Тиде ӱдырамаш пел курымаш пагытым изиш веле эрталтен да илыш курымжо эше утыжым кужу огыл гынат, ик вере гына огыл пашам ышташыже логалын.
У Торъял районысо Кӱанпамаш ялыште илыше Нина Петровна Орлова шке жапыштыже южо моло ӱдырамаш семын Москвашкат коштын – теплицыште киярым ончен куштымаште тыршен. А кызыт тудо – социальный пашаеҥ. Проста, тыматле койыш-шоктышан, кеч-кӧ денат ик ойыш шуын моштышо, нимогай сомыл деч лӱдын-ӧрын огеш шого. Тыгай улмыжлан ончымо кочайже ден ковайже-шамыч тудым моткочак пагалат да аклат. Толмыжым кажне гана изин-кугун, чон йӱленак вучат, вет палат: Нина Петровна кӱлеш годым мом йодмыштым налын конда, улшо пашаштым ыштен кода. Санденак шукыштлан тудо – ик эн лишыл еҥ, тӱҥ эҥертыш.
Самырык пагыт
Шкеже тудо Какшанмучаш села гыч. Верысе школышто 10 классым пытарымеке, Ежово совхоз-техникумышто зоотехниклан тунем лектын. Налме специальностьшо дене Кужэҥер районысо Йывансолаште кум ий пашам ыштен. Тылеч вара Йошкар-Оласе Кооперативный техникумышто продавецлан тунем лектын. Направлений почеш ӱдырым шке районысо пошкудо ялышкыжак, Кугу Вӱръялыш, кевытыш пашам ышташ колтеныт. Туштак ончыкылык пелашыже, Юрий … , дене палыме лийыныт да, икмыняр жап келшымеке, ешым чумыреныт. Самырык пӧръеҥ тунам электриклан ышта улмаш. Санденак специалист семын тудлан Кӱанпамашыште пачерым пуэнат. Тыге Орловмыт тушко илаш кусненыт. Марлан толмо ялыштыжат Нина Петровна кевытыштак тыршен — 15 ий утла пашам ыштен.
Москва «ӱжын»
Но пашадар утыжым куандарен огыл, а йоча-шамыч кушкыныт да нуным пукшаш, чикташ, туныкташ кӱлын. Илет гын, мӧҥгыштат тидым-тудым эре ачален-олмыктенак толман, уымат чоҥыман, мом-гынат налман, а пашадар изирак лийын да чыла шонымымак илышыш пурташ ситен огыл. Кузе-гынат оксам ыштен налаш манын, шонен-вискален налмеке, шке кундемысе икмыняр ӱдырамаш дене пырля Нина Петровнат Москвашке каяш лийын. Икшывышт-шамычым тунам ава лийшыж ден пелашыжлан ончаш коден. Кажне гана тушко каяш жап шумо годым да пашам ыштымыж жапыштат шочшыжо-шамыч, мӧҥгыжӧ ушыж гыч ик татланат лектын огытыл дыр. Но, мом ыштет, куштылго илышлан лийын огыл еҥ-влак, ешыштым коден, вес кундемыш шумеш коштын толашат…
Элнан рӱдолаштыже ӱдырамаш кандаш ий наре тыршен. Пашам вахте йӧн дене ыштеныт манашат лиеш: шыже гыч тӱҥалын кеҥеж марте ик тылзе дене коштыныт. Мӧҥгышкышт 4-5 кечылан веле толын каеныт. А кеҥежым ялыште сомыл тунаре – ыштен гына шукто. Санденак тудат идалыкын ты пагытыштыже эреак мӧҥгыштыжӧ лияш тыршен.
Вес кундемыш, вес олалашке утларакше пӧръеҥ-шамыч коштыт, тугеже молан тудынат марийже огыл тора кундемыш тарванен, а ӱдырамашлан тидым ышташыже логалын, маныда? Мыят Нина Петровналан тиде йодышымак пуышым.
— Тунам пелашемын тазалыкше начаремын ыле, санденак тиде ошкылым мылам ышташ логалын. Но мариемат яра шинчен огыл: школышто электриклан, кочегарлан тыршен. А вараже Москвашке тудо кошташ тӱҥале. Кызытат чоҥымо пашам шукташ жапын-жапын миен толеш. Мылам тудо жапыште социальный пашаеҥлан ышташ тӱҥалаш темлышт.
Ик эн вучымо еҥ
Тидлан ынде лу ият эртен. Но пашажым Нина Петровна алят йӧратен ышта.
— Мылам пашам келша. Ик ӧпке мутемат уке. Вес вере нигушко каяш ом шоно. Шерем темын манын, але марте нигунам ойлен омыл, — палемдыш ӱдырамаш.
Ончычшо тудо вич еҥлан полшаш коштын. Нуныжо чыланат Кӱанпамаш гычак лийыныт. Кызыт латкумытын улыт. Ешаралтше 8 еҥже Изи ден Кугу Вӱръялыште, Васлисолаште илат. Инвалид, кочай, ковай-влаклан Нина Петровна мом-гына ышташ огеш полшо?! Илышыштым кузе гына огеш куштылемде?! Пӧртым эрыктыме, эмым, кочкышым налын кондымо деч посна вӱдым нумалеш, пакчам кӱнчаш, пакчагӧргым шындаш, шӱкшудым кӱраш полша. Кӱлеш гын, коҥгашкат олта, кӱмыж-совлам веле мо, вургем ден вакшыш шартышыштым мушкеш, мончаш олтен пуртен кода! Тидат веле огыл, шорыкым тӱредеш, кеҥежым пакчасаскам шинчалта-мариноватла, тӱрлӧ деч тӱрлӧ салатым ышта. Южыштлан пумат пӱчкаш, шелаш кӱлеш. Йӧра, кугу пашажым пелашыже ышташ полша.
Нигӧм ынем шылтале, но икмыняр ий ончыч мемнан велне социальный пашаеҥлан чылт тыгай да тынар сомылым ыштыктыме нерген колын омыл. Ялыш корно укелан кӧра меат шке жапыштыже авай деке шонымо семын эреж годым миен кертын огынал да социальный пашаеҥым налаш темленна ыле. Тудлан авай иктаж-кунамже ала пӧртым мушкыктен – кызытат раш каласен ом керт. А шукыж годым авайын йодмыж почеш тидым-тудым налын конда, вӱдым пурта да чыла ыле! «Тӱҥжӧ – мутланен шинчена. Тидыжак мом шога», — манеш ыле. Теве кузе авай тудым чаманен да моло сомылжым ыштыкташыже ала-молан аптыранен. «Йӧндымыла чучеш», — манеш ыле…
А Нина Петровна гын кузе латкум еҥ дене чылажымат ыштен шукта, поснак шошо-шыжым – ӧрам. Эше вет тургым жапыштыже мӧҥгыштат ты сомылак вучат! Адакшым, йыҥгыртен, толаш йодыт гын, каныш кечым, йӱдым ончыде, тудо полшаш вашка. А ялыште иктын шорыкшо пачам ышташ тӱҥалеш, весылан шканже йӧсӧ лийын кая, кумшын эше иктаж вес амал лектеш, но ик ганат «ом ярсе, ом мий» манын каласен огыл.
— Южышт деке кече але кок кече коден коштам гын, индешле ик ияш кувай деке кажне кечынак миен толам. Шошым гын кажнышт декак шуаш тыршем. Ончымо ик коваем ӱмаште колен колтыш. Тудо тӱрыс шке семынжак кочкын огеш керт, да кечылан кум гана коштынам, — ойла соцпашаеҥ.
Усталык
Ончымо еҥже-влаклан полшен, мӧҥгыштӧ сомылым ыштен ноя гынат, каныме семын Нина Петровна верысе лудмывер пелен чумырымо «Вис-вис» ансамбльыш ынде 8 ий кумылын коштеш. Коллективышт дене шке кундемыштышт да шочмо районыштышт веле огыл, республикыштат тӱрлӧ вере мастарлыкыштым ончыктеныт. Репетицийыш, тыгак тыглаят, пайрем ден юбилейланат иквереш чумыргат да жапыштым веселан, пайдалын эртарат.
Нина Петровна кидпашаланат уста. Тудо кызытат тӱрла, пидеш. Пытартыш жапыште шинчаже начарынрак ужаш тӱҥалмылан кӧра сӱретым тӱрлымым чарнен. Тулеч ончычшо тидым ышташ чотак йӧратен. Кодшо теле мучко гын ончылшовыч дене шинчылтын. Кызыт кова уныкаже-шамычым куандараш утларак йӧрата. Нунылан носким, пижым, свитерым, ӱдыр уныкажлан тувырым, моло вургемым пидеш. Ончыч пушкыдо модышымат ыштылын. А уныкаже кумытын улыт. Кугурак Костя эргышт военный да ешыж дене Белоруссийыште ила. Ик шочшыжо кушкеш. Света ӱдырышт ешыж дене Йошкар-Олаште ила. Тудын кок йочаже уло. Кристина – 19 ияш. Юлтехыште кокымшо курсышто тунемеш.
Ты тӱняшке кажне еҥ могай-гынат посна сомылым шукташ толеш, маныт. Нина Петровналан весе-влаклан полшаш, поро пашам ышташ пӱралтын, очыни. А мо пӱралтмым тудо лийжак манын шукта. Санденак ончымо кочай-ковайже-влак моткочак кумылзак ӱдырамашлан тауштат да поро мутым пачаш-пачаш ойлат.
Любовь Камалетдинова мутланен.
Фотом еш альбом гыч налме.
