58 ий ончыч 17 февральыште Йошкар-Олаште илыше вате-марий Ида ден Владимир Захаровмытын эрге йочашт шочын. Ош тӱняш толшо чукайжым ужмеке, аван шӱмжӧ изиш гына шогалын огыл: икшывын шола кидыштыже куд парня лийын, пурлаштыже – нылыт… Медик-шамыч рвезылан «лучевой важык кид» диагнозым шынденыт. Тудо кидвурго лун вияҥын шудымыж дене кылдалтын. Тыгай шотан ситыдымашын амалжым умылтарыме шотышто шанчызе-влак тачат ик иктешлымашке шуын огытыл, сандене раш вашмутым нимогай специалист пуэн огеш керт.
Шола кидше – вуйлатыше, пурлаже – полышкалыше
Изи Колюшын тазалыкшым тергыме деч вара врач-влак йочан шола кидысе кугыварняж воктен шочшо уто парням пӱчкын кораҥдаш пунчалыныт. Тыгеракын рвезын шола кидше тӱҥ лийын, а пурлаже – полышкалыше.
Николай Владимирович Захаров (снимкыште) – шочынак инвалид, но тиде статусым 28 ияшыж годым веле налын.
– Врач-влак ачам ден авамлан мыланем инвалидностьым оформитлаш лийме нерген ик гана веле огыл ойленыт, документымат погаш полшаш темленыт, но ачам каласен: «Кумылжо лиеш гын, вуеш шумекыже, тидым шке ышта, а ме тудлан тыгай статусым огына пу», – манеш шкеже. – Мыланем «инвалид йоча» статусым пуат гын, ачам ден авам йоча пенсийым налын, паша, пенсий, налог да илыме вер-коммунал услуго сферлаште льгото дене пайдаланен кертыт ыле. Закон дене пеҥгыдемдыме нине социальный права дене пайдаланаш молан тореш лийыныт, ом пале. Тидын нерген шкештат ик ганат ойлен огытыл, мыят йодаш ом тошт.
Инвалидностьым налаш заводышто пашам пырля ыштыше йолташем тарватыш. Тудын йолжо кошкаш тӱҥалын ыле. Кужу жап эмлалте, да вара Марий Элысе Медико-социальный экспертизын тӱҥ бюрожо тудлан инвалидностьым пуыш. Тидым ий еда пеҥгыдемдаш кӱлын. «Шкетланем кошташ, черетыште шинчаш моткоч йокрок. Тыгай кидет дене тыят инвалидностьым налын кертат. Айда, документым пого, да вара пырля каена», – мане икана… Кутырен савырен керте. Бюрошко мийышна, черетым нална да яра верыш шична. Ончем, мемнан гай таза еҥже укеат: чыланат чынжымак чолак улыт. «Ой, ме йоҥылыш толынна ала-мо… Мыйын кидем чыта, тыят эше коштын кертат. Айда, тышеч каена», – йолташемлан вожылын темлышым. Но тудо мыйым тыгай шонымашем деч чарен шогалтыш, да тыге III группо инвалид-влак радамыш логальым. А йолташем кужунжак ыш иле – неле чер тудым илыш гыч пеш писын наҥгайыш… ВТЭК-ыш пытартыш гана мийымем годым калык коридор тич ыле, но коклаштышт ик инвалидым веле ужым. Тудын ик кидше уке. Вашмутланыме гыч рашеме: инвалидностьым пеҥгыдемдаш вич ий почела коштеш. Комиссий гыч лекмекше, шинчавӱдым йоктарен шортын колтыш – инвалидностьым ӱмырешлан пуэныт улмаш. «Законымат шонен муыныт вет, пуйто кид угыч кушкеш», – кочын шоналтышым тунам.
