Мом ойлаш, шоҥгылык иктымат пешыже огеш куандаре, вет ийгот погынымо семын тазалык начаремеш, тиде я тудо коршташ, тӱрлӧ чер утларак авалташ тӱҥалеш. Тиде амал денак илалше-шамыч коклаште илышлан куанен ӱмырыштым шуйышо-влак шуэнрак вашлиялтыт. Арам огыл 70, 80 ийыш лишемше, нине ойготым эрталтыше-влак кокла гыч ятырынже пыкшерак веле тарванылыт, южышт тоям тоялен веле коштыт. Жапыштымат утларакше телевизор ончылно эртараш але киялташ веле тыршат.
Параньга район Кугу Осыялыште илыше Зоя Николаевна Богданова тений 3 февральыште 80 ийыш тошкалын. Но тудо шоҥгемаш ялтат огеш вашке. Ийготым ончыде, пашашкат але шукерте огыл веле коштмым чарнен! А эше Зоя Николаевна – Яҥгетсола тӱвыра пӧрт пелен чумырымо «Ший шымаш» ансамбльын чолга участницыже! Тушко ӱмаште 78 ияш улмыж годым ушнен! Тиде ялыш командировкыш мийыме кечын лачак ик пайремлан ямдылалтыт ылят, репетицийым эртарышт. Зоя Николаевнам тунам тӱткынак эскерышым. Чевер пеледышан шовычым пидынат, марий тӱран тувырым чиенат, тыгаяк ончылшовычым ӱшталынат, самырык ватыла веле койо! Тудлан такшымат 60 утларак ийжымат пыкшерак пуэт! Эше тугай чевер чапле вате! Мурашат, чӱчкалташат пеш кертеш.
Шонымаш ден пӱрымаш икте огыл
А жапше годым, шым классым пытарымекше, Йошкар-Олашке умбакыже тунемаш каяш моткочак кугу шонымашыже лийын. Акажат шӱжаржылан чӱчкыдынак тидым ышташ сӧрен ойлен: «Мый тыйым олашке тунемаш колтем». Но ӱдырлан вес илыш пӱралтын улмаш, витне, вет икмыняр жап гыч акажым кӱдырчӧ перен… Тыге Зоялан, шинчымашым погымо олмеш, вигак пашашке кычкалташыже логалын. А специальностьдымо еҥ кушко кая? Тӱҥ шотышто шала паша але ферме веле вучат. Зояланат фермышке каяшыже пернен. Мом ойлаш, сар деч ончыч да ты пагытыште шочшо-шамычын илышышт йӧршынат куштылго лийын огыл. Зоя Николаевналанат ӱмыргорныштыжо йӱштӧ-шокшым пеш шуко чыташыже логалын. Ачаже сарыште вуйжым пыштен. Тыге аваже тулык ватеш кодын. Шкет ӱдырамашлан вич шочшым кушташыже пернен. Тудыжо мом чытен лектын – каласашат неле! Санденак аважым да тунамсе илышым шарналтен каласкалымыж годым илалше еҥын кумылжо тодылто, шинчавӱдшӧ лекте…
Яра шинчаш огеш ярсе
21 ийым темымекше Зоя Кугу Осыялыш марлан лектын. Пелашыж ден коктын 6 йочам ыштеныт. Но кызытсе жаплан марийжат ынде уке. Тудо кок ий ончыч ты тӱня дене чеверласен. Ик эргыже гын кандаш ий наре ончычак 34 ияш улмыж годым ош тӱня гыч каен.
– Мый ынде кок эргым дене пырля илем. Иктыже ватыж деч ойырлен да мӧҥгышкӧ толын, весыже эше ӱдырым налдыме. Кызыт коктынат вес кундемыш пашам ышташ каеныт да шкетын кодынам. Туге гынат укешт годым вольыкым шкеак ончем. А улмышт годым чаманат, мыйым тушко огыт лук, сандене мом кузе ыштымыштым ончал веле пурем ыле. Мемнан кызыт каза, шорык, пачашт, чыве, кролик улыт. Кеҥежым лудым ятырак ончымо. Ушкалымат але иктаж шым ий наре ончыч веле ашнымым чарненам. Ондакше, дояркылан ыштымем годым, кум вуй денат монь лийын. Эрдене фермышке эр толман, а ушкалым кӱтӱшкӧ колташ кӱлын. Пелашем кеҥежым утларакше комбайн дене, тыгак трактор дене ыштен. Сандене тургым жапыште вольык дене шогылташ ярсен огыл. Арам огыл ончыл механизаторлан шотлалтын да чӱчкыдынак Чап грамот, медаль дене палемдалтын! Тыгай годым нуным фермышке вӱден кондем да тыште лӱштен колтем ыле. Тунам йоча-шамыч эше изи лийыныт. Йӧра вараже кушкын шуыныт да ӱдырем-влак лӱштеныт. Ой, тыгеат илен толашыме, – илышыж нерген умбакыже шарналтен каласкала ковай.
