«Ынде паша вер шотышто куштылгын шӱлалтенна», — манеш Морко район Шале ял администрацийым вуйлатыше С.Николаев.
Шале ял администрацийым 2015 ий гыч С.Николаев вуйлата. Эҥерӱмбал Шале ялын шочшыжо Азъял школышто ятыр жап пашам ыштен, директорат лийын. Ял администрацийын ончычсо вуйлатышыже Владимир Дмитриев Морко централизоватлыме клуб системым вуйлатыш тӱҥалмекыже, тиде пашам Николаевлан ӱшаненыт. Тудын дене газет пашаеҥ В.Смоленцев вашлийын мутланен.
— Сергей Леонидович, ялыште таче ик эн кугу нелылыклан паша верым ситарыме йодыш шотлалтеш. Тидыже тендан денат палдырна мо?
— Чынак, эше шукерте огыл тиде йодыш мемнамат тургыжландарен. Кугу Шальыште «Звениговский» озанлыкын отделенийжым почмо деч вара тыгай йодыш кораҥдалтын манаш лиеш. Ончыч мемнан дене «Мир» у озанлык почылтын ыле. Тудат пашам удан огыл тӱҥале, вольыкым ашныме вӱта-влакым чоҥыш, тушко ушкалым шогалтыш. Тиде озанлыкым «Звениговский» СПК мландыжге, вольыкшыге, техникыжге шке ӱмбакше нале. Тыште кызыт куатле технике пашам ышта, тыгак вольык ашныме вӱтам чоҥат. Тиде озанлыклан механизатор, водитель, доярке, агроном, орол, зоотехник, отделений управляющий кӱлыт. Шке жапыштыже ятыр пӧръеҥ «Родина» колхозышто механизаторлан, водительлан тыршен да вара оксам ышташ ӧрдыж кундемыш коштын гын, кызыт шочмо ялыштак паша верым муаш лиеш. Но эше Озаҥыш, Москваш коштшо-шамычат улыт. Эркын-эркын тыгайже-влак шагалем толыт.
— Тугеже тендан дене паша вер улмылан кӧра самырык-влакат илаш кодыт да шкалан суртым чоҥымо паша лыпланен огыл?
— Чынак тыге. Пытартыш жапыште ялеш илаш кодшо самырык-влак палдырнат. Теве Кугу Шале ялыште у урем почылтын. Тушто шуко шочшан еш-влакланат, самырык-шамычланат оралтым нӧлташ мландым ойырена. Самырык-шамыч дене пырля илалше-влакат пӧртым нӧлтат. Кодшо ийын лу еш пӧртым чоҥен шуктен гын, тышечын кудытынжо пӧртсийым палемден. Кызыт эше луын оралтым нӧлтат. Лачак рӱдӧ илемыште веле огыл, моло яллаштат чоҥышо-влак улыт. Теве ик еш ончыч Моркышто илен, ынде Эҥерӱмбал Шальыште ачан-аван сурт олмышто чатка пӧртым нӧлтен шынден. Весе Москваште илен коштын, ынде тыгак мемнан дене у оралтан лийын.
— Тендан кундемыште пӱртӱс газ дене шукын пайдаланат?
— Чаманен каласаш перна, администрацийыштына шотлалтше коло куд ял гыч кокытыштыжо веле тыгай йӧн дене пайдаланат: Кугу Шальыште да Азъялыште. Газ пучым шупшаш проект ден смете документым эше индеш яллан ыштыме, нуно экспертизымат эртеныт. Туге гынат 2023 ийыште веле чоҥаш сӧрат. Мом ойлаш, пӱтынь районыштынажат кумло кум процент ял ден селаште гына пӱртӱс газ уло.
— Корно йодышат тургыжландара, очыни.
— Тыгай нелылык уло. Поснак Овдасола – Канторъял – Изи Шӱргӧ региональный корно чот локтылалтын. Тиде корно дене школ автобусат кудалыштеш. Тений тиде корным ачалаш йӧным мумо огыл. Такшым корным ачалышашлан верысе йӧным кучылташ тыршена. Мутлан, ончычсо колхозын фермылаштыже корным ыштеныт, тушко ошмам, тыгыде кәм, асфальтым оптеныт. Теве тыгай пеҥгыде шартышым налын, тӧргалтен, ынде ме корным ачалаш кучылтына.
Такшым ме яллашке телымат корно эреак лийже манын тыршена. Мемнан дене верысе корнын кужышто 244 километрыш шуэш. Ме кӧн техникыже уло, тугай еҥ-влак дене корнышто лумым шўкаш договорым ыштена. Кодшо ийын кум тыгай еҥ ӱшаннам сайын шуктен. Тений эше нылымше еҥ дене кылым ыштынена. Йогорсола, Олыкъял, Кугу Шӱргӧ яллаште лум поснак чот шында. Олыкъялыш гын Карман курык гоч гына кайыман, тыште эре мардеж коштеш, сандене корным лум деч эрыктен гына шындена, уэш лум тӱргыкта. Ончылий лум шукылан кӧра корным эрыкташ гына 560 тӱжем теҥге окса кайыш, а теве ӱмаште лум шагал ылят, корныш куатле техникым лукмо огыл да роскот 380 тӱжем теҥгешке веле шуо. Палемдыме деч шагалрак оксам кучылтмылан кӧра кодшо оксажым тений корным ачалаш кучылтына.
— Тендан денат ялыште илыше-влак шке вӱташте ашныме вольыкыштым шагалемденыт?
— Чаманен каласаш перна, вольыкым ашныше-влак ий еда шагалем толыт. Теве мыйын илыме Эҥерӱмбал Шале ялыште жапше годым кумло вич вуй марте ушкал кӱтӱшкӧ лектын, ынде – шымыт. Ме ял пелен лу гектар кумдык загоным ыштенна. Тушто вольыклан йӱшаш вӱд уло. Тыге вольык кӱтӱчӧ деч поснак олыкышто коштеш. Кугу Шале ялыште ондак ял калыкын ашныме ушкал шӧдӧ витле вуй лийын гын, кызыт кумло нылыт кодын. Йӧра кеч калык деч уто шӧрым погат. Литржылан кеҥеж пагытыште латкуд теҥгем тӱленыт. Предприниматель-влак оксам вигак тӱлен кодат. Тидыже ушкалым ашнаш кумылым кунар-гынат савыра. А кургым ямдылыме шотышто нелылык уке.
— Верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программыш ушненда мо?
— Мемнан дене тыгай программе почеш Азъялыште памашым тӱзатыме, Кугу Шальыште корным ачалыме. Проектна икте веле огыл лийын, но конкурсышто сеҥен кертме огыл.
Ончыч Кугу Шале ялыште илыше икшыве-шамыч чоҥымо у ФАП воктене погынен модыныт. Тушто кече мучко манме гаяк йоча йўк шергылтын. Но верже келыштарыме лийын огыл, сандене икшыве-шамычлан лӱмынак модашышт келшыше верым чоҥаш кутырен келшышна. Тидлан ялым социально тӱзатыме федерал программыш ушнышна. Тылеч посна «Звениговский» озанлык спосор полышым пуыш, индешлу тӱжем теҥгем ойырыш. Тыге йоча-влаклан модмо чапле верым чоҥышна, келыштарышна. Ынде тыште икшыве-влаклан моткоч келша.
— Фермер, предприниматель-влак тендан дене кузерак пашам ыштат?
— Фермер огытыл гынат, ял калык деч пай мландым налын тыршыше-влак улыт. Мутлан, Сергей Николаев. Нуно пай мландым (кажне еҥлан ик пайлан ныл гектар кумдык мланде логалын) калык деч поген, тушто я шудым, я пырчым ончен куштат. Вашешыже пай озалан шыжым куд мешак пырчым да кум рулон олымым мӧҥгышт конден пуат. Моткоч йӧнан. А предприниматель-влак Алевтина Григорьева, Сергей Михайлов, Марина Иванова, Валерий Тихомиров, Альберт Григорьев яллаште кевытым кучат. Нунын деч полышым йодмо годым тореш огыт лий.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
