Тыге маналтын «Ший гай волгалтше Морко мут ярым» сылнымут-краевед марафонын кумшо йыжыҥже. Тудо Овдасолан чапланыше шочшыжо, кумдан палыме марий драматург Сергей Николаевын 110 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтын да ял шотан илемын рӱдыштыжӧ, Кокласолаште, эртен.
Марафоныш ушнышо книгагудо (библиотеке) пашаеҥ-влак кодшо гана ече дене корныш лектыныт гын, ты гана илышыш шыҥен толшо скандинав коштмаш нуным кумылаҥден. Ӱдырамаш-влакын вачыштышт пеледышан кугу шовыч лийын да, юалгырак ыле гынат, шошо шӱлышым пуртен.
А Кокласола книгагудышто нуным шокшо чай вучен. Ырымеке, Морко централизоватлыме библиотеке системын вуйлатышыже М.Н.Семёнова марафонын кумшо йыжыҥже тӱҥалме нерген увертарыш. Марафонын куснылшо статуэткыжым кодшо гана февральыште поэт Мирон Большаковын 100 ияш лӱмгечыжым палемдыме годым Эҥерсола книгагудылан пуымо ыле гын, вуйлатышыже Л.И.Михайлова ынде тудым мартыште Кокласола книгагудын вуйлатышыже А.Р.Боголюбовалан кучыктыш.
Лачак мартыште, книгагудын пашаеҥже-влак манмыла, ӱдырамаш пайрем тылзын, шочын йӧратыме драматургна. Санденак тудын лӱмеш ямдылыме мультимедийный выставкыштат «Морко велне ила ик мотор» маналтын да ӱдырамаш моторлыклан пӧлеклалтын. Тудым ончымо денак почылто лӱмгече пайрем.
Тидлан вес амалат ыле: Сергей Николаев шкежат ятыр мотор марий ӱдырын – Саликан («Салика» музыкальный комедий), Айвикан («Айвика» драме), Саскавийын («Вӱдшӧ йога» исторический драме), Ануш («У саска» музыкальный пьесе) да молынат – образыштым шочыктен. Кокласола книгагудо у йӧн негызеш ямдылыме выставкыжым лачак тудын героиньыже-влаклан пӧлеклен. Шеҥше книгагудо марий классик Сергей Чавайнын произведенийлаж гыч ӱдырамаш-влакын образыштым чапландарен. Морко рӱдӧ книгагудо Морко кундемыште шочшо тӱрлӧ авторын произведенийжылан эҥертен, Унчо книгагудо – Унчо кундемыште шочшо-влакын возымыштлан…
Кандаш книгагудын пашаже кокла гыч эн сайлан Шӧрдӱр книгагудын виртуальный выставкыжым шотлымо. Тудо Сергей Чавайнын героиньыже-влакым да нунын нерген возымым сылне сем почеш ончыктымо дене гына серлаген огыл, эше лудын йӱкаҥден. Шкешотан конкурсым иктешлен, М.Н.Семёнова сеҥышылан, книгагудын вуйлатышыже С.Е.Семёновалан, грамотым кучыктыш, а молылан – тауштымашым.
Вара пайрем тӱвыра пӧртыш кусныш. М.Н.Семёнова погынышо калыкым сылнымут-краевед марафон дене, а Кокласола книгагудо пашаеҥ-влак А.Р.Боголюбова ден К.Я.Анисимова лӱмгечызын илышыже да творчествыж дене палдарышт. Сергей Николаев Арын шымияш школышто тунеммыж годым С.Г.Чавайнын вуйлатыме сылнымут кружокыш коштын, возаш кумылаҥын, калык ойпогылан шӱмаҥын. Сандене пӱрымашыже вес семын вияҥынжат кертын огыл. Тидыжак вара ятыр сай пьесылан шочаш негызыш савырнен. Уста драматург Марий АССР сымыктышын сулло пашаеҥже, калык писатель лийын, республикын кугыжаныш премийже, Трудовой Йошкар Знамя да «Знак Почёта» орденла дене палемдалтын. Калык чонеш поро шарнымашым коден, палемдыш Кокласола ял шотан илем администраций вуйлатыше В.А.Павлов.
Тудын ойжым пеҥгыдемдыме семын, Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже, писатель В.И.Осипов-Ярча шке илышыштыже лӱмлӧ мутмастар дене икмыняр вашлиймашым шарналтыш. Икымше гана тудым 1960 ийыште Кожлаер школыш Миклай Казаков дене пырля толмекышт ужын да Юмо семынак ӧрын ончен. Кокымшо гана 1966 ийыште ялыш родыжын сӱанышкыже толмыж годым Валентин эше Арын школым гына тунем пытарен. Вара 1970 ийыште ял гыч палымыже-влак дене пырля тудын оласе пачерышкыже унала пуреныт. Тунам Сергей Николаевич лачак «Комиссар-влак» драмыжым воза улмаш. А 1986-1987 ийлаште Валентин Ивановичлан Марий книга савыктышыште ыштымыж годым тудын шарнымаш книгажым редактироватлаш да ик гана веле огыл пырля шинчын кутыраш пиал логалын.
Мый гын Сергей Николаевым ончычсо пошкудына Миклай Казаков дене пырля кодшо курымысо 60-шо ийла кыдалне Кӱчыкэҥер ял клубышто калык дене вашлиймышт да кастене мемнан деке малаш пурымышт гыч шарнем. А вара, Марий кугыжаныш университетым тунем пытарымеке, «Марий коммуна» (кызыт «Марий Эл») газетыште ышташ тӱҥалмекем, паша дене мӧҥгышкыжат, оласе пачерышкыже, мияш логалын. Эргыже, режиссёр Александр Николаев, ачажын «Айвика» пьесыж почеш у сынан постановкым шынден, да тудым южышт умылен огытыл, газетыш шылтален возеныт. Сандене мылам автор да режиссёр дене вашлийын кутыраш, мом шонымышт дене палдараш да шке умылымем семын газет гоч акым пуаш пернен. Мыйын чонеш Сергей Николаевич шонен кутырышо, лыжга да поро чонан айдеме семын шарналт кодын.
Верысе тӱвыра пашаеҥ-влакын «Салика» пьеса гыч ужашым модын ончыктымышт эше ик гана тудын марий чонан произведенийже дене кугешнаш таратыш. Шымлызе-влак деч ик гана веле огыл тыге аклен ойлымым колаш логалын: Сергей Николаев «Салика» деч вара нимом ок возо гынат, курымешлан писатель лийын кодеш ыле. Марий калык ты спектакльым ятыр ий дене йӧратен онча. Тудым профессионал веле огыл, самодеятельный артист-влакат ик гана веле огыл модын ончыктеныт. Шеҥше села гыч Галина Кузьминат, ты спектакльыште модмыжым шарналтен, тушечын лудыш мурым шергылтарыш. А Овдасола гыч Раисия Смирнова драматургын шочмо кундемже да Карман курык нерген шке почеламутшо дене чоныш логалтыш.
Яндар йӱкан мурышт дене Нина Левашова, Наталья Федорова да Людмила Александрова куандарышт. Алексей Алексеев ден Валерий Петров композитор да мурызо семын шке мастарлыкышт дене вургыжаш таратышт. Кокласола лицейын икшывыже-влак тунеммаште веле огыл, сценыштат мастар улмыштым ончыктышт. Лӱмгечызе нерген поро шарнымашым поро шижмаш дене пойдарышт да сылнымут-краевед марафонлан умбакыже шуйнаш вийым ешарышт.
Юрий Исаков.
Снимкыште: С.Семёнова ден М.Семёнова.
Авторын фотожо.
