Шернур районлан - 100 ий

Руаш веле огыл, кушташ да пойдараш

Элыштына 2007 ийыште у Чодыра кодекс лекме деч вара ты отрасльысе озанлык ден контроль паша шелалтын. Чодыра арендыш пуалтын, да озанлык пашам лачак арендатор-влак шукташ тӱҥалыныт. Шернур районыштат ончычсо лесхозын сомылжо кок арендатор деке куснен. Икымшыже, «Лесхоз» ООО, чодырам аралымылан, кучылтмылан да куштен толмылан мутым куча гын, кокымшыжо, «Сигма» ООО, тылеч посна эше производствылан вуйын шога. Нунын тачысе пашашт нерген «Сигма» ООО-н директоржо И.В.ГНУТОВ дене кутырена.

– Иван Васильевич, Те вет ты отрасльыште реформо лийме деч ятыр ий ончычак пашам тӱҥалында?

– Эше 1984 ийыштак, Марий политехнический институтын чодыра озанлык факультетшым тунем пытарымеке, мыйым Шернур лесхозын Казанский лесничествышкыже лесничийын полышкалышыжлан нальыч. Армийыште служитлыме деч вара лесхозышто ты пашамак, вара лесничийлан ышташ тӱҥальым. А 1991 ийыште лесхоз директорлан шогалтышт, да 2016 ий марте, чырык курым наре, ты пашам шуктышым. Тиде жапыште корно тӱрыш аралтыш семын шындыме пушеҥге радамна туге кӱкшын кушкын шогале. Озанлык деч кодшо да кӱлдымыш лекше 907 гектар кумдыкышто Киотский протокол дене келшышын тугай чапле самырык чодырам куштышна. Ты протоколжым тӱнямбал сообщество атмосферыш лекше углеводородым иземдыме шот дене луктын да илышыш пуртен толмым фонд гыч финансироватлен шоген. Меат тудлан пеш пайдалын эҥертышна. Ончыч Марий Элын, вара Россий Федерацийын сулло лесоводышт семын лӱмлам пуымым мый нине пашам аклымылан шотлем.

– Вара Теат арендатор радамыш ушнышда?

– Мый нигунамат шкемым чиновньыкеш ужын омыл, эреак озанлык пашам виктарыше да лесовод семын онченам. Жапше годым лесхозышто 75 еҥ ыштен гын, кызыт лесничествыште улыжат 7 еҥ кодын, да нуныжат отчётым ыштыме ден кугыжаныш велым тергыме сомылым гына шуктат. Кугыжанышак нуным финансироватла. Но тушто ыштыме дене гына серлаген шым керт. Кызыт кок арендатор обществыжланат вуйын шогем. Но туштат пашаеҥна ончысо наре шуко огыл, вет ме шке ыштен налме кӱшеш илена.

– Арендатор-влак нерген тугеат ойлат, пуйто нуно чодырам руымо да ужалыме пашам гына шуктат…

– Тиде чын огыл, нунылан тыге ышташ нигӧ эрыкым ок пу – лесничестве велымак мемнам терген шогат. Чодыра озанлыкын решатлышаш йодышыжо тугакшат шуко. Пушеҥгым шындыме да куштымо пашат ятыр. Тыгодымак чодырам кучылтмаш районыштына палынак туртын. Тидыже теве мо дене кылдалтын: пожар шарлыме 2010 ийысе кукшо пагыт деч вара кожер гыч кугу ужашыже кошкен. Пытартыш шым ийыште тушеч шукыжым руаш логалын. Санденак руымо кугыт тунамсе деч ныл пачаш нарылан туртын. Ынде пушеҥгым шындымылан да мо шындымыжым арален кодымылан утларак кугу тӱткышым ойырыде ок лий. Но мом шылташ, шындыме да уходым ыштыме кугытат ончычсо деч иземын, уход шот дене руымат шагалемын.

– А тидыже мо дене кылдалтын?

