«Калык дене мутланен моштет – ик ойыш шуат», – манеш Кужэҥер район Шорсола ял администрацийым вуйлатыше Л.Завьялова.
Лилиана Геннадьевна ял администрацийым 2020 ий январь гыч вуйлата. Тиде пагытыште Шорсола велне ятыр сай вашталтыш лийын, кундемым тӱзатыме, калыкын илышыжым саемдыме шотышто шуко ыштыме. Тиде да моло нерген журналист В.Смоленцев тудын деч каласкалаш йодын.
– Лилиана Геннадьевна, тендан кундемысе яллаште лийме, эртен кайыме, калык дене мутланыме гыч пален нална: чынак, кугыжаныш могырым полыш шижалтеш, чылажат верыште илыше-влакын йодмыштым шукташ ышталтеш. Тугеже тидын нерген рашырак каласкалыза, пожалуйста.
– Ял шотан илемна кугуак огыл, тушко шым ял гына пура. Тушто илышыже 768 еҥ шотлалтеш. Шӱшпык, Лажмучаш ял-влак изилан шотлалтыт, иктыштыже ныл суртышто илат гын, весыштыже – кумытышто. Но ме тыгай изи ял-влакымат огына мондо, теле гоч тушко корнышто лумым эрыктена. Мемнан чыла ялышке телым такшат корно уло, вет бюджетнан кугу ужашыже лач тидланак кучылталтеш.
Корно йодышымак налаш гын, ме тений Рушплак уремыште пел километр чоло корныш тыгыде кӱм шаренна. Кодшо ийын верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программыш ушненна ыле, адак корным ыштыме. Мыланна кугу полышым Кугыжаныш Погын депутат Сергей Валерьевич Белоусов пуа. Корным ачалаш тудо шымле тӱжем теҥгем ойырен, йоча площадкым ышташ витле тӱжемым пуэн. Тыгак школлан полшен. Шорсолаште кугу сарыште вуйыштым пыштыше землякна-влак лӱмеш шогалтыме обелискым уэмдаш тӱҥалына. Тыштат мемнан депутатна полшаш сӧрен. Ме калык деч оксам чумыр контрактын латкум процентшым погенна. Лач тидыжак проектналан сеҥышыш лекташыже полшен.
Верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программе почеш Шорсола ялысе шуко пачеран пӧрт-влак кундемыште йоча-влаклан модашышт кумдыкым келыштарыме, тидлан 495 тӱжем теҥгем кучылтмо. Ынде тыште йоча-влакын юарлыме йӱкыштым кечыгут гаяк колаш лиеш. Эше Памашнурышто тений 183 метр кужытыш асфальтым шарыме, тидлан мыланна бюджет 450 тӱжем теҥгем ойырен. Тылеч посна Рушплакыште 300 метрыште корным ачалаш 450 тӱжем теҥгем ойырымо. Лишыл жапыште яллаште шӱкшакым погымо контейнер-влакым шындылаш кумдыкым ышташ тӱҥалына. Вес ийынак верысе школын леведышыжым тӱрыс вашталташ палемдыме.
– Корно нерген мут лекте гын, йодыш лектеш: тендан кундемыште Шорсола гыч Шӱргыял марте тенияк корным ыштышаш улыт ыле. Молан кызыт мартеат тиде пашам тӱҥалме огыл?
– Тиде корнын кужытшо – 3,5 километр. Тудым ышташ 139 миллион теҥгем палемдыме ыле, но вес ийлан шӱкалыныт. Акше ынде 150 миллион теҥгешкат шуэш, маныт. Проектлан 2,5 миллион теҥгем кучылтмо. Коклаял марте асфальтым шараш палемдыме, а Коклаял ден Шӱргыял коклашке, 1,5 километрышке, тыгыде кӱ вочшаш. Корно Коклаял, Рушплак ялла гоч шуйналтеш. Тыгак уремлашке электромеҥгым шогалтылыт, лампычкым сакалат, кажне суртыш пураш тротуарым ыштат. Сандене ме нине ял уремлаште корным ачалаш, волгатараш тыршен огынал. Тиде корным ыштымым ял калык шукертсек вуча. Корно лиеш гын, ончыкыжым Шӱргыял гыч куд йоча Йывансола школыш огыл, Шорсолашке кошташ тӱҥалеш.
