«Кажне ялыште кеч ик мӱкшотар лийшаш», – манеш Советский район Удельный ялыште мӱкшотарым кучышо, «Марий мӱй» ялозанлык снабженческо-сбытовой кооператив вуйлатыше М.Лежнин.
Мӱкш ончымо рӱдерыш савырынеже
Удельный ял Вечын села деч кок меҥге коклаште, Ӧрша велыш шуйналтше кугорно воктене, верланен. Тушто коло вич суртышто витле ик еҥ ила. Шуко икшыван ешат уло. Мутлан, Ломакинмыт ешыште куд икшывым ончен куштат. Самырык еш-влакат илат. Тысе калыкым ик йодыш шукертсек тургыжландара: тыште але пӱртӱс газ дене огыт пайдалане. Проектым ямдыленыт, ынде тудын илышыш пурталтмыжым вучат.
Тиде ялеш шочын-кушкын тыштак мӱкш отарым кучышо, тыгак мӱкш омартам, рамым ямдылыше кооперативым (тудо Роҥго селаште верланен) вуйлатыше М.Лежнин. Ончычшо Вечын аграрно-строительный техникумышто пашам ыштен, тунемше-влаклан шинчымашым пуэн. Варажым мӱкш ончымо пашалан утларак шӱмаҥын, пчеловод-влаклан омарта, раме кӱлмым шотыш налын, тыгай сатум ямдылаш тӱҥалын.
– Ме Российын коло кандаш регионышкыжо, Калининград гыч тӱҥалын, Находка марте, сатунам колтена, – каласкала Михаил Васильевич. – Ик кечыште кок тӱжем марте рамым ямдылен сеҥена. Мыйын шонымашем – Вечын аграрно-строительный техникумышто мӱкш ончышо-влакым ямдылаш, туныкташ тӱҥалаш. Тиде тӧнежым тунем лекше кажне самырык еҥлан тӱҥалтыште кок-кум омартам мӱкшыжге пуаш. Тек тудо кугезына-влакын ожнысек шуктымо пашаштым шуя, у пашалан утларак кумылаҥеш. Марий Элыштына мӱкш ончаш условий келшыше, отар кажне ялыште, кажне селаште але посёлкышто лийшаш. Самырык-влакым техникумышто туныкташ тӱҥалме шотышто ме шукертсек мутланена. Тек тыште мӱкш ончымо шотышто рӱдер лиеш. Но тидлан Ялозанлык да продовольствий министерствын грантшым сеҥен налаш кӱлеш, Образований да науко министертвын полышыж деч поснат ок лий. Ме район администрацийыштат лийынна, тушто тиде тӱҥалтышым сайлан шотленыт. Кугыжаныш Погынын депутатше декат лектынна, туштат полшаш тореш огытыл. Утларакше республикысе мӱкш ончышо-влакын «Марий отар» региональный мер ушемышт мемнан велыш мелын савырнен, тудын тыршымыже чотак шижалтеш.
Чынак, кызыт республикыштына мӱкш ончымо пашалан нигушто огыт туныкто. Ондакше Семёновка селаште верланыше училищыште ятыр пчеловодым ямдыленыт. Кӱлешлыкше лийын. Вет шке жапыштыже «Мӱкш» совхоз пашам ыштен, тудын районлаште отделенийже-влак лийыныт, тушто шуко мӱкшызӧ тыршен. Ынде тыгай специалист пуйто огеш кӱл, шинчымашым шке семын налыт, погат. Чын, Агробизнес кадрым уэш ямдылыше институт мӱкшызӧ-влаклан курсым эртара. Но тушто гына налме шинчымаш сита мо? А вет мӱкшызӧ-влак коклаште самырык ятыр еҥым ужаш лиеш.
Эше Михаил Васильевич тений июль гыч «Мӱкш ончымо нерген» федеральный законын илышыш пурымыж нергенат шке шонымашыжым ойлыш. Тудын мутшо почеш, мӱкш ончышо-шамыч тиде законым шукертак вученыт. Эн тӱҥжӧ – ынде мӱкшызӧ-влакым закон аралаш тӱҥалеш. Эн ончычак – ялозанлык кушкылым аралаш манын, предприятий-влак аярым шават. Тыге пытартыш ийлаште Россий мучко, тидын шотыштак Марий Элыштат, шагал огыл мӱкш еш аярген колен. Шке пашам айда-лийже ончышо, аярым шавыме радамым торжан пудыртылшо южо вуйлатышым ынде мут кучаш шогалташ лиеш. Тидланже мӱкшызӧ-влак шке отарыштым регистрироватлышаш, нуно ветслужбын шинча ончылныжо лийшаш улыт. Тидын деч посна мӱкшызӧ нимогай полышымат налын ок керт. Республикысе мӱкшызӧ-влакын ушемышт лӱмынак юристым пашашке налаш лийын, отар оза-влак тудлан эҥертен сеҥат.
Отарыште тӱшкан тыршат
М.Лежнинын шочмо Удельный ялыштыже кызыт акаже ила. Тудо кодшо ий марте ушкалымат ашнен, но ынде ийгот вольыкым кучаш келшен ок тол. Пӧртшӧ воктечак кумда олык тӱҥалеш, тушто ий еда шудым солат. Ончыч солымо, поген налме да рулоныш пӱтырымӧ шудо ора-влак кызытат илыме пӧрт лишне койыт. Тыштак, олык воктенак, Лежнинын мӱкшотарже верланен. Ял калыклан мӱкш йӧндымылыкым ынже лук манын, отар ял деч 300-400 метр тораште верланен.
Тыште мӱкшым ончаш Михаилын Володя шолыжо полша. Тудо пенсионер-влак радамыште, Озаҥ олаште ила, тышке чӱчкыдын кудалыштеш. Тылеч посна мӱкшым ончаш тукым шольыж ден шӱжарже-влак полшат. Мемнан мийыме годымат нуно ялыштак улыт ыле.
– Мый ынде мӱкш ончымо пашам сайын палем, – каласкала Владимир Васильевич. – Кок отарна уло: иктыже тыште да весыже – Тошто Ургаш ял воктене. Туштыжо коло омарта мӱкшна уло, тыштак мландым арендыш налынна да фацелий кушкылым ӱденна. Тыштат ик фермер деч тыгак пасум арендыш налынна да фацелийым ӱденна. Тыге мӱкшлан нектарым погаш кушкыл ситышын.
Лежнинмытын ужалышаш тӱҥ сатушт – мӱкш еш. Талук еда нылле-витле ешым, отарын пелыжым, ужалат. Шошым отводкым ыштат да 10-20 майлан ужалаш ямдылен шуктат. Налше-влак улыт, черетыш ончылгоч возалтыт. Шкешт ий еда 1-1,5 тонн мӱйым кӱзат.
Отводкым чумыраш тулиган да авагудан ик рамым гына налыт. Тудыжо шыже марте тичмаш куатан еш лийын шукта. Телылан омарта-влакым кунаржым верешак кодат, кунаржым илыме пӧртйымаке вераҥдат. Ынде ушкалым огыт ашне, сандене вӱта яра, тушкат омарта-влакым вераҥдат.
Ме ял деч тораште огыл улшо фацелийым ӱдымӧ пасушко миен коштна. Кушкыл умбачынак кандын койын пелед шогалын. Тыште тылеч посна нектарым ойырышо моло ир кушкылат тӱзланен пеледыныт да тушто мӱкш-влак ызгат, нектарым, шыркам погат ыле. Тыгай йӧн улмо годым мӱкш ончымо пашам утларак вораҥдарен колташ лиеш.
В.Смоленцев
Авторын фотожо