– Эн ончычак окса ситыдыме дене. Да весе денат. Мемнан дене районышто улшо чумыр чодыра фонд, 16,7 тӱжем гектар кумдык, федерал собственностьлан шотлалтеш.  Тушечын 10 тӱжемжым арендыш налме. Тушто пушеҥгым шындыме да уходым ыштыме  пашам ме шкенан кӱшеш, ыштен налме оксана дене, шуктена. Молыжо, 6,7 тӱжем гектарже, арендоватлыдыме. Но вет туштат тыгаяк сомыл шукталтшаш. Тидлан федерал бюджет велым окса ойыралтшаш. Ойыралтеш, но мыйын шонымаште пашаже пеш келшышынак огыл шелалтеш. Тушечын ужашыжым меат кугыжаныш контракт почеш ыштена. А молыжо «Авиалесоохрана» Марий базе гоч шукталтеш. Тудыжо Йошкар-Олаште верланен, да республик мучко, кажне районышто, тыгай пашалан вийжат, йӧнжат огыт сите. Санденак вара иктым-весым тарлен толаша. А вет тидым лесничестве гоч верлаштак  ыштыкташ лиеш ыле. Но кызытеш кӱшнӧ тыгай шонымашке толын шуын огытыл. Лесничествым эскерыше да тергыше семын гына ончат.

– Тугеже арендыш налдыме чодыра участкыштат пушеҥгым шындеда?

– Да, ты паша федерал бюджет кӱшеш кугыжаныш контракт почеш ышталтеш. Ме кажне ийын тыгай пашам шуктена. Эртыше кок ийыште Марий Турек районышто шындыме: ончылий – 115, ӱмаште – 55 гектарым. Тений шкенан районыштак, Шокшем Памаш ден Шӱдымарий велне, 45 гектарыште вераҥдышна. Кодшо ий гыч предприятийла дене договор почеш компенсаций шотан пашалан пижме. Мутлан, карьер, корно да газ озанлык-влак шке кӱлешлыкыштлан кумдыкым шараш чодыран участкым арендыш налыт да, закон дене келшышын, тидын шотеш тынарак кумдыкышто чодырам шындышаш улыт. Но нунын тидлан специалистыштат, спецтехникыштат уке, сандене чумыр пашам ме шуктена, мутат уке, яра огыл.  Тылеч посна шкенан  арендыш налме кумдыкышто чодыра фондым кучылтмо да пойдарыме проект почеш  (тидыже ынде мемнан кӱшеш) тений 11 гектарыште иман пушеҥгым да 3,7 гектарыште лышташанге йӧре шындышна. Тыге районышто чодырам эреак уэмден шогена.  

– Чумыр пашадажат вет тиде проект почешак шукталтеш?

– Лесничествын регламентше негызеш ямдылыме ты проектыште чумыр пашана ончыкталтын: кушто да мыняр пушеҥгым шындышаш улына, уход ий еда мон кугыт лийшаш, могай участкыште да могайрак санитарно тазаҥдыме паша шукталтшаш, мыняр руаш правана уло, пожар деч аралалтме могай ӱзгарна лийшаш… Тиде мемнан ӱстембалне кийышаш да кажне кечын пайдаланышаш книгана гаяк. Ме арендатор семын тудын почеш пашам ыштена, да тудын почешак мемнан деч йодыт. Чодырам идалыкыште 5 тӱжем кубометр деч шукыжо кучылтынат огына керт. Сандене уходым ыштыме да санитарный пашам шуктымо годым утыжым руаш огынат тошт.

– А руымо чодыра гыч мом ямдыледа?

– 2 тӱжем кубометр наре пырням йыгена да 1 тӱжем кубометр наре пиломатериалым – оҥам, брусым, штакетникым – ямдылена. Мемнан ленточный пилорамына уло. Столярный цехыште мончалан теҥгылым, омсам да молымат йодмо почеш ыштена. Ончыч эсогыл филенчатый омса ден окнам ямдылыме… Кызыт «Сигма» организацийна 30 наре пашаеҥым ушен шога. Нунак чодырам шындыме, уходым ыштыме, руымо, материал ден продукцийым ямдылыме пашам шуктат. Тидлан нуно тунемыныт да шукышт ятыр ий дене тыште тыршат. Йӧн дене пайдаланен, чылаштымат районнан 100 ияш лӱмгечыж дене саламлем, тазалыкым да усталыкым тыланем!

– Меат тиде саламлымашке уло кумылын ушнена да у кӱкшытыш шуаш тыланена.

Юрий ИСАКОВ

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий