10 июньышто Курыкмарий районысо Салымсола ялыште Н.В.Игнатьев лӱмеш литературно-художественный тоштерым почмылан 25 ий темеш. Тудым курыкмарий литературлан негызым пыштыше писательын шочымыжлан 100 ий теммыллан почыныт улмаш.
2008 ийыште тудлан юридический статусым пуэныт гын, вес ийынже краеведений тоштерыш савыреныт. Ты учреждений тоштер арверым поген чумырымо да тудын дене палдарыме образовательный да просветительский пашам наҥгая. Кеч-могай тоштер тиде историй да тӱвыра дене палдарыше посна тӱня манаш лиеш. Ожно илыше тукым-влакын опытыштым, кӧргӧ чон да материальный поянлыкыштым арала. Н.В.Игнатьев лӱмеш тоштерымат лач тыгай тӱвыра рӱдерланак шотлыман. 25 ий жапыште тушто поян материал фонд чумыралтын. Пашаеҥже-влак фондым веле огыл пойдарат, экскурсийым эртарат, турист-влакымат вашлийыт да ужатат. Шке пашаштым, кундемыштым, калыкыштым пагалыше да йӧратыше еҥ-влак — И.И.Тойватров ден З.И.Аканаева — тоштерым почмашке поснак кугу надырым пыштеныт. Варажым ты пашам научный пашаеҥ-влак Л.В.Афанасьева, С.Г.Гусева, Э.А.Кондратьева, О.А.Данилова, Н.Е.Антонова, Л.А.Леонтьева, С.В.Ильина шуктеныт. Пытартыш 20 ий жапыште Е.Г.Кашутина тоштерын пашажым моштен виктара. Районышто ты тувыра учреждений ик эн сайын пашам ыштышылан шотлалтеш.
Вакш тошто семынак ышташ тӱҥалеш
Йыласал селаште вашке «Вӱд вакш» этнокультурный комплекс лийын шушаш.
Ты паша тусо Ремесло пӧртын кумдыкыштыжо шукталтеш. Ончыч проектым Россий Президентын грант конкурсышкыжо колтеныт. Сай шонымашлан ужар тул чӱкталтын. Проект сеҥышыш лектын.
Ончылгоч палемдыме почеш, вакш тошто технологий дене пашам ышташ тӱ‰алшаш. А тидлан тушко универсальный приводым вераҥдат. Тидлан кӧра вакшыште пырчым кыраш, йӧҥышташ, межым шераш, пушенгым обработатлаш токарный станокым пӱтыраш, пум пӱчкаш, йытыным шераш, йоҥышташ да ӱйым темден лукташ йӧн лиеш. Турист-шамычымат ты объект шкеж деке мияш
да ончалаш кумылҥдышаш. А тушто, кучылтмо технологийым уэмден, пашаш колтымо тошто марий ыштыш-кучышлан тунемаш йӧным почеш.
Варажым верысе калыкланат тушто 20 наре паша вер лекшаш. Ты проектым «Общество содействия сохранению культурного наследия» Марий Элын региональный мер организацийже Курыкмарий районысо администраций дене пырля илышыш шыҥдара.
Российыштыжат икте веле…
Курыкмарий районыш кажне ийын Российын тӱрлӧ регионжо гыч турист-влак утларак да утларак толын коштыт.
Тачысе кечылан тушто историй да тӱвыра дене кылдалтше 119 памятник уло. Тышеч 15-ше регионысо кӱкшытан архитектур памятник, 79-же регионысо кӱкшытан археологий памятник, 25-ше верысе значениян памятник (обелиск, бюст).
Мутлан, регионысо значениянак ик шарныктышыжлан Актусоласе (Актушево) межа меҥге шотлалтеш. Угарман ден Озаҥ губернийла коклаште эше курым ончычак шогалтыме улмаш. Вет 1920 ий марте Марий кундемна кум губернийыш пурен: Угарман, Озаҥ да Вятке. Кызытсе Курыкмарий кундемжат Угарман ден Озаҥ губернийлаште лийын. Тудо жапым таче Кӹвервуй ял ден Сумка села коклаште шогышо йошкар кермыч гыч стелле ушештара. Тудын ӱмбалныже ончыч кок вуян орёл – кугыжан кучемжын символжо — лийын улмаш. Стеллын кӱкшытшє – 5-6 метр. Ожно тудо ош тӱсан лийын, да тораш волгалтын шоген. Но жап сынжым вашталтен кертын…
Тыгай стеллыже Российыштыжат икте гына аралалт кодын, маныт. Меҥге воктечак район мучко кумдан палыме Сибирь тракт эртен. Петр I Моском Сибирь дене ушышо трактым ышташ пунчалым 1689 ийыште луктын улмаш. Но пашалан 1730 ийыште гына пижыныт.
Сибирь тракт — корнын официальный лӱмжӧ. Но тудым калыкыште вес семынат маныныт. XIX да XX курым тӱҥалтыште Москва гыч Владимир гоч Сибирьыш ссылкыш колтыме еҥ-шамычым лач тудо корно дене наҥгаеныт. Санденак корным эше «Владимирский» манын лӱмденыт. Ты корно денак Екатерина II кугыжа, лӱмло руш поэт А.С.Пушкин эртеныт, декабрист ден революционер-влакым каторгыш на‰аеныт.
2007 ийыште ты объектым Марий Элыште региональный значениян тӱвыра памятниклан шотлымо.
С.НОСОВА ямдылен
