Кугезе кочам нерген теве мом пален налынам. Тидым кугезе ковам каласкален.
1924 ийыште Домна Петровна ден Иван Афанасьевич Кудрявцевмытын ешыште икымше йоча шочын. Тудлан Иван лӱмым пуэныт. Тудо ончыч Оршанкыште 7 классым, вара счетоводлан тунем лектын. «Первое мая» колхозышто счетоводлан пашам ыштен.
1942 ийыште Сурокышто учебкым эртен. Моткоч сайын возен, сандене писарь лийын. 1943 ийыште тудым Йошкар-Олаш колтеныт. Кочамлан тушто 3 кече увольнительныйым пуэныт. Самырык рвезын мӧҥгыжӧ кайымыже шуынат, Изи Ӧршаш толын. Аваже мӧҥгеш пӧртылашыже тидым-тудым ямдылкалаш тӱҥалын. Теле. Корным лум пургыж ӱштын. Корнеш йомыныт, иктаж кум гана ик верыш пӧрдын лектыныт. Тержат пудырген, сандене палемдыме жаплан толын шуын огытыл.
Арня гыч Иван аважлан серышым колтен: «Авай, мыйым фронтыш колтат». Коваже, адакат имньым кычкен, ужаташ тарванен. Сурокыш поезд тарваныме жаплан гына миен шуын. Калык моткоч шуко лийын. Коваже, Ванюшым ужаш манын, ик вагон гыч весыш куржталын. Но поезд тарванен, кугезе ковам уныкажлан кочкыш дене котомкам пуэн да кидшым рӱзалтен гына шуктен.
Сар гыч кугезе кочам икмыняр серышым гына возен шуктен. Тушто «Авай, тек Гриша шольым тунемеш, шинчымашым пуаш тыршыза» манын. Но Гриша колхозышто пашам ыштен, образованийым налын кертын огыл. Латик ияшланак имньым ӱшаненыт.
Уржа тургым годым, июль тылзыште, ковамлан, Домна Петровналан, пасушто похоронкым кучыктеныт. Ваня 1943 ий 18 июльышто Харьков областьыште сєй пасуэш вуйжым пыштен. Иван Ивановичын колымо кечыжым архивысе данныят пеҥгыдемда. Тудын лӱмжым «Книга памяти Оршанского района» книгашкат пуртеныт. Ванян ны пелашыже, ны икшывыже лийын огыл. А вет нунышт мыйын родем-влак лийын кертыт ыле… Кокымшо изаже, Гриша, сар деч вара 1957 ийыште 26 ияшак колен. Изинекак неле пашам ыштен, каҥга да изи капан лийын, чӱчкыдын черланен.
Тыге ковам лишылже-влак деч посна кодын. Лач шарнашыже кок изажын ик фоторафийышт гыч гына аралалтын кодын.
Мыйын вес кугезе кочамже Сергей Яковлевич Изи Ӧршаште шочын. Яков Петрович ден Наталья Михайловна Ефремовмытын ик эргышт гына лийын. Яков Петровичын Икымше тӱнямбал сарыш налыныт да, кочам Валерий Сергеевичын ойлымыж гыч тудо Империалистический сареш вуйжым пыштен.
Тиде кугезе кочамже самырыкак, 19 ияш, ешым чумырен. Сар марте кем ургызылан пашам ыштен. Пелашыже, Евдокия Алексеевна, колхозышто тыршен. Сергей Яковлевич Кугу Отечественный сарыш каен, ныл икшывыже ден пелашыже ялыште кодыныт. Калининский фронтышто кредалын. Тидыжым «Вперёд» (1968 ий) газетеш возымо гыч пален налынам. Тудыжым Воин чап музейыште муынна. Статьям лудын лекмек, пале лие: кочам икмыняр гана сусырген. Снаряд осколко оҥылаш лужым шалатен. Эмлалтме деч вара уэш фронтыш, Юл кундемыш, пєртылын. Юл серыште геройла кредалмыжлан III степенян Чап орден дене палемдалтын. Мӧҥгышкыжӧ нелын сусыргымыж деч вара 1944 ийыште пӧртылын.
Сар деч вара кугезе кочамын, Валерийын, Валентина ӱдыржӧ, эше ик эргыже Сергей, шочыныт. Сарын ветеранже Сергей Яковлевич хром кемым сайын урген. Тудо 1978 ийыште илыш гыч каен. Южгунам ковам, ачажым шарналтен, уныкаже-влаклан ончыкташ наградыже-влакым луктеш, каласкала.
Такшым мемнан тукымышто шукын могай-гынат сарыште лийыныт. Ачам, Виктор Леонтьевич Орехов – Афган сарын участникше. Тудо Йошкар-Оласе медучилищым тунем лекмекше, порысшым шукташ каен. Ачам тудо жап нерген каласкалаш ок йӧрате. Но иктешлыме семын палемдыме шуэш: тудлан шуко неле-кочым, йӱштӧ-шокшым чытен лекташыже логалын.
Теве ынде 30 ий утла Оршанкысе эмлымверыште пашам ышта, черле-влаклан вашкеполышым пуа. Ачам – пашан ветеранже.
Ме тыныс верч илышыштым чаманыде кредалше-влакым шарнена гын, элна ила, тукым гыч тукымыш кыл эшеат пеҥгыдемеш, вет шучко сар кажне ешеш могай-гынат кышам коден.
Мыйын ешыштемат Кугу Отечественный, тыгак локальный сарын участникше-влак лийыныт. Нуно герой улыт, а герой-влак мемнан воктенак, мемнан шӱмыштӧ илат. Мый нунын дене кугешнем, нунын гаяк лӱддымӧ, элнан ӱшанле эргыже лияш тыршем.
А.Орехов, тунемше.
Е. Эшкинина.