Шуко шочшан ава семын сулен налме канышыш тудо 50 ияш лектын гынат, тӱшка пашашке шукерте огыл веле коштмым чарнен.
– Теве эше кодшо ийын пареҥгым погаш миенам ыле. Ешыште окса эре мом-гынат ышташ кӱлешыс. Санденак, ешартыш шийвундо уто ок лий шонен, пашаш коштынам. Но йоча-шамыч вурсат, «тетла ит кошт, уке гын мыланна йӧндымын чучеш», маныт, – ойла илалше еҥ.
Манаш веле: ковай эше вич ий наре ончыч 74 ияшыж годым Татарстаныш шумеш дояркылан пашам ышташ миен! А вет тидлан тынар ӱнар да кӧргӧ вий-куат кӱлыт! Теве тудо эше могай чоткыдо айдеме!
Каласкалымыжым колыштат да ӧрат! Кушто, могай ялыште гына фермыште дояркылан ыштен огыл?! Кужэҥер район Саламатнурет, Йывансолат, Параньга район Пӧртанурет, Ернурет… Пытартышыштыже икмыняр ий ончыч лачак кеҥежым ыштенат, 70 ийым эртыше кова тушко шумеш эсогыл велосипед дене кудалыштын!
– «Телымат ыштем. Тунамже ече дене шканем вик корным почам да кошташ тӱҥалам» манынам ыле. «Ой, туге ме тыйын верч лӱдына», – маныныт пырля ыштыше-шамыч. «А молан лӱдашыже?» манам. Но ече дене кошташ тӱҥалын шым шукто – ферме гыч чыла ушкалым вес вере колтыл пытареныт. Уке гын коштамак ыле, – шыргыжалын ойла кова.
Ансамбль
«Ший шымаш» ансамбльыш Зоя Николаевна ойыртемалтшын логалын.
– Яҥгетсола – шочмо ялем да тышке палыме, пошкудо-шамыч деке монь чӱчкыдынак толын коштам. Ӱмаштат ик кечын толынам ылят, клуб воктеч эртен ошкылмем годым колам: тушто муро йӱк шокта. Шого, пурен лекшаш, шонем. Мыйым ужын, клубышто гармоньым шоктышо, Миша, Михаил Захаров, «ой, йӧра толын шуыч!» мане. Пелашыжат, клуб вуйлатыше Эльвира Виссарионовна,
тунамак мылам мурым кучыктен пуыш. Тыгак ансамбльыш кошташ тӱҥальым, – палдарыш ковай.
– Тиде мотор тувырдажым шкеак тӱрлен огыдал дыр? – йодым.
– Уке. Ансамбльыш кошташ тӱҥалынамат, тудым шукерте огыл лӱмынак налынам. А ончычшо чот тӱрлем ыле. Чылт йолагайжак лийын омыл такше, – шыргыжал вашештыш тудо.
Мо оҥайже, ийготшо ындежым йӧршынат шагал огыл гынат, вес ял гыч шумеш тышке репетицийыш кошташ огешат ӧркане вет!
– Тиде – шке шотан спортыс! Коштат, тарванылат гын, шканак сай вет. Кунам концерт але репетиций кужун огыт лий, тунам вучен веле коштам. Уке гын, мӧҥгысӧ сомылым ыштен пытарымеке, носким монь пидын гына шинчен, йокрокын чучеш. Теве кызыт диван ӱмбаке пышташ шартышым пидаш тӱҥалынам. 23 февраль вашеш гына ончылшовычышкем чинчым пӱшкышт пытарышым. Юмылан тау, шинчам эше ужеш – шинчалыкым але чийымашем уке, – мане Зоя Николаевна. Да тидын денат чотак ӧрыктарыш!
Тек тиде ковайын тазалыкше эше кужу-кужу жап пеҥгыде лиеш! Тудын ончыкыжымат ансамбльыш кошташ кумылжо уло. Тугеже тек эше еҥ-шамычым, а тӱҥжӧ шкенжым куандара да кумылжым нӧлта. Вет кумыл нӧлталтше гын, илышыжат куанлын чучеш!
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
Авторын фотожо
