«Республикысе йоча больнице» остановко деч иктаж витле-шӱдӧ метр коклаште шкешотан пӧртын икымше пачашыштыже «Сенджю» кафе верланен. Япон кухньым палыдыме але пагалыдыме еҥ тудын воктеч куштылгын ошкыл эртен кертеш, но урем омсам почеш гын, кӧргышкыжӧ пурыде огешак чыте. Тыште, иктаж 30 квадрат метр кумдыкым авалтыше путырак ласка залыште, весела шинчаончалтышан, тыматле койыш-шоктышан Алевтина кажным поро кумылын вашлиеш, ӱмбал вургемым кудашын сакаш, кидым мушкаш темла, ӱстелтӧрыш шында да менюм конда. Кафеш пурышын тудым уэш-пачаш лаштыклымыжым ужеш гын, воктекыже лишемеш да полышыжым темла: мутлан, онигирим але мисом, окономияким але мабо тофум могай продукт да технологий дене ямдылымым, могай соус дене кочкаш шотлан толмым умылтара. Унажын шерым, кочым але шинчаланым йӧратымыжым шотыш налын, умшажын тамжылан келшен толшырак кочкышым темла. Оҥайын сӧрастарыме блюдым ӱстембаке конден шындымекыжат, там нерген умылкала, южгунам йӧршын вес соусым темла. Пукшен-йӱктымекыже, моти гай япон шере кочкыш дене сийла. Чияш полша. «Келшыш гын, вес ганат толза, мый тендам вучаш тӱҥалам» манын, вуйжым савен чеверласа. Да амыртыме кӱмыж-совлам тыманмеш поген налеш, ӱстембалым йылгыжмеш ӱштын шында.
– Да, мый тыгай улам, – шер гай пӱйжым ончыктен, шыман шыргыжеш Алевтина. – Мыланем «Сенджю» – кафе огыл, а пӧртем, сандене тышке пурышо кажне еҥым унам семын ончем.
Япон йылме гыч кусараш гын, «сенджю» мут «тӱжем сай тыланымаш» манмым ончыкта. Газетым лудшылан пешыже ӱшандарышын ок йоҥго, очыни, но кафеш пурымек, тиде чынжымак шижалтеш: тичмаш куатын огыл йӱлышӧ светильникын волгыдыж дене йылгыжше пу ӱстембал, йытыра шартышан тыгаяк пӱкен, тӱткышым налше иероглифан да сӱретан радына ден чарша, япон аралтыш, йоча кимоно, пӧръеҥ хантэн, ошалге-канде тӱсан тул дене чӱчкышӧ сорта, кумылым савырыше сем, но тӱҥжӧ – южышто озаланыше шокшо юап… Тӱнямбалсе чумыр осал вий деч аралыше йомак тӱняш логалмыла веле чучеш.
– Тыгак лийшаш, – манеш Алевтина. – Мый кугезе кочам-ковам-влак, ачам-авам семынак Библий почеш илыше, тӱняште сайым гына ужаш да ышташ тыршыше, порылыкым шарыше айдеме улам – тиде икте. Кафем почаш шонен налме тиде кумдыкым тӱҥалтыш гыч мучаш марте Митцуо пелашем дене олмыктенна, дизайнымат пырляк ыштенна, шуко мебельым, арверым, чон шокшынам пыштен, шке кид дене келыштаренна – тиде весе. Кухньышто пайдаланыме, залыште кучылтмо ятыр атышӧрым Токио гыч конденна – тиде кумшо. Тугеже тыште молан уда лийшаш?
Митцуо… Токио… Япон кухньо… Нине шомак-влак мом ойлынешт, вигакше рашемдаш лийдыме акцент да интонаций дене рушлат, марлат, англичанлат, японлат мутланыше тиде ӱдырамаш дене кузе кылдалтыныт?
– Ида мужед: мыйын пелашем – япон пӧръеҥ! – Алевтина эшеат кумдан шыргыжеш.
А пашаже тыге лийын. Медведево районысо Азаново да Советский районысо Роҥго села-влак кокласе Оршанке ялыште (тиде илем ынде шукертак уке) шочын-кушшо Алевтина Семёнова школ деч вара ончыч Оршанке педучилищыште воспитательлан тунемын, вара Марпединститутышто психологлан шинчымашым поген. Дипломым налмекше, Алексеевский посёлкысо йочасадыш пашам ышташ толын да шуко еҥлан «Алевтина Николаевна» лийын. Икшыве-шамыч дене изинек кылым муын моштен, сандене пашажат кечын воранен, но… Чонжо кушташ йодын!
– Вот…Кушташ кумылан улмем авам жапыштыже шижын шуктен да тиде профиль дене тунемаш каяш темлен огыл шол… – икшывын кӧргӧ поянлыкшым изинек ужын мошташ кӱлешан маншыла палемда Алевтина.
Чылажымат радамлын шонкален-вискалымек, ӱдыр ик кечын Москвашке кудалын.
– Интерколледжыш, частный тӧнежыш, тунемаш пурышым, но корнышто оксам йомдарымемлан кӧра шонымашем адакат ыш шукталт. Чакнаш йӧратыше омылат, кӱсеныштем мумо уло-уке окса дене пӧлемым айлышым, ончыч ик пашаш пурышым, вара – кокымшыш. Икмыняр жап гыч куштымо студийыш возалтым, – пиал дек кайыме корныжым шарналта Алевтина. – А икана йолташ ӱдырем Алла Пугачёван «Рошто кас-влак» театрализоватлыме музыкальный представленийыштыже участвоватлаш кастингым увертарыме нерген ойлыш. Тушто куштымына чылалан келшыш, но мемнам съёмкыш ала-молан ышт нал. А Николай лӱман ик артист, ынде фамилийжымат монденам, Англий мучко турне дене коштын савырнаш темлыш. Ме келшышна. Йылмымат тунемна. Но визым ышт пу. Зато Японийыш корно почылто! Куштышо группынам тушко пел ийлан наҥгайышт. Илаш йӧнан верым пуышт. Тыге, Токио оласе кумдан чапланыше ик рестораныште кечеш кок гана чарльстоным, вальсым кушташ, стилизоватлыме руш да латиноамерикан куштымашым ончыкташ тӱҥална… Но кок арня эре шортынам. Тунам мыланем Японийыште нимо келшен огыл: ны пуш, ны юж, ны кочкыш, ны ола, ны калык… Чонем угыч Российыш шупшын.
Ончыкылык пелашыж дене Алевтина Японийыш кокымшо гана мийымыж годым палыме лийын.
– Эрдене туалетыш омыюанрак лектым да куштышо вес группым Российыш ужаташ толшо ик япон рвезе ӱмбаке изиш гына миен шым керылт. Тиде ӱдыр-шамычлан корнышкышт емыж-саскам кондышо Митцуо лийын, – Алевтина ик жаплан шыплана. – Рвезе дене сентябрьыште палыме лийна. Йыгыр пелашем азам ыштенат, йолташ ӱдырем дене унагудо деч тораште огыл верланыше кафешке куанле кечым палемдаш кайышна. Митцуо тушко йолташыж дене миен ыле. Палыме лийме, тидым-тудым мутланыме деч вара рашеме: тудат йыгыр пелашан. Келшаш тӱҥална. Икмыняр жап гыч мӧҥгыжӧ унала наҥгайыш, ешыж дене палымым ыштыш, вара марлан лекташ йодо… Эше самырык улам манын, ончычшо торешланышымат, но вара келшышым. «Куштышо вес группым ужаташ мийымем годым, тыйым тыгай изим, чаткам, йытырам, волгыдым да натуральныйым ужымат, «Теве мыйын ончыкылык ватем! Мый тудым садак марлан налам!» манын шоналтышым», – сӱан кечын чонжым почо Митцуо.
Теве тыгеракын марий ӱдыр япон ватыш савырнен да Такахаси фамилиян лийын. Сӱаным Японийыштат, Российыштат ыштеныт. Самырык мужыр Токиошто Такахасимытын пӧртыштышт Митцуон аваже да акаж дене пырля илаш тӱҥалын. Лучко ий жапыште еш оза тӱҥ шотышто строительлан пашам ыштен, Алевтина ончыч Юта эргыштлан (лӱмжым марий йылмыш кусараш гын, «кугу шӱм» манмым ончыкта), вара Анджю ӱдырыштлан («тымык, ласкалык»), Коки эргыштлан («пиаллан куанаш») ош тӱням пӧлеклен. Тыгодымак модельлан пашам ыштен, позироватлымыже поснак точко дене сӱретлыше Шигео Матсузавалан келшен. Тӱрлӧ киношто, рекламыште сниматлалтын, кафеште тыршен. Икманаш, япон калык дене ик еш гай илаш, пашам ышташ писын тунем шуын… Но шым ий ончыч Митцуо Йошкар-Олашке куснаш темлен. Тидлан амалжат лийын: мегаполисыште илен, чот ноялтын, сандене чон провинцийыш ӱжын. Адакше Марий Элыште экологият сай, мланде чытырналтмаш гай лӱдыкшат уке. Но тӱҥжӧ – Митцуо Российыште кумдан чапланыше шуко рестораныште лийын, южыштыжо пашамат ыштен, сандене пален: тудын семын тутлын ямдылыме кочкыш нигуштат уке. Тиде шонымашыжак Йошкар-Олаште япон кафем почаш таратен.
Ончычшо Алевтина ден Митцуо коло еҥ пурыман кафештышт япон кочкышым веле огыл, спиртан моло напитке дене пырля сакемат ужаленыт. Но амалкалче-влак деч я ик документым, я весым закон почеш йодаш тӱҥалме деч вара барым петыреныт да утларак кугу тӱткышым менюлан ойыреныт.
– Тудым пелашем дене коктынак ыштенна. Шке жапыштыже Эстонийыште, Латвийыште, Финляндийыште, тулеч моло элыште лийынам, но япон кухньысо гай шуко шӧрынан национальный блюдым нигуштат ужын омыл. Тудо эре свежа, тылеч посна теҥыз продуктлан, шыллан, пакчасаскалан, рислан, соялан, тӱрлӧ кушкыллан поян. Тӱҥжӧ – соусым чын ойырен налмылан, келыштарымылан кӧра кочкыш моткоч тутло. Калыкын кумылжым савыраш манын, Митцуо менюшко эн тамле ятыр блюдым виеш гаяк пуртыктыш. Южыж дене пеш кужун шогылташ кӱлын: лӱмынак руашым лугет, тушко ямдылыме продуктым чыкал луктат, ӱеш посна жаритлет… Да, тыгай кочкыш моткоч тамле, но шергакан, сандене чыланжак налын огыт керт, – менюж дене палдара Алевтина. – Ик кечын, пелашемын Москвашке паша дене кайымекыже, кочкышым ямдылыме шотышто нелылыкым шижым да менюм лийме семын простаҥдышым. Тыгеже шкенан пашанамат куштылемдышым, кафеш толшо-шамычланат кочкышым писынрак ойырен налаш йӧным ыштышым. Тидын дене мом каласынем? Кафештына – япон кухньын изи ужашыже гына…
– Тау, Алевтина, моткоч тамле ыле. Моско йолташем-влакланат пеш келшыш, – ӱстелтӧр гыч лекше пӧръеҥ мутланымынам лугыч ыштыш. (Кутырымышт гыч рашеме: тудо шке жапыштыже Йошкар-Олаште илен, вара Санкт-Петербургыш куснен. Марий Элыш толмекше, «Сенджю» кафеш пурашак тырша. А таче теве йолташыже-влакымат пеленже конден).
– А мыланем онигирим пеленем наҥгаяш ямдылен кертыда мо? Эргым моткоч йӧрата, – уна-влак кайымек, пошкудо ӱстелтӧрыштӧ шинчыше ӱдырамаш йодо.
«Конешне, чечасак ямдылена» манын, Алевтина кухньыш пурен йомо. А мый, жап лу шагат йӱдыш каенат, мӧҥгӧ тарванышым. Марий ӱдыр, япон вате Алевтиналан илыш корныштыжо пиалым тыланен, унам ыштымыжлан тауштен, омсам шӱкальым. Уремыш лектым да «Сенджюшто» чонем дене каналтымем, вийым погымем шижым.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо.