– Тендан дене чыла ялыште пӱртӱс газ дене пайдаланат?
– Шым ял гыч лачак Шӱшпык ден Лажмучашыште веле огыт пайдалане. Памашнурышто, мутлан, коло пӧрт гыч латкандашыштыже газым кучылтыт. Тысе ял калыкым мокталташ лиеш. Верысе администраций ден библиотеке ик оралтыште верланеныт. Пӧртым кызытеш пу дене ырыктена, шошылан газыш кусараш палемдыме.
– Социальный учреждений-влак кузерак пашам ыштат?
– Мемнан илем кундемлан Рушплакыште верланыше ик клуб уло. Но тудо пашам ок ыште манаш лиеш. Пашаеҥым муын огына керт. Тӱҥ амалже – пашадар пеш изи. Клубын оралтыжым ачалаш оксам ойырымо. Йочасадыште кок группо пашам ышта, тыштак ФАП верланен. Но йочасадым школын икымше пачашышкыже кусарат. ФАП-ыште ыштыше специалист уке. Арнялан кок гана райбольнице гыч толыт, черле-влакын тазалыкыштым тергат, полышым пуат. Ончыкыжым садикын да ФАП-ын оралтышт дене мом ышташ тӱҥалыт, кызытеш раш огыл.
– Ялласе старосто-влак тендан полышкалышыда улыт?
– Шӱргыялын старостыжо, самырык еҥ Ирина Петуховам палемдаш лиеш. Коклаялыште Татьяна Смирновалан эреак эҥертем. Тудо «Акашевский» сурткайык фабрикыште пашам ышта, старосто огыл гынат, верысе депутат семын чот полша. Шорсолаште тыгак депутат Валерий Петухов чолга еҥ семын ойыртемалтеш. Тудлан кеч-могай пашамат ӱшанаш лиеш. Тыгак билиотеке пашаеҥ, депутат Ирина Милютинам палемдаш лиеш.
– Коклаялыште ужна: тӱкан шолдыра вольыкым электрокӱтӱчӧ дене кӱтат. Моло ялыштат тыгак мо?
– Ынде тӱкан шолдыра вольык ий еда шагалем толеш. Черет дене кошташ гын, пеш чӱчкыдын кӱташ логалеш ыле. Ик эн сай йӧн – электрокӱтӱчӧ. Тудым тӱшкан погынен налыныт. Шӱргыялыштат тыгаяк йӧн дене кӱтат. Шӱргыялыштыже ушкал фермер Валерий Петуховлан кӧра шукемын, посна фермым чоҥен. А моло вере, мутлан, Рушплакыште, вич ушкал гына кодын. Ончычшо кудло вуй наре лийын. Эше тиде палдырна: ончыч шуко вольык лиймылан кӧра шӱкшудо шагал шочын, тошкен коштын. А ынде шӱкшудылан кушкашыже эрык. Тыге шошылан шӱкшудо кошка да тул ылыжме лӱдыкшӧ уло. Тыгак полдыран (борщевик) мемнан дене пошен. Тиде кушкылым пытараш вес ийын мыланна оксам ойыраш сӧреныт.
– Тендан кундемыште «Маяк» агрофирме» ООО пашам ышта. Тугеже паша вер шотышто нелылык кугужак огыл?
– Тӱшка озанлыкна аралалт кодын, тау тудын вуйлатышыже Григорий Ивановлан. Но тушто эреак пашам ыштышыже шукынак огытыл: вольыкым ончат, техникым виктарат. Туге гынат тӱшка озанлыкыш пашам ышташ вес кундемла гыч коштыт. Тыгак «Акашевский» сурткайык фабрикыште тыршат. Мӱндыр кундемышке коштшо-влакат улыт.
Тидыже кумылым волта: самырык-влак ялеш кодаш огыт тырше, ӧрдыжтӧ сайрак илышым кычалыт. Тыге кажне ийын калыкна шагалем толеш. Кундемыштына кеч яра кийыше мланде шагал огыл уло, ме тудлан оза огынал. Озаже – район администраций, мланде тудын кидыште. Лачак мемнан илем гына моло пшкудо-влак семын мландым ни налын, ни пуэн ок керт. Мландым арендыш пуэнат бюджетышкына шийвуйндо кунар-гынат пура ыле. Но кызытеш ме тыгай йӧнлан эҥертен огына керт.
Авторын фотожо
