ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ

Ик сомылыштат алди-булди ок ышталт

У Торъял район Какшанмучаш села гыч мӱкшызӧ Шерстнёвмыт еш дене Йошкар-Олаште эртыше Мӱй спаслан пӧлеклалтше ярмиҥгаште палыме лийна. Вате-марий Нина Сергеевна ден Николай Александрович тушко коктынат мӱйыштым да тудын дене кылдалтше сатуштым ужалаш конденыт ыле.

Мӱкшым кузе ончаш тӱҥалмышт, кызыт ты сомылышт кузе ушнымо нерген нуно, а поснак Нина Сергеевна, кумылын каласкалышт.

— Ончыч ковам, вара ачам ден авам, мӱкшым онченыт. Ынде ме, вич икшывышт гыч кумытынжо, шке ешна дене ашнаш тӱҥалынна. Шукерте огыл эргынат ты сомылым шукташ кумылаҥын. Мемнан мӱкш отарна, ом шылте, кугуак. Погымо мӱйым мыняржым шке кочкына, но утларакше ужалена, -каласкалаш тӱҥале ӱдырамаш.

А такшым гын Нина Шерстнёва ӱмыржӧ мучко школышто пашам ыштен. Ончыч тыглай туныктышо лийын, вараже завучлан шогалтеныт. Пытартыш жапыште директор сомылымат шуктен. «Сулло туныктышо», «Просвещенийын отличникше», «Российын эн сай туныктышыжо» — чыла тиде Нина Сергеевна нерген. Тиде — тудын сулен налме чапше да чаплӱмжӧ.

— Мый моткоч пиалан улам – пашаштем кугу кӱкшытыш шуынам, сандене илышем тыге эртымылан тауштем, — кумыл нӧлтын палемдыш ӱдырамаш.

А пелашыже, Николай Александрович, тунамсе «40 лет октября» колхозыштышт механиклан ыштен, гаражымат вуйлатен.

— Мӱкшым ме тунар оксам ыштен налаш шонен огыл, кунар тиде сомыл оҥай да ашнен ончаш шонен тӱҥалынна. Мылам шканемак, мутлан, мӱкш-шамычын инстинктыштым, койыш-шоктышыштым шымлаш да эскераш, молан лачшымак тыге, а туге огыл ыштат — пален оҥайын чучын. Тиде могай насекомый – паледа, каласкален мошташат огеш лий! Мыняр шукырак пален налат, тунар нунылан ӧрат! Мутлан, мӱкш аван командым пуымешкыже, мӱкш-шамыч мӱйым погаш огыт чоҥеште. А тылеч ончыч «разведчик» мӱкш-шамыч чыла шымлен, чоҥештен толыт да таче могай велыш чоҥештыман, могай мӱйым погыман – палдарат. Вара тидын нерген мӱкш ава чылаштлан «увертара» да командым пуа. Умбакыже ик мӱкш конда, а вес мӱкш приниматла да ячейкылашке опта. Тиде алди-булди огеш ышталт. Ме, айдеме-шамыч, нине насекомыйлан нимогай законым возен огына керт. Нуно чылажымат шкешт рашемдат, — каласкала мӱкшызӧ, а тыгодым ӱдырамашын шинчаже туге куан кумыл дене йӱлыш! Шижалте: мӱкш, нуным ончымо паша нерген кужун каласкален кертеш.

— Ачам-авамын тидын нерген литературышт шуко лийын. Мыняржым тушеч, мыняржым моло книга гыч пален налынам. Пытартыш жапыште интернет чотак полша, — мане Нина Сергеевна.

— Ала мӱй гыч иктаж-мом ямдылыме ойыртемалтше рецептда уло? – йодым.

— Мый тыгай шонымашан улам: натуральный мӱй натуральныяк гына лийшаш. Санденак тушко эҥыжым, вишньым, шоптырым, тулеч молым ешаркалымашна уке. Перга, прополис моткочак пайдале улыт, да нуным гына мӱй дене варен ужалена. Шкеат тидымак кочкына, кылмыме, логар корштымо годым тидын денак эмлалтына. Тыгак иммунитетым пеҥгыдемдаш, тӱрлӧ чер ваштареш профилактике семын подылына, — палдарыш мӱкш ончышо.

Ойлымыж почеш, моло мӱкшызӧ семынак нунат шке сатуштым мӧҥгышт гыч веле огыл ужалат, тыгак тӱрлӧ ярмиҥгалаште темлат. Эреак налшышт-шамычат ынде улыт. Тыгак йодшо-влаклан кӱлеш годым мӧҥгышкыштак намиен пуат.

Пытартышлан мӱкшызӧ теве мо нерген ойлыш:

— Ончыч, поснак кодшо курымын кандашлымше ийлаштыже, колхозна моткочак виян да пеҥгыде лийын. Тудын лӱмжӧ районышто веле огыл, республикыштат ик эн сай озанлык семын йоҥген. А кызыт мемнан велне нимом гаяк огыт ӱдӧ, ончен огыт кушто да ондакысе шурно пасулаште чодыра кушкеш. Тушто еҥ-шамыч ынде ведра дене снегым, поҥгым погат. Тыге мӱкш-шамычланат такшым пеш вольна. Туге гынат ме шкеат, нуным тамлын пукшаш манын, фацелийым, морковникым да донникым ӱденна.

Пытартыш жапыште ончычсо нурлаште кожла шочын шогалме сӱрет ятыр вере палдырна. Тидыжым шкеат ужыда, очыни. Мутат уке, тиде кумылым волта. Но, вес велым, чынжымак, мӱкш-шамычлан мӱйым погашышт тыге сайрак лийын. Сандене тыгай сӱретшылан, ик могырым, чон коршта, а вес могырым, экологически эшеат яндар мӱйым кочкаш йӧн пуалтын…

Любовь КАМАЛЕТДИНОВА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий