УВЕР ЙОГЫН

Кӱкшытым кучен кодаш да ончыко вияҥаш

Форум

3-4 июньышто Ижевскыште (Удмуртий) Российысе финн-угор калык-влакын форумышт «Чыланат ме – Россий» темылан пӧлеклалтше лийын. Тудым Калык-влак паша шотышто федеральный агентстве (ФАДН) ден Российысе финн-угор калык-влак ассоциаций (АФУН) Удмурт Республикын правительствыж дене пырля эртареныт.  Элнан 30 регионжо гыч финн-угор да самодий тӱшкаш пурышо калык-влак деч делегацийыште шымлызе, мер пашаеҥ, журналист да самырык-влак – чылаже 400 утла еҥ – лийыныт.

Марий Эл гыч 15 еҥан делегаций – Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже М.Васютин, Марий Элын Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствыжын калык да конфессий-влак кокласе кыл шотышто пӧлкажым вуйлатыше И.Садовин (кызыт – министрын алмаштышыже), Оньыжа Э.Александров, Российысе марий-влакын калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше Л.Яковлева да молат  миеныт. Тыгак Пошкырт, Татарстан, Удмурт республикла ден Пермь кундем гыч марий-влак ушненыт.

Форум почмаш моткочак сылнын эртен. Уна-влакым вашлийше кундем – Удмурт Республик – тидлан поснак сайын ямдылалтын. Сценыште ончыктымо программе этностильым моштен кучылтмо дене ойыртемалтын. А.Мамонтов лӱмеш «Италмас» куштышо да мурышо академический ансамбль дене пырля тавалтыме шуын. «Айкай» фольклор муро да куштымаш кугыжаныш театр модын гын, рольыш ушнаш кумыл лектын. А кунам сценыште иканаште «Бурановысо кова-влак», кокла ийготан ден самырык-шамыч музыкальный композицийым ончыктышт, тунам шочмо йӱланам, йылмынам, тӱвыранам тукым гыч тукымыш куснен толшын шуктымо шижалте. Тыгай сӱрет шонаш таратыш, ончыкылыклан ӱшаным шочыктыш. Чоныш логале финн-угор йылмыла дене йоҥгалтше «Шӱм» мут гыч чоҥымо пушеҥге. Тудыжо чылаштнан шӱмнам ик семын кыраш ӱжын.  

Пленар заседанийым АФУН председатель П.Тултаев вӱден. Форумын участникше-влак лӱмеш колтымо телеграммыштыже Россий президент В.Путин палемден: «… Моло семынак финн-угор калык-влакат Россий кугыжанышым пеҥгыдемдымашке, отечественный наукым, культурым, образованийым вияҥдымашке кугу надырым пыштат». Россий Правительстве председатель М.Мишустин саламлыме мутыштыжо каласен: «Тӱрлӧ шӧрынан культурым, йылмым, йӱлам, историй да калык ойыртемым арален кодымаш, нуным вияҥдаш йӧным ыштымаш – кугыжаныш национальный политикын ик эн ончыч шуктышаш сомылжо». П.Тултаев докладыштыже палемден коден: «Пытартыш жапыште финн-угор сообществын кузе вияҥ толмыжо ончыкта: ондакрак Российысе финн-угор калык-влак йот элласе программыла дене пашам ыштеныт гын, таче – Россий Федераций ончыл верыште, тиде направленийлан шагал огыл оксам ойыра.

 

Икымше гана эртаралтше тыгай форумын кум секцийыштыжат марий-влак пашам ыштеныт – кажныштыже доклад лийын. А секций-влакын тӱҥ темыштым моткоч лачымын палемдыме. Икымшыже «Финн-угор калык-влакын культур поянлыкышт – тачысе научный шымлымаш ден образовательный практик кышкарыште» маналтын. Тушто МарГУ-н профессоржо, педагогике науко доктор С.Фёдорова «Этнокультурная компетентность личности в условиях цифровой трансформации общества» темым почын пуэн. МарНИИЯЛИ директорын научный паша шотышто алмаштышыже, филологий науко кандидат  Л.Григорьева тачысе кечылан ик эн кӱлешан  этнокультурный направлений дене национальный кадрым (этнологым, социологым, археологым, историкым, филологым, религиоведым, тыгак финн-угор, руш да англичан йылмылам палыше IТ-разработчик ден программист-влакым) ямдылаш темлымашым ыштен. Тылеч посна Российысе регион-влакын социально-экономически вияҥме стратегийыш полилингвальный школ-влак комплексым да образованийым кӱрылтде пуымо ден квалификацийым нӧлтымӧ рӱдер-влакым ышташ (тышке школ, вуз, образований институт, НИИ, культур рӱдер ден мер организаций-влак пурат) кӱлмӧ нерген пунктым пурташ темлен.   Тиде секцийыштак Шочмо йылмым туныктышо-влак ассоциацийым вуйлатыше, филологий науко кандидат Е.Игнатьева «Интеграция этнокультурной составляющей в системе дополнительного профессионального образования» темым почын пуэн. Марий образований институт пелен шочмо йылмым туныктышо-влак дене могай пашам ыштымышт нерген каласкален.

