УВЕР ЙОГЫН

«Паша айдемым вияным ышта»

«Теҥгече мылам 74 ий теме…» – шыргыжале да туге кумылым савырышын, волгыдын, порын – тыге шыргыжын моштышо айдеме илышыште шуэн вашлиялтеш, тыгай шыргыжмаш шӱм-чонышто сай шижмашым шочыкта да пуйто вий-куатым ешара. Ынде лу ий наре сулен налме канышыште гынат, тудым ты кундемыште тачат «школ директор» маныт, а вес семынже лийынат ок керт – Шернур районысо Зашижемье школым пӧръеҥ чылаже 30 ий вуйлатен! Тунамат, кызытат тудо уло калыклан пример: паша деч посна ик кечыжат ок эрте. А вес семынже кузе? Шке жапыштыже эн шукыжо кокшӱдӧ наре йоча шинчашкыже ончен гын, кызыт тудым шӱдӧ наре мӱкш еш вуча, школышто тунемше-влак семынак тудлан ӱшана… Тачысе «АРСЛАНЫН» унаже – Параньга район Руш Лажмарий ялын эргыже, Россий Федерацийысе образованийын отличникше, уста мӱкшызӧ Алексей Трапезников.

 Завод гыч школыш

– Йоча жапым ойлаш гын, мо шарнем – эре пашам ыштенам. Ачам ден авам торговльо сферыште тыршеныт, а мый шукыжым мӱкшотарыште лийынам: колхозынышто але шкенаныште. Изинек пашалан туныктеныт, тыгак спортым йӧратенам – ече дене куржталынам, футболла модынам. Школ деч вара Озаҥысе авиаций институтыш тунемаш пуренам. Молан лач тушко? Туныктышо тыге темлен. Институт деч вара Марий машиностроитель заводышто пашам ыштенам. Йоча годымак ончыкыжым инженер лийме нерген шонымаш ыле, молан манаш гын мемнан тукымышто тыгай специальностян еҥ-влак лийыныт. Вич ийым ыштымеке, завод гыч каенам. Пытартыш жапыштыже цех вуйлатышын алмаштышыжат лийынам, но… Молан? Тидлан мый кызытат вашештен ом керт, – каласыш Алексей Николаевич.

Молан лач школыш? Тидланат вашмутым тачат пуэн ок керт. Туге, южо йодышлан чынжымак вашешташ неле, а, можыч, огешат кӱл? Но ала-можо тудым школ омсам угыч почаш таратен, но ындыжым туныктышо семын. Кандаш ий Шернур район Марисола школышто физикым туныктен, тыгак кас школысо учебно-консультационный пунктын заведующийже лийын. А пункт изи огыл ыле, тушко 127 еҥ чумырген. Тиде жапыштак Н.Крупская лӱмеш Марий педагогический институтым тунем пытарен. Варажым тудым Зашижемье кыдалаш школыш директорлан шогалтеныт. Конешне, икымше урокым раш шарналташ ок лий, но шижмаш, очыни, ӱмырешлан чонеш кодын. Зашижемье школ тунам кугу лийын, ик классыште – 35-40 йоча, параллель класс-шамыч кумыт дене лийыныт.

– Икшыве-шамыч поро кумылан, мутым колыштшо, моткоч тыршыше лийыныт да кызытат нуно тыгаяк улыт. Очыни, мылам келшен, – адак шыргыжале туныктымо пашан ветеранже.

  Калыкым пагалыман, умылыман

Завод гыч школыш пашаш куснымыжлан, уло илышыжым, манмыла, 180 градуслан вашталтымыжлан, Алексей Николаевич ок ӧкынӧ, тидыжым школ вуйлатышылан кумло ий пашам ыштымыже, мыйын шонымаште, эшеат пеҥгыдемда. Тугеже школ вуйлатышын сомылжым тынар кужу жап шукташ манын, айдеме могай лийшаш?

– Эн ончычак – калыкым пагалыше. Еҥ-влак деке тӱткӧ лийман да поро кумылан, нуным умылен колыштын моштыман – вашештыш.

– Тудо мемнан моткочак пашам йӧрата: шкежат тырша да молымат тарата. Тыгак – чыным йӧратыше, – ойла пелашыже Людмила Петровна. Мутат уке, Алексей Николаевичым эн сайынже лач тудо пала, вет пырля 1969 ий гычак улыт, кум икшывым ончен куштеныт, нуныжо чыланат ешан улыт, а иктыже  содыки, ачаж семынак инженер специальностьым ойырен.

Алексей Николаевич ден Людмила Петровна ӱстембаке фотоальбом-влакым конден пыштышт. Теве ик лаштык почеш весым ончена.

– Тиде – школысо туныктышо-влак, теве 60 ийым палемдена, теве мый Марисола школ директор дене пырля улына, теве эргына деке армийыш миенна, тидыже – тунемше-влак дене, пионер тулото, теннис дене модына,  шахмат кружокыш коштшо-влак… Тиде эрге кызыт Камчаткыште, ФСБ пашаеҥ, а тиде «Йошкар-Ола» банкыште пашам ышта, Тиде – «Мариэнергошто», тиде – Йӱдвелыште инженерлан, а тиде Москваште инженерлан…  – чарныде ойла тудо да тыглай огыл, а йӧратен. Коеш, тунемше-влакын илыш корныштым тудо эскера, пала, нунын верч тургыжлана. А шахмат шотышто ойлаш гын, тудо йоча-влаклан ты шотышто эн кугу пример лийын, вет 2010 ийыште шкежат шахматла модмаште районысо кубокым сеҥен налын!

– Образованийым, воспитанийым пуымаште тудо жапыште ончыл верыште паша лийын: уш-акылланат, капкылланат пашам ыштыктыман. Ме паша ден спортым кылденна, йоча-влак шукырак школышто лийышт манын тыршенна, – умбакыже ойла Алексей Николаевич. – Мый шкежак шахмат кружокым вӱденам, тунемше-влак дене пырля теннис дене, тыгак футболла модынам. Йоча-влак школ дене чак кылдалтше лийыныт. Эн кугу наказаний нунылан, паледа, мо лийын? Уке, выговор огыл, а кружок деч кораҥдымаш. Кружокыш огыл гын, йочалан кушко каяш? Санденак нуно тыршеныт.

Да шканжат Алексей Николаевич канышым пуэн огыл, уке гын 90-ше ийлаште школлан илен лекташыже эшеат неле лиеш ыле, очыни. Окса чӱдылык лийын, но эн тургыжландарыше йодышыжо тунам котельный дене кылдалтын – мландышӱй ситен огыл. Туге гынат йӧным мумо: электрический панельым келыштареныт, тыге ты йодышым решатлен кертме, тунемме верыштат шокшо да волгыдо лийын.

Тунам веле огыл, ончысо школ директор тачат чылалан пример – тунемше да туныктышо-влак денат кылым йомдарен огыл, спортымат ок мондо, уке-уке да ече ӱмбаке шогалеш але школыш миен толеш…

«Мӱкш-влак деч посна ок лий»

Сулен налме канышыш Алексей Николаевич кудло ныл ияш улмыж годым лектын,  вет кугу мӱкшотарыштыже ызгыше мӱкшыжӧ-влак вученыт. Мо оҥайже, а вет нунын деч Алексей Николаевич ик татланат кораҥын огыл, манаш лиеш – ӱмыр мучко пырля улыт да, очыни, нунын деч посна тудо иленжат ок керт.

– Ик вер гыч весыш илаш куснымем годымат мый нуным нигушан коден омыл, эреак пырля наҥгаенам. Мӱкш-влак деч посна ок лий. Айдеме мӧҥгыштыжат шӱм-чонжылан келшыше пашам ыштышаш, – пелештыш тудо.

         Мыйже «кугу мӱкшотар» манам гын, уста мӱкшызӧ тыге огеш шоно,

«тыглай» малдале.

         – Ондакысе колхозлаште тыгай лийыныт, – умылтара Александр Николаевич. – Мӱкшотарыште пелашем дене коктын пашам ыштена. Но ончычат, кызытат тунемше-влак мӱкшомарта лукташ але мӧҥгеш пурташ полшат толыт. Тыгак эрге-шамычат кертмышт семын полшат. Ме вет мӱйым гына огыл, моло мӱй продукцийымат ыштен луктына, сандене шканат сита, ужалымашкат луктына.

       «Таче 24 март. Мӱкшым ончышо мом ыштышаш?» – адакат йодым. Тудо саҥгажым куптыртыш да каласкалаш тӱҥале:

       – Шошым эн ончычак мӱкшотарым ямдылыман. Мыйжын тудын кумдыкшо ик гектар наре, сандене тушто лумым эрыкташ – манаш веле. Тудо писынрак шулен пытыже манын, ме ломыжым кышкена. Ты жапыштак кочкыш шапашым тергыман. Айдеме эре пашам ыштышаш, мӱкш семынак. Тудо ала-кӧм вурсышаш огыл, а нелылык годым шкеак йӧным муаш тыршышаш. Чыла шотыштат ончылгоч шоныман, мом ыштышашетым палемдыман: паша планат, илыш планат лийшаш. Теҥгече шочмо кечем лийын гынат, мый мом ыштышашым возенам. Мутлан, 5 штука рамым кондаш, пӧртйымалне мӱкш-влакым тергаш… Икманаш, кажне кечын ыштышаш пашам возыман, а вара мом ыштымым палемдыман…

      Мутланымына годым пӧлем мучко ызгыме шоктыш. Алексей Николаевич кынеле, мӱкшым кучыш (а, можыч, тудыжо шкеак кидышкыже тольо – тидыжым ужын ыжым шукто) да шыргыжале:

     – Тудын нерген мутланымынам колын да чоҥештен пурен…

                                                                                                                                      Г.КОЖЕВНИКОВА

 

         

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий