Эше икмыняр ий ончыч мемнан кундемысе яллаште верланыше школлаш пурымеке, «Салам лийже!» манмылан тунемше-влак тыгак марла саламлалтыныт гын, кызыт шуко вереже «Здравствуйте!» шокта. Йодышым марла пуымеке, тыгак яндарын марла вашештеныт, а ынде – рушла. Чыла умылат, но марла огыт мутлане. Тыгак вашлийыч мемнам, «Марий Эл» газетын журналистше-влакым, Советский район Роҥго школыштат. Туге гынат нунын дене вашлиймашым ме марла эртараш тыршышна, вет тыште марий чонан, марий шӱлышан самырык тукым кушкеш. Нуно марла мутланенат, мурен-куштенат кертыт – чыла тидыже марий йылмылан шӱмаҥдыше Людмила Владимировна Александровалан кӧра.
Конешне, марий йочан марла мутланыдымыже эн ончычак кӧн шӱм-чонжым корштара, шонеда? Туге, марий йылмым туныктышыным. Ӱмыржӧ мучко тиде пашалан шке вийжым, моштымашыжым пуышо кӱшыл категориян туныктышо чон коржмыжым почын пуыде ыш керт.
– Мый шке пашам эреак уло кумылын ыштенам, но школ программыш марий йылмым кугыжаныш йылме семын пуртымеке, чыла пытыш… Ынде вет ялыштыжат рушла мутланат, умыледа уке? Ялысе ӱдырамаш йоча дене рушла кутыра. Мыйже «Марла мутланыза» мыняр ойлем… Но школыш толшо йоча марла ок мутлане. Теве могай илышыш толын шуынна…
Туге гынат Людмила Владимировна умбакыже туныкта, шочмо марий йылмыжым тудо нимоланат ок вашталте, тудлан ӱшанле кодеш. Но марий йылмым туныктышылан «групповой технологий» йӧным кучылташ перна. Палемдыман, лач тудын дене Людмила Владимировна икмыняр ий ончыч «Идалыкын туныктышыжо» республик кӱкшытан профессионал мастарлык конкурсышто кокымшо верым налын. Мо тыгай «групповой технологий»?
– Ик классыште улшо-влакым кум группылан шелаш лиеш, умылтара туныктышо. – Икымшыже марла умыла, сайын мутлана да воза. Кокымшыжо марла ойлымым умыла, но мутланен ок мошто. Кумшыжо нимом ок пале. Нуным пырля туныктыман. Тидым ышташ моткоч йӧсӧ. Санденак мыйын посна заданий пеш шуко. Чылажымат шке шонен лукмо, а вес семынже кузе? Марий кугыжаныш йылме дене нимо уке, шукерте огыл гына «Паша тетрадьым» савыктен луктыныт. Тышечын погет, тушеч… Методикына англичан йылмым туныктымо дене икгайрак. Тунемше-влакым кум группылан шелмеке, кажныжлан посна заданийым пуэдылам. Мӧҥгысӧ пашат кажне тӱшкалан тӱрлӧ. Тыге ынде тунемаш тӧчена. «Не хочу» манмым эше колын омыл, урокыш йоча-влак кумылын коштыт. Ужда вет кузе мемнан ӱдыр-влак марла куштат?
Тидыже чынак. Йоча-влак дене вашлиймаште ме нунылан «Марий Эл» газет нерген каласкаленна гын, вашеш 7-ше классыште тунемше-влак Екатерина Яндубаева, Светлана Бурина да Ксения Ягодарова мыланна туге лывыргын, лыжган марла кушталтен ончыктышт – ончен шерет ок тем! А шукерте огыл «Самырык тукым» конкурсын районысо этапыштыже Роҥго школ кокымшо верым налын, сӱрет-влак конкурсышто – икымшым, а сценарий-влакым ямдылымаште Людмила Владимировна шкежат кумшо верыш лектын. Кузе от куане да от кугешне? Кӧ, манеш, Роҥго кундемыште марла огыт мошто? Мут толмашеш, шукерте огыл Советский посёлкышто Мер Каҥашын вуйвержын погынымашыже эртен. Людмила Владимировнат тушто лийын. Роҥго школ, йоча-влак нерген уда шомакым колмеке, тудо шып шинчен кертын огыл – тыманмеш, кынел шогалын, тунемме вержым арален налын. Теве могай тудо, марий йылмым туныктышо. Шыма, весела да поро кумылан, мутланаш йӧратыше да тыгодымак кӱдырчӧ семынак рашкалтен пуэн кертше! А молан тудо лач туныктышын профессийжым ойырен?
– Мыйже вет изинекак теве тиде партыште шинченам, – воктенысе партым Людмила Владимировна пералтыш. – Да марий йылмым да литературым туныктышо Лидия Петровна Петровам умбаке эре тӱткын онченам, «Вот олмыштыжо лияшет – могай пиалан айдеме лиям ыле!» шоненам.
Лач Лидия Петровна изинек ӱдырлан идеал семын лийын. Чылажат келшен: туныктышын урокым эртарымыже веле огыл – шкем кучымыжат, ойлымыжат. Санденак вес профессийым ойыраш шонымашыжат лийын огыл – лач туныктышо гына. Н.К.Крупская лӱмеш марий кугыжаныш педагогоческий институтым тунем лекмеке, направлений почеш самырык специалистым Кужэҥер район Шорсола школыш колтеныт, но тушто туныктышо лийын, сандене Людмила Владимировналан вес верым кычалаш логалын. Тудлан ты районак Старсела школым темленыт, тушто икмыняр ий туныктымеке, шочмо Роҥго школышкыжак пӧртылын да вожатыйлан ышташ тӱҥалын. А ӱжынжӧ тудым Лидия Петровнак. Уна, тудын портретше тачат Людмила Владимировнан классыштыже шога. «Мыйым эскера», – шыргыжеш туныктышо. 1991 ийым шарналташ гын, тунам элыштына кугу вашталтыш лийын. Вожатый, пионер организаций, комсомол, октябрёнок пытышт. 1992 ий гыч школлаш кугыжаныш йылмым пурташ тӱҥалыныт.
– Шарнем, урокым вӱдымем годым республикын образований министржын алмаштышыже Римма Катаева толын, сай мутым ойлен, а вара йочасадыш каен. Тунам мый ик ийын ИКН-ым, марий кугыжаныш йылмым, марий йылмым, руш йылмым да коррекционный классыште руш йылмым туныктенам. Лач ты жапыште тунемшем-влакын сылнымутышт марла изданийлаште савыкталтыныт, – каласышат, Людмила Владимировна альбом-влакым парт ӱмбаке луктын оптыш. Тачат нуным арала, вет кажне тунемшыже тудлан шӧртньӧ падыраш гаяк.
– А 2007 ийыште чыла пытыш. Тиде ий марте марий класс лийын, мом гына возен огынал, ындыжым серышыжат шагал, – кугун шӱлалтыш тудо.
Лач тунам тудын кумылжо волен ыле, чонышто «школышто нигӧлан ом кӱл ынде» манме шижмаш шочын. Но, тиде нелылыкым сеҥенак, тудо умбакыже пашам ыштен да кызытат ышта. Марий кугыжаныш йылме предмет деч посна Людмила Владимировна таче технологийым туныкта, тыгак кок классын класс вуйлатышыжлан шотлалтеш. Иктыже тений 11 классым пытарыше улыт гын, весыже – коррекционный. Коррекционный класс шотышто ойлаш гын, таче тушто шым йоча тунемеш.
– Поэт Вадим Илларионовын тыге возымыжо мылам келша:
Так илаш шочмат ок кӱл тӱняште,
Пагыт дене тӧрак ошкылшаш улат,
Жап шумеке, тидым тый шоналте –
«Тау» ман иктаж еҥ каласен тылат?
Тиде – мыйын девизем. Тендан дене йоча-влак рушла саламлалтыт, а мыйым ужытат, кокымшо классыште тунемше-влак «Ой, смотрите, «салам лийже идёт!» маныт. Ну-у воштылам вет! «Кастене вашлийыда гын, «Поро кас» манза», – ойлем. Кастене ужытат, «Ой, как же, поро эр… поро кас…» вуйым удырат, – шыргыжеш кумылзак туныктышо. Тудым ончен, тыге каласыме шуэшак: Людмила Владимировна, тау тыгай улмыланда!
Г.Кожевникова.