Финн-угор калык-влакын  тӱрлӧ йылмыштым цифрой да увер кумдыкышто кузерак вияҥден, шыҥдарен толаш лиеш? Тидын нерген кокымшо секцийыште каҥашеныт. МарНИИЯЛИ-н научный пашаеҥже А.Чемышев «Нейросетьым туныкташ исходный данныйым ямдылыме паша» темылан докладше ик эн популярный лийын. Тудо йылме-влакын интернетыште тачысе верыштым марий йылме пример гоч почын пуэн. Кугу пашам ышта тудо. Йылме Интернетыште «сайын» иланыже манын, кандаш кугу ошкылым ыштыман. Марий йылме шотышто кум ошкылжо кодын. А молылан эше мемнам поктен шуман. Андрей Валерьевичын полышкалышыже икмыняр уло, но тӱҥ шотышто тудын гений улмыжлан, марий калыкын ончыкылыкшо верч пеҥгыдын шогымыжлан, кажне кечын кыртмен пашам ыштымыжлан кӧра шукталтеш. Секций жапыште тудлан ятыр йодышым пуышт. Шижалте, ты теме чылам тургыжландара, кажныже шке шочмо йылмыжым Интернет кумдыкышто шарынеже. Тидлан мом ыштышашым А.Чемышев радамлыш. Тӱрыс докладшым лишыл жапыште газетыштына савыктена. Тылеч посна тудо республикысе Марий тӱвыра рӱдерын «Марий йылме шотышто инноваций проект-влак» темылан пашаж дене палдарен.

Тиде секцийыштак «Марий медиакумдык: опыт да ончыкылык» нерген докладым Марий Элын Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствыжын пресс-секретарьже Н.Любимов ыштен. Чыным каласем, кок йолташнан докладыштым колыштмеке, моло регион дене таҥастарымаште, марий-влак ятыр шотышто ончылно да пример улына. Тӱҥжӧ – ты кӱкшытым кучен кодаш да ончыкыжо вияҥаш корно почылтшо.

Посна секцийым самырык-влаклан пӧлекленыт. Тудо «Финнн-угор калык-влакын этнокультурный йӱлаштым аралымаште да вияҥдымаште самырык-влакын ыштыме тӱҥалтышыштын да проектыштын верышт» маналтын. Ӱдыр-рвезе-влак эн оҥай да сай лектышым пуышо проектышт дене палдареныт. Нуным ФАДН конкурс йӧн дене ятыр проект-влак кокла гыч ойырен да форумышто темлен. Тыге, родо-тукымысо самырык ончылъеҥ-шамычым рашемден, нуным ончыкылык пашалан кумылаҥденыт – секцийыште коло утла спикер гыч икмыняржылан форумым иктешлыме годым ФАДН диплом ден шергакан пӧлекым кучыктен. Нунын коклаште тӱвыра да келшымаш шотышто регионысо «ВийАр» мер ушем председатель Алёна Ивановат лийын –Самырык автор-влаклан «Кеҥеж сылнымутчо-2022» сылнымут семинар» проектшылан кокымшо степенян диплом. А секцийыште тудо «Тӱшка паша: обществым вияҥдымашке самырык-влакым кузе сымыстарыман» теме ден докладым ыштен. Палемден кодыман весымат. Елена Александровна форумын икымше кечынже пленар заседанийыште вич докладчик гыч иктыже лийын. Тудо «Самырык финн-угор-влакын проектышт: лектышышт да ончыкылыкышт» теме дене иктешлымашым ыштен. Кок кече жапыште йоҥгалтше чыла докладшымат сборникыш чумырен савыктат.

Форумын редакционный комиссийыштыже мыланемат, РФ АФУН-ын марий пӧлкажым вуйлатышылан, пашам ышташ логалын. Секцийласе темлымаш-влакым резолюцийышкат, посна паша радамышкат пуртымо. Шке велым тӱҥ документыш темлыме ужашым – национальный кадрым, тидын шотыштак СМИ-влаклан официальный документ-шамычым кусарыше-влакым ямдылыме дене кылдалтшым – коллеге-влак сайлан шотленыт.

Форум жапыште РФ АФУН-нын президиумжын заседанийже эртен. Тӱҥ йодыш Российысе финн-угор калык-влакын погыныштым эртарен колтымо дене кылдалтын. Черлан кӧра чарак огеш лий гын, тудо тений октябрь мучаште Петрозаводскышто лийшаш.

Тиде кечылаштак Российысе финн-угор коллектив-влакын фестивальышт лийын. Марий Эл гыч мийыше «Эрэҥер» калык муро ансамбльым пеш шокшын вашлийыныт.

Лач тыгай форматан мероприятий национальный культур ден йылмым арален кодаш да вияҥдаш йӧным кычалаш полшышаш. Организатор-влакын палемдымышт почеш, ончыкыжым тудо тӱрлӧ пӱсӧ йодышым каҥашышашлан, тӱрлӧ тӱҥалтышлан полышым пуышо общероссийский площадке лиеш.

С.Пехметова.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий