САМЫРЫК ТУКЫМ

«Илышым у семын ончалаш таратат»

Олык Ипай лӱмеш молодёжный премийлан темлалтеш

Каныш кече. Мӧҥгыштӧ Марий Эл радио йоҥга. Илалше ӱдырамашын тошто марий мурым шуйдарен муралтымыже чонышкак логалеш. Ушыштем ковамын куптыргышо чурийвылышыже сӱретлалтеш. Тудат неле илыш корным эртен, шуко йӱштӧ-шокшым чытен. Лач тыгай орлыкан илышым ужшо коча-кова-влак нерген Владимир Матвеев «Ӱмыргорно» передачыштыже  каласкала.

 – Володя, передачын шочмо историйжым палыме шуэш.

– Йоча жапем ковам пелен эртен. Варажымат, кушкын шумекем, эре тудын деке вашкенам. Воспитаннийыштем ковамын верже моткоч кугу лийын. Тудо мыскараче, ожнысо илыш нерген кумылын каласкала ыле.  Шкежат тошто мурым, тунамсе жап нерген колышташ йӧратенам. Тыге вуйышкем шонымаш толын пурен: «А кундемыштына ожнысо илыш нерген мыняр коча-кова каласкален кертеш. Кузе нуно пашам ыштеныт, могай мурым муреныт, пайремым кузе эртареныт. Самырык тукым ты пагыт нерген шагал пала. Тидым радиом колыштшылан ончыко лукташ оҥай ыле».  Тыге икымше передаче 2010 ийыште  эфирыш лектын. Геройжо ковамак лийын, вара тудын шӱжарже, пошкудо ковай. Икмыняр жап гыч радиом колыштшо-влак икте почеш весе йыҥгырташ тӱҥалыныт. Коча-ковашт, палымышт, лишыл еҥышт дене передачым ышташ темленыт. Кызытат тиде списке моткоч кугу. Чыла вере миен шуаш огеш лий.

– Передачетын геройжо-влак ятыр ийыш тошкалше улыт. Тазалыкышт начаррак, чонымат кажныже почаш огеш вашке…

– Санденак нунын дене вашлийме деч ончыч родо-тукымыштлан йыҥгыртем, коча-ковашт, ача-авашт дене кутыраш, ончылгоч ямдылаш йодам. Тидын деч посна нигузе, вет тургыжланымышт дене давленийышт кӱзен кертеш. Южгунам герой эртыше илышыжым шергалаш тореш лиеш. Тунамсе неле пагытым угыч шарналтымыже огеш шу. Тудым умылаш лиеш.

Передачын историйыштыже тыгаят лийын, кунам эфирыш лекме деч вара илалше еҥ ош тӱням кок арня гыч коден каен. Тыгодым передачын акше родо-тукымжылан поснак шерге лийын. Нуно, мемнан деке толын, лишыл еҥышт дене ямдылыме передачым шкаланышт войзен каят. 2017 ий марте лекше программын геройжо-влак кокла гыч 77-80 процент еҥже тӱня дене чеверласен.

– Ачатым эр йомдарымашат тыгай сынан передачым ямдылаш шӱкалтышым пуэн, очыни.

– Ачам 15 ияшем годым уке лийын. Тидыже ондак кушкын шуаш шӱкалын. Илышым вес семын аклаш таратен. Сандене передачын шочмаштыже тудынат верже уло, очыни.

– Самырык-влак кугырак деч эре тунем шогат. Тыят тидымак ыштет. Садланак илышым вес шӧрын гыч ончет, ойлымаштет мудреч ой-влак йоҥгат.

– Илалше-влакын илыш корныштым каласкалымыштым колыштын, тӱням вес шинчаончалтыш дене ончалат, чыла вес семын аклаш тунемат, пеҥгыдырак лият. Вет кандашле, индешле ийым эртыше коча-кова-шамыч илышыштышт мом гына ужын огытыл. Поснак сар жапыште фронтышто кредалше, тылыште тыршыше-влак. Нуным мом чытен лекмыштым мыланна иктыланат ужаш ынже пӱрӧ. Садлан, каласкалымыштым колыштмек, кызытсе илышыштына лекше тӧрсыр  изирак умылыдымаш семын гына чучеш. Кажне шоҥгыеҥын илыш корныжо мыланем шкешотан опыт, психологий могырым дисциплинылан туныкта, айдеме семын шуара.

Илалаше-влакын яндар вуйшонышыштлан ӧраш гына кодеш. Эртыше пагытым туге сайын шарнат. Яндар ушышт  кызытат книгам, газетым лудмышт, радиом колыштмышт, телевизорым ончымышт дене кылдалтын. Илыш деч почеш пырчат ынешт код. Мутлан, передачемын ик геройжо Кужэҥер район  Йывансола гыч Кугу Отечественный сарын участникше Пелагея Кирилловна Александрова деке мийымем годым моткоч ӧрынам. Тунам тудлан 95 ий лийын. Суртыштыжо ятыр книга шӧрлык. А книгаже тушто мыняре…Шоҥгыеҥ книгам лудаш моткоч йӧрата. Икманаш, тыгай еҥ деч мыланна тунемман да тунемман.

– «Ӱмыргорно»  передачым шкешотан шондык дене таҥастараш лиеш. Шымлызе, йылмызе-влак шкаланышт тушто шуко мом муын кертыт. Тый тиде ой дене келшет?

– Мыланем тиде программе мотокоч шерге. Тудо радиоочерк семын лектеш. Тиде жанр кызытсе журналистикыште шуэн вашлиялтеш. Но тудым мый  журналистикын саскаже семын гына ом уж, тудым этнографий пашан саскаж семынат аклем.

Илалше еҥ-влак ӱмырышт нерген каласкалымышт годым могай вургемым чийымышт, мурым мурымышт, пайремым эртарымышт нерген шарналтат. Санденак передачым шкешотан экспедиций денат таҥастараш лиеш. Нунын ожнысо мурым муралтымыштак мом шога. Эсогыл тиде мурыжо нимогай книгаште, ик источникыштат уке. Йылмызе-влакат мый декем чӱчкыдын эҥертат. Молан манаш гын кажне кундемыште шке диалект дене мутланат. Садлан нуно тиде передачым шымлымаштышт кучылтыт.

Тыгак ты программе сылнымут пашаштем кугу полышым пуа. Мутлан, «Марпа» пьесым «Ӱмыргорно» передачылан эҥертен возенам.  «Марий Эл» газетыште  савыкталтше «Стапан вате еҥгай» ойлымашат тыге сералтын. Теве кызыт кок оҥай еҥын илыш корныж дене кылдалтше кок ойлымашым ямдыленам. Передачыште герой-влакын муралтыме калыкмурыштым репертуарышкем пуртем. Мутлан, Урал кундем гыч кондымо «Олян гына», «Кугу чодыра покшелан» муро-влак. Тыгак репертуарыштем «Отымбал павайын мурыжо» уло.

– Володя, тыйым Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш молодёжный премийлан темленыт. Пашат кӱкшын аклалтеш манын ӱшанена.

– Тау. Но кеч-могай сомылым мый эн ончыч иктаж пӧлекым налаш огыл манын ыштем. Тӱҥжӧ мыланем калыкын акше, пагалымыже, поро мутшо, тауштымыжо.

Лидия ШАБДАРОВА.

М.Скобелевын фотожо.

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий