан сай лектышым пуаш, тӱрлӧ осал ден копшаҥгым поктен колташ йодман. Тыгак, таза лияш манын шоганым кочман да пӧрткӧргыш шоган вуй-влакым сакалыман. Тиде кече могай — декабрь тугай лиеш.
Марий кумалтышын чинче тушыжо
«Поро Ош Кугу Юмо! Поро кумылет дене осал йылмынам сорлыкло, келшен толшо ойнам улаҥде, а осал шонымашым сеҥаш вийым пу, нелым-йӧсым сеҥаш куатым ешаре. Ушан еҥ дене кутыраш ушым ешаре, чоя еҥ дене кутырашат шыма ойпидышым уштаре. Кайыме-толмо корныштына ончыкыжымат вуй ӱмбал эҥгек дечат, йол йымал эҥгек дечат арален шого».
С.НОСОВА
