Марий Турек районысо Арбор школын ончычсо директоржо Г.Попов илыш мучко вольыкым ончен да йӧратыме паша деч кызытат кораҥын огыл.
Латкум ияшак лӱшташ тунемын
Геннадий Феликсовичын шочмо Кугу Пумарий ялыштыже илыме годым ешыштышт кок ушкал лийын. Кудымшо классыште тунемме жапыштак ушкалым лӱшташ тунемын. Аваже Геннадийым эрдене вич шагатланак кычкырен да тудын пелен ушкал воктеке лӱшташ шинчын. Кум кеҥеж гоч ял вольыкым кӱтен. Варажымат, Марий пединститутын студентше улмыж пагытыште, адак кӱташ логалын, вет окса шотышто нужнан иленыт. Ешыште индеш йочам ончен кушташ – манаш веле.
— Авам «Тый, Геннадий, вольыклан пиалан улат» манеш ыле, – ойла Попов.
Ала чынжымак вольыклан пиалже улмаш, ала пӱрымашак тыгай лийын – илен лекнет гын, могай-гынат йӧным кычалман. Кеч-мо гынат, Поповын ешыште ик ият вольык деч посна илен огытыл. Кумшо курсышто тунеммыж годым ешаҥын, институтыштак шинчымашым погышо, Марий Турек район Павайнур ялын ӱдыржӧ Розам кугу сӱан дене марлан налын. Роза Алексеевнам, тунем пытарымекыже, направлений почеш Сенде школыш немыч йылмым туныкташ колтеныт. Варажым Геннадий Феликсовичат тиде школышкак марий йылмым да литературым туныкташ толын. Тыште самырык мужырлан кок пачеран пӧртыштӧ илыме верым пуэныт. Сендеште Попов икшыве-влакым шочмо йылмылан шӱмаҥдаш ятыр вийым пыштен. Верысе калыклан самырык туныктышо келшен шинчын, йӧратен шынден. «Уржум сем» ансамбльым чумыреныт, Попов тудын чолга участникше лийын, тиде коллектив дене тӱрлӧ вере концертым шындаш коштыныт.
Районышто икымше вер
Кодшо курымын кандашлымше ийлаштыже тыгай поро йӱла илышыш шыҥен: комсомол путёвко дене тӱшка озанлыкла гыч самырык вольыкым налын, пукшен єрдыктарен, мӧҥгеш колхозлан але совхозлан сдатленыт. Марий Турек районыштат тыгай тӱҥалтышым авалтеныт.
— Мыйым тунамсе «Воля» колхоз председатель Александр Максимович Зайцев ден пелашыже, колхозын тӱҥ зоотехникше Лидия Алексеевна, мыйым колхоз правленийыш ӱжыктышт, — шарналта Геннадий Феликсович. – Нуно тыге ойлышт: районышто подсобный озанлыкым кучышо самырык-влак коклаште конкурс увертаралтын. Ме тыланда ӱшкыжаш презе-влакым ӧрдыктараш пуынена. Кормам ойырена. «Мемнажын пу опташ келыштарыме леваш деч молыжо нимоат уке, нигушто ашнаш» манам мый. А нуно вашештат: «Ӱшкыжлан шокшо вӱта ок кӱл, йӱштат йӧра». Тыге мый келшышым. Куд ӱшкыжаш презым пуышт, кормам ойырышт, договорым ыштышна. Теле мучко ашнен лукна, колхозыш мӧҥгеш сдатлышна. Районышто конкурсым иктешлымек, пале лие: подсобный озанлыкна икымше верыш лектын. Мыланна комсомол райкомын Чап кагазшым да пєлекым кучыктышт. Опытнам шымлаш район гычат миеныт ыле. Тиде 1985 ийыште лийын.
Геннадийын пелашыжын аваже, оньыкуваже, ӱдыржылан кузык шотеш тунам пуэн улмаш. Тиде тунам колхозын тӱж тунаж дене вашталтеныт. Тыге варажым ушкалан лийыныт.
Сендыште илыме жапыште Поповмыт кок вӱтам, мончам чоҥеныт. Икманаш, тыштак илаш, негызлалташ шоненыт. Тунамсе школ директор В.Свинин Геннадийым шкеж олмыш вашталтышым ямдылен. Но илыш пӱрымаш тыге савырнен, самырык ешлан тышечын каяш пернен. Арбор школын тунамсе директоржо А.Соловьев ешыж дене олашке илаш каяш тарванен улмаш. Тудо тиде школым кумло вич ий вуйлатен. Алексей Романович шкеж олмеш Поповым кодаш темлен. Тиде пагытыштак Медведево районысо Сенькан школ гыч йыҥгыртеныт (тиде школышто Попов педпрактикым эртен) да Шойбулак школышто марий йылмым да литературым туныктышо кӱлеш, ончычсыжо пенсийыш кая маныныт. Геннадий тушко миен да ужын: ойырышаш пачер деч вольык ашныме вӱта марте ик километр чоло лиеш. Кошташ тора, а Попов вольык деч посна иленжат кертын огыл. Тыге келшен огыл, мӧҥгеш пєртылын, Арбор школ директор лияш кумылаҥын.
Арбор школым 32 ий вуйлатен
Сендеште ашныме ушкал лӱштымӧ годым чумен, сандене тудым мӧҥгеш колхозлан пуаш пернен. Тиде ял гыч школын машинаж дене (районыштыжат тиде школын гына кок автомашинаже лийын) шорыкым, сєснам, комбым шогалтен, Лоп ялыш конденыт. Ончычсо школ директорын пӧртыштыжӧ илаш тӱҥалыныт. Тудыжын оралтыже, сад-пакчаже, вӱтаже йоҥгыдо лийыныт. Ушкалжымат коденыт, но тудыжо исыр улмаш.
— Мый тунам «Восход» совхоз вуйлатыше Рафаэль Сабиров дек кайышым да исыр ушкалым тўшка озанлыкын вольыкшо дене вашталташ йодым, — шарналта Геннадий Феликсович. – Тудо ойлыш: «Самырык-влак вольыкым ончаш шонат гын, мый полшаш эре ямде улам, могай келша, тугайым ойырен нал». Верысе ферме гыч суткаште кумло вич литр шӧрым пуышо ушкалым кондышым. Латкум презым ыштымекыже, сдатлаш перныш, но тиде урлыкым тачат ашнем.
Ик ийын Поповмыт индеш вуй тӱкан шолдыра вольыкым, тидын шотыштак ныл ушкалым, ӱшкыжым, тунам да презе-влакым, ашненыт. Уто шӧрым тиде кундемыште ик ият погыде кодын огытыл. Кургым совхоз ойырен, олымым, мутлан, кум-ныл каван дене яра кондаш йӧным ыштеныт. Тынар вольыкым ашныме индешлымше ийлаште икмыняр тылзе дене пашадарым пуымо пагытым илен лекташ полшен. Эше тиде еш тиде ийлаштак ныл ава сєснам ашнен, иге-влакым ужален.
— Тӱж сӧснам ашнаш нимынярат куштылго огыл, — ойла Попов. – Южо сӧсна, иге-влакым ыштымекыже, нуным кочкеш. Тыге йӱдвошт эскераш пернен. Иге-влакым туныктышо-влаклан премий шотешат пуэдем ыле.
Школ тиде пагытыште шке озанлык кӱшеш илен лектын манаш лиеш. Тудын 65 гектар мландыже, 35 омарта мӱкшыжӧ, 6 ушкалже, тынарак ӱшкыжшӧ, 3 имньыже, 10 ава сӧснаже, бройлер урлык чывыже, комбыжо, тыгак машинаже, тракторжо, автобусшо лийыныт. Чыла тидыже мӱндырнӧ верланыше школлан илен лекташыже полшеныт. Ушкалым ял вольык дене пырля олыкыш колтеныт да туныктышо-влак черет дене кутеныт. Кургым тӱшкан ямдыленыт. Мӱйым туныктышо-влаклан шеледеныт, тыгак тунемше-влакланат пукшеныт. Сєснаигым ял калыклан ужаленыт, а узым ял калыкын сєснажым коштыкташ пуэныт.
Тыршет – лектыш ок вучыкто
Жап эртыме семын Поповмытын икшывышт кушкыныт, школым тунем пытарен, умбакыже шинчымашым нєлташ, тыгак у оралтым ышташ кӱлын. Чыла тидыже шуко оксам йодын. Адак вольыкланак эҥерташ пернен. Ушкалым гына Поповмыт ныл вуйым ашненыт, шєрым ужален, оксам ыштеныт. Шорыкым кумло вич вуй марте онченыт, тыгак комбышт шуко лийын. Кызытат кум ушкалышт, тынарак казашт, нылле наре чывышт уло. Шӧрым тиде кундемыштак илыше предприниматель А.Афанасьев литржым коло теҥге дене пога. Тудо шкежат латкок ушкалым ашна. Попов ик кечыште кудло вич литр йотке шӧрым сдатла. Мыняр шӧрым сдатлымым, тидлан могай роскот ыштымым лўмын журналеш воза. Мутлан, кодшо ийын 275 тӱжем теҥгеаш шєрым ужален. Тылеч посна ӱшкыжым, тӱж тунам ужала. Ик туна, мутлан, 80 тӱжем теҥгешке шуэш. Ушкалым колхозын ӱшкыжшӧ дене тӱжаҥда, тидлан нылшӱдӧ теҥгем тӱла. Шукерте огыл лӱштымӧ аппаратым налын. Тидыже кидвий пашам ятырлан куштылемден. Вольык ончымо пашаште верысе йочасадым вуйлатыше Роза Алексеевна ӱшанле полышкалыше семын ойыртемалтеш.
Курго шотышто кызыт кугу нелылыкак уке. Поповмытын шкеныштын 1,5 гектар мландышт уло, эше пошкудын яра кийыше пакчашкышт люцерным ӱденыт. Шудым Алексей эргыже Т-25 трактор дене солен ямдыла. Тарлен, шудым рулоныш пӱтыреныт. Тылеч посна Геннадий шкежат бензосава дене йӧндымӧ верлаште сола. Кормалык ушменым изи огыл кумдыкеш ончен куштеныт. Пырчым утларакше Татарстан гыч налыныт, а тений шкеак ямдылен сеҥеныт. Шыжым Алексей эргыжым идымвечыште пырчым эрыктен-коштымо деч вара кодшыжым тракторжо дене луктын кышкаш йодыныт. Тиде кодшым Алексей мӧҥгыжӧ конден да ынде вольыклан, чывылан пукшаш кучылтыт.
— Тазалык гына лийже, ялыште вольыкым онченат илен лекташ лиеш, — манеш Г.Попов.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
