Памаш вӱд эҥерым арала, шочшо йоча тукымым шуя. Ончыкылык тукым ӱшанле да пеҥгыде лийже манын, кугезына-влак шке уш-акылыштым да вийыштым моштен кучылтыныт, тӱрлӧ ойӧрым шуктен шогеныт. Ойӧрӧ-влак аван шӱм йымалне улшо изи айдемым саклаш, шочшо азам осал деч, шинча вочмо деч, тӱрлӧ чер деч аралаш полшеныт.
«Мари» сийгудышто эртыше черетан погынымаште краевед И.Степанова ден филологий наука доктор Л.Абуквева марий калыкнан аза шочмо дене кылдалтше йӱлаже-влак нерген каласкаленыт.
Тӱҥалтыш
Йоча шочмо йӱла еш чоҥымо гычак тӱналеш. Арам огыл сӱан годым кугурак-влак ӱдыр-качылан тыгай сугыньым пуэныт: «шым ӱдыран, индеш эрган лийза!», «шым вечын веҥым, индеш вечын шешкым кондыза», «коктын возын, кумытын кынелза». Икшыве таза шочшо манын, ӱдырамаш ава лияш ямдылалтмыжым палдараш тыршен огыл. «Азам вуча», «йочам вуча», «ава лиеш» манме ой лӱдыкшылан шотлалтын, садлан тыгай годым «мӱшкыран» але «нелемын» мут-влакым кучылтыныт, тыге ончыкылык авам да изи айдемым осал деч араленыт.
Шочмаш
Ожно ош тӱняшке толшо азам кидышкыже налше да кылымдым пӱчшӧ еҥ йот лийын огыл. Тиде сомылым шукташ кажне ялыште калыкын пагалымашыжым сулен налше мастар ӱдырамаш лийын. Тыгай еҥ азам ош тӱняшке поро шӱлыш дене вашлийын, изи капым моштен кучен. Поснак тупрӱдым эскерыман, вет тупрӱдысӧ нерв-влак чумыр кап-кыл дене кылдалтыныт. Кугезына-влак паленыт: шочмо жапыште йочалан эҥгекым от ыште гын, тудын тазалыкше пеҥгыде, уш-акылже виян лиеш.
Аза шочмеке, кылымдым пӱчкыныт, но тудым кудалтен огытыл. Кажне шочшо йочан кылымдыжым пӧрт коклаште коштен сакеныт, иктыш чумыреныт. Тыге ака-шӱжар, иза-шольо-влак кокласе кыл пеҥгыдеммылан ӱшаненыт. Варарак кылымдым мландышке уреныт, тидлан лӱмын вер лийын.
Монча
Азам суртышко кондымо кечынак мончаш пуртыман. Южгунамже тудым кум кече дене мушкыт, тидлан ончылгоч яндар памаш (южо вере кум памаш гыч) вӱдым конден ямдылат. Мушмо годымат йочам шекланен кучылтман, садлан ожно ты йӱлам шукыж годым посна ӱжмӧ еҥ але кугурак-влак шуктеныт. Монча кува-кугызам пелештен, Вӱд Ава деч порым йодын, нуно изи айдемылан тазалыкым да илыш вийым пуэныт. Палемдыман, йочам мончаште идалык марте лӱм дене ойлаш тыршен огытыл. Тыге осал вий деч аралтышым ыштеныт.
Монча деч вара чыланат ӱстелтӧрыш шинчыт, ямдылыме чесым пурлыт. А йочам мушшо еҥлан солыкым але тувырым пӧлеклат.
Лӱм
Кугезына-влак шочшо азалан икымше лӱмым «колой», «чукай», «изи» манме лӱмедыш семын пуэныт. Лӱмым тӱрлӧ семын кычалыныт. Мутлан, коҥгашке кум киндым пыштеныт, кажне киндын лӱмжӧ лийын. Кудо кинде эн мотор да чевер лектын, тудо лӱм йочалан пуалтын. Калык ӱшанен, кажне лӱмын шке вийже уло, садлан тудым чӱчкыдын иктаж-могай пагалыме айдеме але тукымышто лийше сай пӱрымашан еҥ лӱмеш пуэныт. А теве, мутлан, Пермь кундемыште илыше марий-влак йочам лӱмдымӧ годым карт кугызам ӱжыныт. Тудо азам кидышкыже налын, сугыньым каласен да лӱмым ойлен. Але весе: пӧртыш икымше кӧ толын пура, тудын лӱмжӧ але тудын темлыме лӱм йочалан лиеш. Ожныракше кугезына-влак лӱмым пуымо годым тукымым палемдыше посна буквам але йӱкым арален кодаш тыршеныт: Аялче, Аймалче, Айвика да молат. Эрдене шочын гын, Эрай, шуматкечын – Шумат. Тиде йӱла эше шуко тӱрлӧ кончыш дене кылдалтын. Но эн оҥайже – кок лӱмым пуымаш. Южгунам йочам кок семын лӱмденыт. Иктыже шылтык лӱм лийшаш, тудо осал вий деч, тӱрлӧ чер деч аралаш полшен.
Алёна Яковлева.
