ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ

Марий вате ӧрдыж велыштат чевер мӧрым кушта

Ялыште шочын-кушшо айдеме паша деч посна иленак ок керт манын, таклан огыл ойлат. Эр ӱжара дене йолӱмбак шогалын, кас пычкемыш дене веле каналташ шинчеш. Пытартыш жапыште ялыште вольык палынак шагалемын гынат, кече мучко тӱрлӧ кырча-марча сомылжо, кишла пижын, почеш «ороленак» коштеш.

Ончычсо дене танастарымаште, кызыт пакча-саскамат шкан ситышым веле шындаш тыршат. 90-ше ийлаште кум-ныл пакча пареҥгым шынден, кок-кум ушкалым ончен иленыт гын, ынде тиде жап эртен. Илышын шергешт толмыжо семын озанлыкым кучен илаш роскотшат кушкын. Шийвундым ыштен налаш манын, калык тӱрлӧ йӧным кычалеш.

Теве Волжский район Кугу Корамас ялын мӱкш еш гай чулым ӱдырамашыже-влакат мӧҥгыштӧ шинчен тунемше огытыл.

Кеч верысе колхоз республик кӱкшытыштӧ ончыл радамыште гынат, паша вер чылалан огеш сите. Садлан, Зинаида Аркадьевна Тимоеван чумырымо бригадышкыже ушнен, самырыкше, тыгак чулымрак койышан илалшыракше пошкудо Татарстан республикыш погынен пашаш коштыт. Кузежым-можым умылен налаш манын, мыят нунын икоян ешышкышт икмыняр кечылан ушнышым. «Татарстан кундемыштыже пашажым кузе муында? Тушко пашам кычал каяш мо тендам таратен?» йодышемлан Зинаида Аркадьевна тыге вашештыш:

Ме огыл, очыни, пашаже мемнам кычал толын. Лийынже кузе? Иктаж вич ий ончыч Сотнур заправкыште, увер оҥаште, «Мӧр озымым шындаш кумылан-влак кӱлыт» возымым ужым, туштак – телефон номер. Шуко шоныде йыҥгыртышым. Тыге Татарстан Республикысе Мемдель кундем гыч предприниматель еш дене палыме лийынна. Куд еҥан бригадым поген, тушко мӧрым шындаш пасум ямдылаш кайышна. Агроспаным шарен, йыраҥым ямдылышна. Вараже, Голландий гыч кондымо мӧр озымым шынден, тушто пашам ышташ тӱҥална. Пасу кугу, лектышыжат чапле ыле, кечеш кум-ныл тонным погаш логалын, садлан пашазе кидат ушныш. Мӧрым погымо жаплан кумло наре еҥан бригаде лийна. Паша ыштымына келшен, садлан моло предприниматель-влакат мемнам тургым жаплан ӱжыныт. Теве шукерте огыл, шошым, Чебоксар воктеке мӧрым шындаш коштна. Тыгак Татарстанысе Яки, Кургузи пасулаштат меак тыршышна. Вес вере салатым шындаш, шоптырым погаш вучат. Лишыл жапыште, ик вере пашам пытарен, тушкат миен шуына манын ӱшанен кодмо шуэш. Кызыт бригадына адакат кушкын, ынде воктенысе Курмызак, Сотнур, Куршамбал ялла гычат пашаче кид-влак ушненыт. Чыланат тыршыше улыт, садлан пашам вашке, шот дене ышташ тыршена. Вет ик гана шкендым кузе ончыктет, варажат тыланет ӱшанаш тӱҥалыт.

Чынак, кугурак опытан-влак деч самырык-шамычат почеш огыт код. Эсогыл кеҥеж жаплан студент-шамыч, мемнан деке ушнен, кыртмен пашам ыштат. Кечывал канышлан, жапым муын, нунын денат мутым вашталтен шуктышым.

Валентина Покровская ден Лена Андреева Йошкар-Оласе торгово-кооперативный техникумын студенткышт улыт. Кеҥеж каникул тӱҥалмеке, кок йолташӱдыр, шуко шоныде, Зинаида Аркадьевнан бригадышкыже ушнаш йодыныт. «Ӱдыр-влак, кеҥежым изиш канымыда огеш шу мо? Эрдене малымат шуэш дыр? Эрак кынел толманыс?» йодмемлан, коктынат вашла шыргыжальыч.

Чын, южгунамже кум шагатланат кынелаш логалеш, – ойла Валентина Покровская. – Но тиде мемнам огеш лӱдыктӧ. Такшым ме вет ялыште шочын-кушкынна, паша деч нимыняр огына лӱд, садлан, Зина акайын шке бригадышкыже ушнымеке, моткоч куанышым. Ешышке ешартыш шийвундым пурташ – мыланем пеш кугу куан. Адакшым, шке кид ыштен налме оксан акшат весе. Тений техникумымат тунем пытарышым. Туге гынат эше пашам кычалын омыл, кеҥеж жаплан мыланем тыштат пеш келша. Оксам сайын тӱлат, эше пырчым пуат. Тидланже авай пеш куана манын шонем.

А Елена Андреева тыге каласыш:

Мыят кеҥеж канышлан шкан оксам ыштен налаш манын толынам. Ӱдыр-влаклан тудо шукырак кӱлешыс. Садлан кеч икмыняржым шке ыштен налме шуэш. Паша келша, тунемалтын да нелын огеш чуч. Утларакшым мӧрым погаш келша. Еҥ-влак Финляндийыш шумеш коштыт гын, ме тыштак пасу гыч огына лек. Эшежым тыште весела, жап пеш вашке эрта.

«Весела» манмаштыже, чынак. Паша коклаштак ойлат, воштылыт, кӱлеш гын муралтенат колтат. Марий вате чылалан мастар: и муралта, и кушталта, пашамат нигӧ деч ончылно ышта. Чыла тиде шомакше пошкудо Куршамбал ял гыч Лидия Изычеваланат келшенак толеш.

Мый Корамас вате-влакын бригадышкышт вучыдымын логальым, – ойла Лидия Михайловна. Пенсийыште уламат, ик палымем тышке ушнаш темлыш. Тыге пашашке тольым. Ой, тыште жап пеш писын эрта улмаш, паша коклаште шижашат ок лий. Тӱрлӧ вере лийынна, мӧрым, шордымодым шынденна, ковышта-кешырымат погенна… Мӧҥгыштӧ шинчем, нигушкат ом кай гын, нимомат ом уж ыле. Паша пеш келша, эре толмо веле шуэш. Начальныкна-влакат сай улыт, оксамат сайын тӱлат. А мыланна мо эше кӱлеш? Юмылан тау, вийна ситышын – кӱлеш годым самырык деч ончылно улына. А паша айдемым шуара веле, тудын деч лӱдман огыл.

Чыланат сурт пелен пакчам шындена, пакчасаскам ончен куштена, садлан паша у огыл – чылажымат ыштен ончымо, – мутланымашке ушныш Алевтина Фёдоровна Михайлова. – Кумдыкшо веле ончыч лӱдыкта. Тӱшка паша вашке кая манын, арам огыл ойлат. Пырля шогалын, иктӧр тыршен, жапым йӧршеш огына шиж. Мӧҥгыштӧ кызыт ончычсыла вольыкым шуко огына ашне, садлан яра жапым «кӱсенлан пайдалын» эртарена. Ик-кок кече огына тол гын, икте-весе деке «Кунам пашаш каена?» манын йыҥгыртена веле. Ындыже эшеат оҥай: самырык-влак «Ватсап» манмыштет тӱшкам ыштеныт, Зина тулаче кунам кайышашым тушко гына возалта да тыманмеш корныш лектына.

Икманаш ялыштат илыш шолеш, гӱжла, саман деч почеш огеш код. Тидланже ӧрканаш гына огеш кӱл. А Корамас кундемын тыгай тале ӱдырамашыже-влаклан кӧра умбакыжат ялозанлык йол ӱмбалне пеҥгыдын шогаш тӱҥалеш. Таклан огыл Татарстан Республикысе Кирби ялозанлык вуйлатыше Радик Кадырович Вафин каласен: «Пашада пеш келшен. Те, марий ӱдырамаш-влак, тале, пашам йӧратыше улыда. Мый мыняр пашам ышташ тӱҥалам, тунаре тендан дене пырля, ваш эҥертен, умылен тыршаш тӱҥалына».

Кызытсе саманыште тӱҥжӧ – тазалык да ваш келшымаш. Тек ты пашаче еш ончен куштымо мӧрна гай чевер, пеҥгыде тазалыкан да тыгаяк весела кумылан лиеш. А ончен-куштымо емыжышт, пакчасаскашт – тӱвыргӧ лектышан да пайдале.

                                                                          АНЖЕЛА МИХАЙЛОВА

                                                                                       ВОЛЖСК ОЛА

                                                                  Г.КОЖЕВНИКОВА ямдылен

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий