Кочкышым шолтымо йӱла тӱняштыжат ик эн тошто, очыни. Мутлан, еврей-влак шке кухньыштым лач тыгайлан шотлат. Нуно арнян чыла кечынже шуматкечылан — шабатлан — ямдылалтыт манаш лиеш. Тиде — еврей ешын кажне арнян палемдыме шнуй пайремже. Ты кечын нуно кум гана кочкаш шинчыт. Кажне кочкышым тӱҥалме годым кече сайын эртыже манын юмылтат. Вара кидым мушкыт, киндым пелештат…
Тиде кечын еврей-влак пашам огыт ыште, канат, веселитлат, кочкыт… Ты йӱла Ветхий Завет гыч кая. Тушто возымо: «Шарне шуматкече кече улмым: куд кече пашам ыште да шымше кечынже чылажат Юмо лӱмеш гына лийже». Мо оҥайже: ты кечын эсогыл кочкаш ямдылаш ок лий. Чыла чесым ончылгоч ямдылыман. А шуматкече нунын кукшо аракам подылмаш йӱла – киддуш — гыч тӱҥалеш. Чыла тидын нерген Марий тӱвыра рӱдерын «Калыксий» фестивальже годым еврей кухньын кечыштыже рашеме.
Тиде калык кашерный кочкышым гына кочкеш. Мо тиде тыгай? Тудын шуко правилже уло. Мутлан, ӱстембаке иканаште шӧр ден шыл кочкышым шындаш ок лий. Ир янлык ден кайквусын, сӧснан шылыштым, окса деч посна колым кочкаш ок лий. Лиеш — презе мокшым, чыве-лудо шылым. Еврей-влак колым пагалат, поснак нужголым. Эсогыл шийголым, осетрым, стерлядьым, угорьым, ошголым огыт коч, молан манаш гын нунын коваштыштым окса деч ойыраш огеш лий. Кол мӧртнят ты радамыш пура. Еврей-влакын святой книгашт — Тора. Тудын почешак иудей калык шке илышыжым ворандара. Тушто возымо почеш кочкышыш тыгак нимогай вӱрым кучылташ ок лий: тушто янлык ден кайывкусын чонышт илат. Но шолтымо чыве муным, сырым иудей-влак пагалат.
Кинде олмеш нуно ру деч посна кӱэшт лукмо вичкыж да кукшо мацам кочкыт. Тудо кужу жап аралалтеш. Арака шотыштат ойыртем уло: тудым еврей шкеже ыштен огыл гын, йӱыш кашерный огыллан шотлалтеш. Тораште возымо почеш еврей-влак кашрутым чоткыдын кучышаш улыт. Тидыже иудейлан кап ден чон кокласе духовный кылым пеҥгыдемдаш полша. Кашерный кочкыш тыге духовный кочкышыш савырна да еврей калыкын яндарлыкшым арален кодаш полша. Икманаш, ала-кузе, тыгерак…
Тачысе кечылан Марий Элыште тӱрлӧ калыкым ушышо ныл федеральный калыкле-тӱвыра автономий регистрацийым эртен. Иктыже — еврей автономий. Тудо 200 наре еврейым уша. Ты калыкын еҥже-влак Кугыжаныш Думыштат, Россий Правительствыштат шукын улыт. Тидым презентацийыш толшо Российысе марий-влакын федеральный калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше Лариса Яковлева палемдыш. Моло унат ты калыкын ойыртемалтше уш-акылан улмыштым, республикыште чапым налше еврей-влакын шагал огыл улмыштым палемдышт.
Меман кундемыште илыше еврей-влак шке йӱлаштым тыгак чот шотлат. Таклан огыл тиде калык 2000 ий наре шкенжын кугыжанышыже лийме деч посна йылмыжым да тӱвыражым арален коден кертын. Мутлан, Марий Элысе еврей-шамычат Кугечым (Песах), Ханукам ( Сорта пайрем), Рош Хашанам (У ий) палемдат.
Мо дене вара еврей-влак фестивальын участникше-влакым сийленыт? Ӱстембалне маца, кайыквусо шыл падыраш, мокш дене ыштыме салат, сыр, емыж лийыныт. Иудей-влак поснак У ий пайремлан гранатым кучен шинчыт, нӧшмыжым шотлаш йӧратат. Иудаизмын 613 заповедьше семын гранатыште лач тынар нӧшмӧ уло, маныт. Кеч нӧшмыжӧ утларакат лийын кертеш…
Кинде падыраш ӱмбаке селёдкым, муным, олмам, шоганым тыгыдемден варен пыштыме бутербродым кеч-могай пайремлан луктыт. Шокшо кочкыш семын презе шыл, пареҥге, немыч пурсам пырля изи тулеш кужу жап шолтымо кочкыш семын темлат. А теве ик эн тӱҥ кочкышлан еврей-влак фаршироватлыме нужголым луктыт.
«Калыксий» кочкыш фестиваль гына огыл. Тудо республикыште илыше ты але вес калыкын тӱвыра, йӱла ойыртемже дене палдара, нунын коклаште кылым пеҥгыдемдаш полша. Теве еврей-влак чылаштым шке калык куштымашыштлан туныктышт, лӱмлӧ еҥже-влак дене палдарышт. Марий Элын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр Константин Иванов еврей автономийым вуйлатыше Валерий Басинлан фестивальын участникше улмым пеҥгыдемдыше сертификатым, шарнымашан пӧлекым кучыктыш. А вашешыже тудлан да моло уналанат организатор-влак тыгак пӧлек шотеш сорта наборым пуэныт. Моланжым умылаш неле огыл: еврей-влак сортам поснак пагалат, декабрьыште тудлан Ханука пайремымат эртарат.
С.Носова.
