Ме Тыныс илыш дене илена. Тӱрлӧ пагытысе сарлаште геройла кредалше салтак-землякна-влакым ме палена, шарнена, нунылан вуйнам савена… Но военный корным ойырен налше-шамычлан тыныс жапыштат элнам аралаш, кӱлеш гын, вес йот элыштат шке порысым шукташ логалеш.
Таче ме тендам, «Марий Эл» газетым лудшо йолташ-влак, марий мландынан эше ик эргыже, шагаллан палыме Герой дене палымым ыштена. Илышыште шуко гана тыге лиеш: айдемым ик ганат ужын отыл, а ик вершӧрыштӧ ятыр гана лияш логалын але вес еҥ-влак гоч тудын илыш корныжым шымлаш, тыгаяк лишыл чон да кумыл кылдыш-влакым кычалаш ала-мо тарвата. Тудын нерген шукертак пален шогенам, но возаш аптыраненам. Манаш гына! Тиде еҥын лӱмжӧ пеш кугу кӱкшытыштӧ да илыш корныжо моткоч ойыртемалтше. Полковник Александр Сергеевич Депресов нерген ойлем. Тудын дене мыланна гына огыл, марий калыклан да республикыштына илыше чыла еҥлан кугешнаш амал кугу. А.Депресов – Совет Ушемын Геройжо.
Ик велымже возаш пеш каньыле шоналтышым: шочмо вершӧрнаже икте. Чодыра, эҥер, пасу да олык – чыла тидыже чоныш шыҥыше да лишыл. Александр Сергеевичын икмше туныктышыжо Анна Алексеевна Семенова варажым мыйымат тӱҥалтыш класслаште туныктен. Акам ден изам-влак тудын дене пырля тунемын кушкыныт. Александр Депресов кызыт Марий Элыште ок иле гынат, чонжо, шарнымашыже Марий мланде дене кылдалтын.
Тудо куд йоча коклаште икымше лийын да, армий радамыш шогалмешке, шочмо кундемыштак илен да тунемын. Ачаже да аваже, Сергей Михайлович ден Мария Ивановна, Саша эргыштым колхоз пашалан ямдыленыт да шке сурт-пече коклаште эҥертыш лийшашлан армий деч вара Марий Турек район шочмо Ошламучаш ялышкак вученыт.
«Рассвет» колхоз. Тиде колхоз дене кылдалтше сай да поро шарнымаш кызытат шуко еҥын чоныштыжо ила. Самырык пагытышкыже пӧртылеш гын, Александр Сергеевичат шурнан пасушто, ушкал, презе, имне вӱталаште полышкален куржталмыжым шарналта. Пошкудо ӱдыр-рвезе-влак дене пырля модын юарлымыжат ушыш возеш. Адакше ача-ава дене пырля эн шуко лийме жапшат лач тунамак гына лийын.
Ачажат, аважат «Рассвет» колхозышто механизаторлан пашам ыштеныт. Сергей Михайлович Кугу Ачамланде сарым эртен. Тиде шучко корнышто чылажат лийын. Но сар мучаште тушманын снарядше Сергей Михайловичын орудийже воктеке логалме да пудешталтме дене тудо сусырген. Врач-влак тудын илышыж верч кужу жап кучедалыныт. Тыршымышт арам лийын огыл — Сергей Михайлович йол ӱмбаке шогалын. Но умбакыже тушман ден кредалын кертын огыл — тазалыкше начаремын.
Тудо шочмо ялышкыже пӧртылын. Тушман снарядын осколкыжо Сергей Михайловичын пытартыш шӱлышыж марте шодыштыжо лийын. Чонжо да капше дене сусыргышо лийын гынат, калык ончылно эреак чевер да яндар кояш тыршен. Сар деч вара Кугу Нольо ялысе, шкеж кугу капан, виян да тале Мария Ивановнам вашлийын. Нуно ешым чумыреныт да Ошламучаш ялыште илаш тӱҥалыныт.
1948 ийыште эргышт шочын, Саша лӱмым пуэныт. Тудын деч вара эше кок шӱжар да кум шольо ош тӱням ужын. Кокымшо йоча шочмо деч вара Мария Ивановнам куштылгырак пашаш, колхоз вӱташке, кусареныт. Тыште тудо пеш шуко ий тыршен.
Жап эртен. 1955 ий 1 сентябрьыште Саша Ошламучаш ялысе тÿҥалтыш школышто тунемаш тӱҥалын. Варажым Косолопысо школ-интернатышкат тунемаш куснен. 1960 ий гыч Марий Пыламарий кыдалаш школышто шинчымашым погаш тӱҥалын.
Тунемме пагытыште тале да весела кумылан рвезе лийын. Тидын шотышто мый Александр Сергеевичын Тамара шÿжарже да краевед, кызыт Йошкар-Олаште илыше Александр Геннадьевич Виноградов дене шуко жап мутланен шинчышна, ялысе илышым да ятыр еҥым шарналтышна.
— Пеш тале рвезе ыле, — ойлат нуно. — Тудо ече дене тура курык гыч мунчалтен волен, трамплин гыч пеш кÿкшын тӧрштылаш йӧратен. Кеҥежым ожо-влакым ткычкен кудалышташ туныктен. Гармонь денат пеш сӧралын шоктен. Кугырак лиймекыже сÿанышкат, пайремым сӧрастараш да калыкым куандарашат ÿжыныт».
Тамара Сергеевна тыге ешарыш: «Сашан гармоньым шоктымыжо чоным тарвата ыле: куанен шоктымыжо кумылым нӧлта, шӱлыкан шоктымыж почеш шинчавӱд лектеш».
Марий Пыламарий кыдалаш школым тунем пытарымеке, Александр Нартас ялозанлык техникумыш тунемаш пурен, зоотехник специальностьым налын. 1967 ий 6 сентябрьыште армийыш каен. Пел ий утла службым эртымеке, илыш корныжым ÿмырешлан Совет Армий дене кылдаш шонен пыштен. Шкеже танкист, а тунемаш пура летчиклан. Молан? Очыни, тидлан шке амалже уло.
Ошламучаште колхоз отделенийын бригадирже Л.Виноградовым мыят палем (тудо варажым механиклан ыштен) ыле. Леонид Прокопьевичын шарнымашыж гыч теве мо рашемын. Александр Сергеевичын ачажын изаже лийын – Александр Михайлович. Тудо Кугу Ачамланде сар деч ончын Марий Пыламарий педтехникумым тунем пытарен, школышто туныктен. Сар тÿҥалмеке, шочмо элым аралаш каен, летчиклан тунем лектын. Фашист-влак дене кредалмаште пеш тале лийын: шке самолетшо дене тушманым пытарен. Тудым родо-тукымжо кызытат пагален да аклен ила. Очыни, Александр Сергеевич ачажын изажым шарнен, летчик корным ойырен налын. 1968 ийыште А.Депресов Сызраньысе кӱшыл военный авиационный училищыш тунемаш пура да 1972 ийыште йошкар диплом дене тунем пытара.
Офицер! Диплом дене пырля Александр Сергеевич «лейтенант» званийым налын, тунамак тудлан Чехословакий Республикыш каяш кагазым кучыктеныт. Тыге у верышке, ындыже пелашыже, Лидия Анатольевна, дене пырля каен. Ватыже йочасадыште воспитательлан пашам ышташ тÿҥалын. Чехословакий деч вара А.Депресов Прикарпатский военный округыш пӧртылын да вертолет экипажын командирже, вертолет эскадриль командирын алмаштышыже лийын, да командир мартеат кушкын шуын. Ончыкырак пурен каласена: Александр Сергеевич Туркестан, Мӱндыр Эрвел военный округлаште лиеден.
Ме пиалан улына. Мемнан илыме жапыште шочмо элыштына кугу сар лийын огыл. Но салтак ден офицер-влаклан тӱрлӧ верыште кредалмаште лияш логалеш. Тыгай корно Александр Депресовым Афганистан мландыш 1985 ий апрель тылзыште конден да тыште тудлан кок гана лияшыже пӱралтын.
Кызыт тыгай сомылым «интернационал паша» маныт. Курык кокла, шокшо игече але, мӧҥгешла, пешак йӱштӧ… Вертолётчик-влак тушманлан кугу чарак семын лийыныт гын, шкенан салтак-шамычлан кугу полыш да ӱшан. А.Депресов Афганистан сар жапыште МиГ-24 вертолётшо дене 863 гана боевой вылетым ыштен, курык коклашке салтак ден офицер-влакым14 гана ужатен да нунылан 80 гана кочкышым, патроным, эмым да моло сар ӱзгарым намиен шуктен. Ик верыш чумыргышо тушман-влакым 24 гана тул дене авырен.
Афганистан сар нерген Александр Сергеевич шукыжым огеш ойло. «Ешыште тидын нерген мутланымаш пеш шуэн лектеш», — рашемдыш Инна ӱдыржӧ.
1986 ий 26 апрелыште Чернобыль олаште пеш кугу туткар, атом электростанцийыште аварий, лийын. Александр Сергеевичым да тудын дене пырля лийше офицер-влакым 2 майыштак вучыдымын пашашке ӱжыктеныт да Овруч олашке колтеныт. Землякланна туштат порысшым шукташ логалын. 1995 ийыште Александр Сергеевич отставкыш каен.
А.Депресов Шӧртньӧ Шӱдыр медаль, Ленин орден, кок гана Йошкар Знамя орден да Йӧшкар Шӱдыр орден дене палемдалтын. Офицерым тыгак вес элласе орден да медаль-влак дене чапландареныт.
Ӱшанен кодам, Александр Сергеевич дене Марий Элыште вашлиймашна эше лиеш.
Аркадий КУРОЧКИН
