«Йылме пеледышым пого –
Тудо вет ӱмырыштет
Шерге деч шерге пого,
Эн кугу вий кидыштет», –
Возен шке почеламутыштыжо кумдан палыме марий поэт Валентин Колумб. Совет писатель Михаил Шолохов тыге палемден: «Йылме – калыкын эн кугу поянлыкше». Немыч философ Вильгельм Гумбольдтынат шонымашыже ок ойыртемалт: «Йылме – калыкын шӱлышыжӧ, чонжо…».
Пример шотеш кондымо кум тӱрлӧ калык гыч лекше еҥ-влакын тӱня умылымашышт, тӱвырашт, историйышт ойыртемалтше гынат, кажныже шочмо йылмын вийже нерген ойла. 1999 ийыште ЮНЕСКО-н генеральный конференцийыштыже Шочмо йылмын тӱнямбал кечыжым палемдаш темленыт. Икымше гана тудым 2000 ий 21 февральыште вашлийыныт.
Тиде пайрем вашеш 18 февральыште Марий кугыжаныш университетын Калыкле тӱвыра да тӱвыра кокласе коммуникаций институтыштыжо «Lingva-территорий» фестиваль эртен. Марий Элыште илыше тӱрлӧ калык гыч лекше ӱдыр-рвезе-влак ты мероприятийыш тений шымше гана чумыргеныт. Финн, таджик, араб, узбек, хинди, туркмен, азербайджан, француз, эстон, удмурт, коми, корей, персид, татар, руш, олыкмарий да курыкмарий – аршаш чынжымак поян.
Волонтёр але миссионер?
Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрын алмаштышыже Галина Ширяева, Марий кугыжаныш университетын Калыкле тӱвыра да тӱвыра кокласе коммуникаций институтын директоржо Родион Чузаев, Марий тӱвыра рӱдер вуйлатыше Наталья Пушкина, Татар тӱвыра рӱдер вуйлатыше Ильгис Гайсин чылаштым пайрем дене саламлышт да сай лектышым тыланышт.
«Кызыт шукын волонтёр-влак нерген ойлат. Йылме волонтёр манме умылымашат уло. Но мый нунын пашаштым кӱкшынрак аклем да миссионер манын лӱмдынем. Шочмо калыкын, илыме верын, ешын пуымо шинчымашыштым весылан ончыкташ лач тыланда ӱшаненыт. Кузе те шкендам ончыктеда, туге уло калык нерген шонаш тӱҥалыт.
Кызыт шочмо йылмым «родной» манына. Тошто книгалаште тудым «природный» манын возеныт. Тиде мылам моткоч келша. Тудым кок семын умылаш лиеш: пӱртӱс пуымо але шочмо годым налме йылме», – палемдыш Родион Иванович.
Шкем ончыктена, весым шымлена
Аудиторийлаш вераҥмеке, студент-влак Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже Михаил Васютин, МарГУ-н ректоржо Михаил Швецов, Наталья Пушкина, Галина Ширяева деч видео обращенийым онченыт. Нунын поро шомакышт ты уроклан тӱҥалтышым пыштен.
Шагат наре жапыште уло калык нерген палдараш йӧсӧ. Туге гынат лектор-влак эн тӱҥжым ойырен налын, тиде пашам сайын шуктеныт.
Ахмед Джабер ты мероприятийыш нылымше гана толын. «Тӱвыра, историй, шанче да араб йылме кокласе кыл нерген каласкалем. Математике, химий, физике науко-влакын «шочмаштышт» тиде йылмын рольжым ончыктем. Тиде погынымашын кӱлешлыкше кугу. Марий Элыште илена. Садлан верысе калык нерген шукырак пален налнена. Шкенна денат палдарена», – каласыш тудо.
Коми аудиторийын лекторжо Дмитрий Волков але школышто тунемеш. Тудо толшо-влак дене онлайн йӧн полшымо дене мутланен. Марий Элыште шочшо да Коми Республикыш илаш куснышо рвезе тиде кок калыкым йоча годсек шымла. Тудын эскерымашыжым колышташ поснак оҥай ыле.
Азербайджан йылме дене палдарыше ӱдыр Сейран Агамалиева «Lingva-территорийыш» икымше гана луымшо классыште тунеммыж годым ушнен. Кызыт ынде МарГУ-н студентше улеш. Ты мероприятийыште шке шочмо калыкше нерген нылымше гана каласкала. Умбакыжат пайремыш уло кумылын толаш тӱҥалеш манын ӱшанена.
Удмурт ӱдыр Веста Лобанова тыгай фестиваль дене районлашке лектын кошташ темлыш. Ты шонымаш мылам пеш келшыш. Республикыште тынар тӱрлӧ калык ила. Кажныжын сылне тӱвырашт, йылмышт. Тиде поянлыкым шылтыман огыл.
Курыкмарий тӱвыра дене палдарыше-влак Дина Давыдова ден Юрий Минюков ты фестиваль нерген ончыч пален огытыл. «Марий сӱаным ончыктена. Калык тувыр, кочкыш дене палдарена. Икмыняр шомакым туныкташ шонена. Лекцийнам куштымаш мастер-класс дене мучашлена», – палдарышт нуно.
Олыкмарий аудиторийын озаже-влак денат мутым вашталтышна. Мыйым кок мотор ӱдыр Кристина Михайлова ден Елена Степанова вашлийыч: «Историй, тӱвыра, кочкыш, вургем нерген мутланышна. Шергашым шылтен модна. Кушташат иктат тореш ыш лий».
Марий Элыште шуко калык ила. Кажныжын – шке тӱвыраже, йылмыже, йӱлаже, пайремже. Тыгай фестиваль калык кокласе келшымашым пеҥгыдемдаш полша.
О.МОШКИНА