Шкенжым чолаклан ок шотло
Такшымже… Николай Владимирович шкенжым нигунамат чолаклан шотлен огыл да кызытат огеш шотло. 18-ше №-ан школын икымше классышкыже тунемаш толмекыже, игылтынрак ойлымым да воштылмым ик-кок гана колын, но чонышкыжо логалмешкак огыл. Ала йолташыже-влак сай лийыныт, ала туныктышыжо-шамыч икшывын шӱм-чонжым сусыртымо деч арален моштеныт, да рвезе шканже тичмаш айдеме улмыжлак чучын: иктаҥашыже-влак дене пырляк физкультур урокыш коштын, моло дене тӧрак кумдыкым эрыктен, эсогыл спортын южо видше дене школын сборныйыштыжо лийын… А 8-ше классым тунем пытарымыж деч вара каникул жапыште яра коштмо деч Полупроводник заводыш пашаш пурен. Мастер операцийым ончыктен. Николаят почешыже ыштен, да чылажат шотлан толын. «Ыштен кертат – код! Иктаж-мо шотлан ок тол гын, пӧръеҥ-влак полшат», – темлен вуйлатыше. А рвезылан тидак гына кӱлын.
– Числовой программный виктеман станокышто металлым обработатлаш ӱмырем мучко тунемам – тиде паша чонемлан моткоч келша. Конешне, тыште кид кӱлеш… Кок кидан еҥлан шонышашат уке – шогалеш да ышта. А мыланем кеч-момат ышташ тӱҥалме деч ончыч пурла кидем кузерак келыштарыме нерген шоналташ кӱлеш, вет лӱдыкшыдымылык техникын правилже-шамычым шотыш налман. Ондак заводлаште тидлан утыжым кугу тӱткышым ойырен огытыл – пашазе кид кӱлын, но кызыт южо станокым лӱмынак инвалид-влаклан келыштарат – тидым сай велым аклем, – шӱм-чон йодмо пашаж дене палдара Николай Владимирович.
Таче Николай Владимировичын ыштен моштыдымо пашаже укеат, очыни. Тидыже эн ончычак пӧръеҥын кӧргӧ вийже дене кылдалтын. Марий машиностроитель заводышто контрольный мастерлан, «Йошкар-Ола» аэропортышто аэродром службын инженержылан, Пӱртӱс поянлык да экологий министерствыште РДС-ын диспетчержылан ыштымыжат шуко сайлан туныктен.
«Компьютер дене пайдаланаш тунем»
Ик хирургический операций деч вара Н.Захаровын вӱржӧ чот шагалемын. Вӱргорнышкыжо, шке манмыжла, руш, татар, чуваш вӱрым икмыняр гана да икмыняр литр дене колтеныт гынат, ала-молан нимо шотлан толын огыл. Тунам Николай Владимирович тибет медицине трактатыште возымо почеш шужен эмлалташ кумылаҥын. Икымше гана кум кече йӧршын нимом кочкын огыл – йӧсӧ лийын, но шонен пыштымыж деч чакнен огыл, вес гана тылеч кужурак жап шужен – куштылгынрак чучын, а кок арня эмлалтмекше, пуйто у шӱлышым налын. Организмым тиде йӧн дене эрыктымыж годым омыштыжо чал вуян, ош вургеман шоҥго-шоҥго кугызам ужын.
– Кидыштыже ала юмоҥа, ала книга ыле – тачат шарналтен ом керт… Эрдене ачам деч кугезына-влак нерген йодыштым: ала-кудо кочамже черкыште служитлен улмаш. Омыштем тудо кончен, шонем. Путырак поро кумылан шоҥгыеҥ пеш сай шомакым ойлыш да компьютер дене пашам ышташ тунемаш темлыш. Мыланем тиде вучыдымо лие, вет тунам компьютер илышышкына пураш гына тӱҥалын ыле. Омыштем кончышо суксын темлымыже вуем гыч нигузеат лектын огыл. Ик каныш кечын ӱдырем деч ярсыше компьютер ваштареш шинчым да тиде технике дене пайдаланаш туныктышо сайтым кычалаш тӱҥальым. Шинчымашым Россий электрон школышто нальым, – Н.Захаров оҥайын шыргыжале. – Пӱртӱс поянлык да экологий министерствын Регионысо диспетчер службышкыжо диспетчерлан пураш медосмотрым эртымем годым психотерапевт ӧрмалгенрак йодо: «А те ик кид дене пашажым ыштен кертыда мо?» «Документым ямдылымыда годым тӱҥ шотышто ик кидда дене пашам ыштышда. Мыят шола кидем дене тендан семынак печатлем, а пурлаж дене полышкалем», – эскерымем радамлен вашештышым. Пашам тӱҥалаш нелырак, а тунемалтмеке, чылажат ворана.
Такшым… илышыштем тиде суксо дене веле огыл, Юмо денат чӱчкыдын мутланем. Шкемым чолаклак ом шотло, но могай шочмем, мом кертдымем умылем вет. Сандене поснак Тудын дечын, молан мыйым тыгайым ыштенат манын, ик гана веле огыл йодынам, но раш вашмутым эше колын омыл. Манмыла, илена – ужына. Конешне, кидем таза лиеш гын, оласе пачерыште огыл, а шке пӧртыштӧ илем ыле. Самырыкем годым ӧрдыж кундемлашке пашам ышташ коштмем шуын.
Пашам ышташ, шыматаш, йӧраташ…
Лунчырий шочмыжым, пурла вел могыржо ден кӧргӧ органже-влакын начарынрак пашам ыштымыштым умылен, Н.Захаров тазалыкшым эскерашак, тӱрлӧ йӧн дене пеҥгыдемдашак тырша. Эн ончычак спорт дене пеҥгыде кылым куча, тамакым огеш шупш, пайдале кочкышым кочкеш… А эше лийме семын шукырак поро пашам ышташ тырша, чон шокшыжым утларакше ешыжлан пӧлекла.
Николай Захаров 30 ийым эрталтымекыже гына ешаҥын. Ирина пелашыжын икымше марийже деч ӱдыржӧ лийын.
– Анялан кок ий темын ыле… Тиде изи пачкатам аваж деч коч йӧратен шынденам, – тунамсе жапым шарналтен, Николай Владимирович кече гай шыргыжале. – А кызыт уныкамым чон пытен йӧратем.
Мут толмашеш, Анна Скрипнюк (пелашыжын фамилийже) ынде мынярымше ий «Наша арена» спорткомплекс пеленысе «Y-OlaRock» акробатический рок-н-роллын спортклубыштыжо тренерлан ышта. Шке жапыштыже В.И.Ленин лӱмеш тӱвыра полат пеленысе «Улыбка» да «Ассорти» ансамбльлаште куштен, шукыж годым солист лийын. Захаровмыт ӱдырыштын кушташ кумылан улмыжым жапыштыже ужын шуктеныт да тудлан искусство тӱняш кумда корным почыныт.
– Аням йол ӱмбаке шогалтенна манаш лиеш… Валерия уныканан кушкын шумыжым, специальностьлан тунем лекмыжым, марлан кайымыжым ужын шуктена мо – Юмо гына пала. Сандене кеч изи кузыкым ышташ, тыгак шкем кеч изишак полшена манын лыпландараш тудлан Императорский монетный дворын ший окса коллекцийжым погенам. Шкеже тудым ийготыш шумекыже пӧлеклаш шонем, но чылажат, конешне, тазалык дене кылдалтын, – тений икымше классыш тунемаш кайыше уныкаж шотышто тургыжлана коча.
Икмыняр ий ончыч Николай ден Ирина Йошкар-Олаште кум пӧлеман кугу пачерым Аня ӱдырыштын ешыж дене пырля илаш налыныт. Но самырык-влакым ача-ава пыжашыште кучен сеҥет мо?
– Кугу илыме веран лияш, кугу еш дене келшен илаш шонен, пачерлан кредитым нална… Эше куд ий тӱлашна кодын, сандене ны ласкан илаш, ны ойгырен шинчаш жапнат, йӧннат уке – пашам ышташ кӱлеш. Чеверласыме деч ончыч эше иктым каласен кодынем: айдемылан кид пашам ышташ, шочшым шыматаш, пелашым йӧраташ, тыгак йорлылан полшаш пуалтын, сандене уремыште фанфурикым налаш вич-лу теҥгем кӱчен коштшо, ватыштым кырыше тичмаш капкылан таза пӧръеҥ-влакым ом умыло. Теве тыгай-шамычым мый чолаклан шотлем, – вашмутланымашнам мучашлыш Николай Владимирович.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
