Шернур районысо «Лукоз» ферме Российыште казам ашныше ик эн кугу озанлыкыш савырнен. Тудо чолга бизнесъеҥ Владимир Тарасович Кожановын поро тӱҥалтышыж дене 18 ий ончыч шочын. Тунам элыштына казам промышленный йӧн дене ашныше лийын огыл. Эше кум ий гыч шуко шӧран урлык казам шарыше племозанлык марте кушкын, да адакат – Российыште ик эн ончыч. Пашам икмыняр каза гыч тӱҥалме гын, кызыт тыгай вольык 7 тӱжем наре вуй погына – ик пелыже Шолэҥер, вес пелыже Кучанур фермылаште. Кокымшыштыжо эше 1 тӱжем вуй шорыкым, да адакат шӧран урлыкым, ашнат. Куан дене палемдаш лиеш, кызыт тудым пашалан йӱлышӧ чонан самырык специалист вуйлата, а озанлыкын ончыкылык планже эшеат кугу да ӱшандарыше.
– Тӱҥалтыште мылам изиш йӧндымырак ыле. Тылеч ончыч районышто икмыняр вере экономист ден бухгалтерлан ыштыме деч вара 2017 ийыште племозанлыкыш вольыкым учётыш налме шотышто бухгалтерлан пашаш пурышым. А вольык дене ышташ кабинетыште шинчыме гай огыл. Но мылам тиде паша келшыш. Санденак зоотехниклан заочно тунемаш тӱҥальым – кокымшо кӱшыл шинчымашан лиям ынде. Шижам: мый ферме деч посна ом чыте, фермат мый дечем посна ок чыте – полышым, тӱткышым вуча. Кок ий гыч мыйым директорлан шогалтышт, ынде ик ий утла ты сомылым шуктем, – каласыш «Лукоз» СХП ООО-н вуйлатышыже Н.В.Патрушева.
Надежда Васильевнам чылажат вургыжтара. Казам ашныме пашам Шолэҥерысе ферме гыч тӱҥалме, а тудо ончычсо сӧсна комплекс оралтыште верланен, лапкарак. Сандене вӱта кӧргым утларак южтараш, вольык шартышым чӱчкыдынрак вашталташ перна. А молыжым чыла шотыш кондымо. Воктене у вӱтамат, кӱкшыракым да йоҥгыдыракым, пашаш колтымо. Туштыжо самырык вольыкым, тӱжаҥшым, пачам ыштымешкыже шогыктат, вара ончычсо тӱҥ вӱталашкак кусарат. А Кучанурышто ончыч ушкал ферме верланен. Тусо вӱта-влак кӱкшырак да южтарыме лийыныт, сандене кугун пужен ышташ кӱлын огыл. Индеш ий ончыч нуным налмеке, воктене ныл кужу да йоҥгыдо вӱтам ешарен нӧлтеныт. Лач тушто казам веле огыл, эше шорыкым ашнаш тӱҥалыныт. Эртыше ийлаште нуно ий гыч ийыш ешаралт толыныт.
– Тыгыдырак вольыкым ашнаш мо йӧсыжӧ, шоналтат южышт. А могай нуно нечке да кычалтылше улыт – чылт йоча гай! Каза гын, поснак. Кажне кечын шке жапыштыже да чылажымат тудлан келшышын ыштен шуктыман. Пукшаш почешрак толынат – шӧр лӱштышым волта. Йӱкташ монденат але жапыштыже темен отыл – шагалрак пуа. Яндар южыш тунемме жаплан луктын отыл – адакат шагалемда. Игече писын вашталтеш – тидат кумылжым волта. Йӱреш нӧра – лӱштышыжӧ чотак иземеш. А кормам кузе васартылыт!.. Эн тамлыжым ойыркален кочкыт. Шорыкынат шке ойыртемже уло. Тудо йӱр воштат коштын сеҥа. Но лӱштымӧ шорыкым мардежаныште огына лук – пеш шижше тудо, водарже изишак кылма гын, тӱрлӧ чер авалта. Шӱлалташ гына вӱта ончылно печен налме верыш пыртлан луктына. Да чыла тидым шотыш налман, эскерен шуктыман – кормам пуышо тракторист ден пукшышыланат, зоотехникланат, ветврач ден ветфельдшерланат, – тугак вургыжшо кумылын пелештыш самырык вуйлатыше.
Тидлан амалжат уло. Эше тӱҥалтыште ме кок фермыште тынар шуко каза ден шорыкым ашныме нерген ойлышна. А вет нуно чылан огыт лӱшталт. Надежда Васильевна компьютерысе статистикым почо гын, сӱрет вигак рашеме. 2011 ийыште лӱшталтше казаже улыжат 800 вуй лийын, 2012 ийыште – 1000 вуй, 2013 ийыште – 3000 вуй. Тунам племенной озанлык семын шагал огыл самырык вольыкым ужалаш тӱҥалме. Татарстаныште «Лукоз Саба» филиалым почмеке, тушко колтымо. Сандене 2014 ийыште тыште улыжат 2000 вуй кодын. Вара угыч ешарен толаш тӱҥалме да ынде 3500 вуй марте шуктымо. А тӱҥалтыште ончыктымо 7000 наре вуй гыч молыжо – казавача, самырык да тӱж вольык. Тыгак кокымшо фермыште улшо 1000 шорык гыч лӱшталтшыже улыжат 300 вуй.
– Ме кызыт вольык вуйым шукемдыме верчынат огыл, а лӱштышым кугемдыме верч утларак тыршена. Теве 2013 ийыште лӱштымӧ шорык кечыште улыжат 300 грамм шӧрым пуэн гын, 2017 ийлан 1 литр марте нӧлталме, кызытсе жаплан 1,3 литрыш шумо. Кузе, шонеда? Селекций паша кӱшеш. Кызыт мемнан шорыкна шӧран остфризский (герман) урлык. Сай тагажым Российыштак наледена, вет тыгай вольыкым моло вереат ашнат. А казана шуко шӧран зааненский (голланд) урлык. Казадагам гын Голландий гыч конденна. Яндар урлык дене тӱжаҥдымак мыланна лӱштышым кугемдаш полша. Но кажне ийын ик тага але казадага дене огыт тӱжаҥде, тудым вашталтен толман. Ава казавачам але шорыкпачам утларак шочыктышо, шӧрым утларак да шуко белоканым пуышо урлыкым ойырен налаш тыршена. Да чын пукшымылан тӱткышым ойырена. Тыге ме идалыкыште кече еда кокла шот дене ик вуй шорык деч 1,3-1,4 литр, каза деч 2,5-3 литр шӧрым налмашке шуынна, – рашемдыш Н.В.Патрушева.
Озанлык кормам ончычсек шканже ситарен шоген: сенажым, шудым ямдылен, пырчым куштен. А кодшо ий гыч пырчым ончен куштымо пашам посна корно семын вияҥден колтен. Технике ситышын уло, а мландым арендыш налаш лиеш гын, молан ял калыклан ешартыш паша верым почаш огыл. Тыгай шонымаш денак мланде пашалан пижме. Мландыже кызыт 9 тӱжем наре гектар уло. Ӱмаште 800 чоло гектареш ӱдымо гын, тенийлан 2400 наре гектар лиеш. Ончыкыжо шыжым 2000 гектареш кокияшым да шошым тынарак икияшым вераҥдаш, тыге шушаш ийын ӱдымо кумдыкым 4000 гектарыш шукташ шонат. Складым, КЗС-ым чоҥат. Ялозанлык да продовольствий министерстве деч субсидий кӱшеш ӱмаште шагал огыл техникым ешарен налыныт. Пырчым куштен ужалаш тӱҥалнешт. Йодмаш уло, маныт. Тидыже куандарыде ок керт.
А кызыт «Лукоз» СХП ООО каза да шорык шӧрым тугак Шернур сыр заводыш, каза да шорык шылым тудынак почмо шыл цехышкыже колтен шога. Озанлык ден производство кокласе кыл икте-весылан вияҥ толашышт полша.
Юрий ИСАКОВ
Авторын фотожо
