Такшым, Марий Элыште экстремизм, ик калыкын весым мыскылыме , ик религий ден весе коклаште умылыдымаш дене кылдалтше сӱрет кундемыштына пеш шуэн вашлиялтеш. Тидым статистике шымлымаш-шамычат пеҥгыдемдат. Чимарий вера, православий нерген ме шуко возена. Но республикыште исламат традиционный религийлан шотлалтеш. Мусульман-влак Параньга, Марий Турек, Морко, Волжск рай онлаште шагалын огыл илат. Шке коклаштышт умылдымаш лектеден огыл манашат лиеш.
Икмыняр ий ончыч Параньга велне «пондашан» мусульман-влак лекме нерген увер шоктен ыле. А шукерте огыл марий телевиденийыште нунын нерген изирак сюжет кайыш. Самырык журналистке республикысе мусульман-влакын шелалтмышт нерген ойлыш. Вигак йодыш лекте: але вара мемнан изи республикыштына илыше мусульман-влак ик ойыш шуын кертын огытыл? Могай амал дене умылыдмаш лектын? Чынжымак мо марий кундемыште радикальный исламын шӱлышыжӧ палдырнаш тӱҥалын? Кокла Азийыште мом ышталтмым эскерет да мемнан денат тыгай лийын кертме нерген шоналташат шучко. Изи тулойып гыч кугу тул ынже ылыж керт манын шоненак, Марий Эл Республикысе мусульман-влакын региональный управленийжын председательже, муфтий Фанус Салимгареев дене вашлийын мутланышна. 1999 ий гыч ты пашам шукта.
Фанус Рифгатович Салимгареев:
шочын — 1965 ий 7 ноябрь;
тунемын — Уфасе медресе, ислам институт;
пашам ыштен – Пензысе мечеть; 1999 ий гыч — муфтий, Российысе мусульман-влак духовный управленийын улемже-влакын членже;
Кугурак наградыже – Российысе рӱдӧ духовный управленийын «Сплоченность», «За заслуги перед Марий Эл» орденын медальже-влак .
— Фанус хазрат, лудшо-влаклан умылаш куштылгырак лийже манын, ончыч республикыште тачысе мусульман религийын вияҥме сӱрет дене палдарыза?
— Марий Элыште тачысе кечылан 48 тӱжем этнический мусульманин ила. 28 мечеть, исправительный колонийлаште 5 кумалме пӧлем пашам ыштат. Республикысе мусульман-влакын духовный управленийже 1999 ий гыч пашам ышта. Муфтиатын шкенжын оралтыже уло. Кум пачашан медресем чоҥенна, тений тудым пашаш колташ шонена. Илалше имам-влак каят, нуным алмаштен кертше самырык еҥ-влакым шкенан денак ямдылаш шонена. Образовательный пашам шукташ лицензийымат налынна, туныктышо состават ямде.
Но эн шергыже — эртыше ийлаште ме 30 приходын пашажым виктарыше ик муфтиятым арален коден кертынна. Всевышнийын корнышкыжо шогалаш пропагандироватлыше традиционный исламым шыҥдарена. Кугыжанышын чыла кӱшыл виктарыше да тергыше органлаж дене кылым ыштенна. Православный религийлан мутым кучышо семынак исправительный учрежденийлаште, ракетный дивизийыште вашлиймаш-влакым эртарена, юмылан ӱшаныше-влаклан кумалашышт йӧным ыштена. Мусульман-влакын тӱҥ кумалтышышт кугарня еда эртаралтеш. Йошкар-Оласе мечетьыш тыгай намазыш шукын погынат.
— Верлаште илыше имам-влакын шинчымашыштым нӧлтымӧ пашамат эртареда вет?
— Муфтиат пелен имам-влакын каҥашышт уло. 12 священнослужитель тӱҥалтыш шинчымашым налын. Имам-влаклан семинар-влакым эртарена. Вара нуно аттестацийым эртат. Лекше йодыш-влак шотышто тыгак ме нуным да полышкалышыштым кум тылзылан ик гана погена. Российысе мусульман-влакын духовный управленийышт дене кылна сай. «Магульмат в Марий Эл» газетым луктына, телевиденийыште «Изге мечеть» передачым наҥгаена.Уфаште, Российысе духовный управлений пелен мечеть настоятель-влак черет дене лу кечаш курсым эртат. Самырык имам-влакымат Российысе ислам вузлаш тунемаш колтена. Мый шкежат, полышкалышем кугарня еда туныктымо да тергыме амал дене лектын коштына. Муфтиат пелен халяль стандарт шотышто комитетым ыштыме. 2012 ийыштак Российысе моло муфтиат кокла гыч ОАЭ деч ик эн ончыч лицензийым налынна. Тидлан ме Араб Эмиратыш «Акашевский» сурткайык фабрикын кок партий чыве шылжым колтенна ыле.
— Параньга велне умылыдымашыже могай амал дене лектын?
— Традиционный исламым шыҥдарен, арален, шуен толмо пашаште нелылык уке огыл. Радикальный исламист-влак шке пашаштым ыштенак ыштат. Моло регионсо семынак, мемнан республикыштат палдырнаш тӱҥалын. Параньга посёлкышто 15 ий наре ик религиозный организаций шке пашажым ворандара. Тудо региональный духовный управленийын составышкыже пурен огыл. Шкенжым республикыште посна, пашажым шкевуя виктарыше организаций семын кучаш тырша. Марий муфтиат дене кылым ышташ ок келше. Приходышто пашаланат ӧрдыж гыч толшо кокыте шонымашым лукшо еҥ-влакым налыт. Мутлан, тусо мечетьыште икмыняр гана Татарстанысе Набережные Челны оласе «Йолдыз» медресен ончычсо ректоржо выступатлен. Ты тунемме заведенийым судын пунчалже почеш эсктремизмым шарымылан петырыме. Ик жап приходышто Ливан гыч толшо, традиционный огыл исламым шарыше проповедникат пашам ыштен. Таклан огыл тудым Россий гражданстве деч посна коденыт да эл гыч луктын колтеныт. Радикальный шӱлышан моло миссионер-влакат тушто иленыт да пашам ыштеныт: Рамиль Юнусов, Юсуйф Давлетшин да молат.
Параньга покшелсе мечеть пелен кок тылзе жапыште нимогай разрешений, мутланен келшымаш деч посна кок пачашан оралтым нӧлтеныт. Район администраций вуйлатыше-влак тидым пуйто огыт уж. Радикальный исламым проповедоватлыше-влак, йот вел гыч окса полышлан эҥертен, тушто шкаланышт алмаштышым ямдылен кертыт. Тидым ыштатат, очыни…
— Командировкышто лийме годым Параньга районысо Алашайке кундемыште «пондашан-влак» пошеныт манын колалтын. Верысе ончылъеҥ-влаклан калыкын илышыжым саемдаш виктаралтше вашталтышлан чаракым ышташ тыршымышт гычат шоктен. Чынак тыге мо?
— Умылыдымаш лектеда. Мутлан, районысо ик еҥым Интернет гоч экстремизм шӱлышан материалым шаркалымыжлан административно мутым кучаш шогалтеныт ыле. Вес еҥым уголовно мут кучаш шогалтыме: «Ислам кугыжаныш» терроризм шӱлышан организацийыш пурышашлан Сирийыш кайынеже улмаш. Радикальный шӱлышан исламист-влак традиционный исламын йӱла радамжым лугкалат, огыт шотло. Санденак прхожан-влак коклаштат умылыдмаш лектеш.Традиционный верам кучышо-влак мечетьышкат коштмым чарнат. А верыште имам гына шкетын нунын ваштареш мом ыштен кертеш?!
2016 ий гыч Йошкар-Олаште илыше ик еҥ Дагестанысе духовный управленийын представительже, тудо управленийын «Ас-салам» газетшым шаркалаш тӱҥалын. Пелашыж дене коктын пачерыштышт еҥ-влакым погат, вес верам кучышо-влакым исламыш куснаш агитироватлат. Дагестаныш унала ӱжыт, южгунам корно роскотым шке ӱмбакышт налыт. Тыге нунат мусульман-влак коклаште умылыдымашым лукташ полшат. Тыгай пропаганде пашаштым чараш йодымылан эре тореш гына вашештат.
— Кужэҥер посёлкыштат мусульман-влак шке гыч погынат манын шоктен?
— Тушто таджик диаспор кафем почын. А кӱшныжӧ минаретым келыштареныт да кугарня еда кумалтышым эртараш тӱҥалыныт.
— А верысе администраций вуйлатыше-влак деке тыгай исламист-влак шотышто тӱткышым утларак ойыраш йодмаш дене лектын огыдал мо?
— Тыгай сӱрет-влак лачшымак верысе администраций вуйлатыше-влакын ты йодыш шотышто шинчам кумен пашам ыштымыштлан кӧра лектыт. Ме пытартыш ийлаште ты шотышто йодышым тарватенак толына. Шкежат, мусульман-влакын духовный управленийжым вуйлатыше семын, Параньга район вуйлатыше, тыгак моло кугурак инстанцийыш йодмаш дене ик гана веле огыл лектынам. Республикысе правительстве пелен религиозный ушем-влак дене кылым ыштыше комиссийын заседанийлаштыжат выступатленам. Амал деч посна умылыдымашым лукмылан южгунамже шылталат. Санденак республикысе имам-влакын лӱмышт дене, ты йодышлан тӱткышым ойыраш манын, ме Марий Эл Республикым вуйлатышн пашажым жаплан шуктышо А.Евстифеев да тыгак Марий Элыште тӱҥ федеральный инспектор А.Ситников деке ты сӱретым почын пуышо серыш дене лектынна. Вуйлатыше-влак вашталтме дене могай гынат сай ваштатыш мемнам вуча манын ӱшанена.
— Пытартыш жапыште республикыш йот элла гыч студент-влак шукын тунемаш толыт? А нунын шотышто умылыдмаш ок лектеде?
— Самырык-влак дене ме сайын пашам ыштена. Самырык имам-влакын каҥашышт ышталтын. Медресе почылт шуэш гын, пашана эшеат саемшаш. Нуно шукынжо кугарня намазыш коштыт. Мужыр пелаш лияш шонышо-шамыч никах йӱламат эртат. Но тидын годым мемнан ӱдыр-влакым ынышт ондале манын, ме нунын деч ЗАГС гычат ушнымышт нерген справкым кондаш йодына.
Светлана Носова.
Снимкыште: Фанус Салимгареев.
