Тунемме вер воктене вераҥдыме чевер тӱсан палатке-шамыч мӱндыркӧ волгалтыт.Тушко самырык еҥ-влак пурат, лектыт… Иктыжын ош футболкыштыжо возымым лудын шуктышым: «Самырык пагыт – мемнан, самырык ме улына. Ме кугешнен ойлена – ме марий улына. Раисия Сунгурова». Кужэҥер районысо мотор Руш Шой школ таче эшеат волгалтмыла веле коеш, вес семынже лийынат ок керт, вет таче тыште – Россий кӱкшытан XV Марий самырык тукым слёт. Тудым эртараш ямдылалтме пашаште Марий Эл Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве, Молодёжь комитет, Мер каҥаш, тыгак «Социальный инициативе рӱдер», «ЭрВий», «ВийАр» ушем-влак тыршеныт. Ты гана слёт республикнан, тыгак Угарман, Урал, Удмурт, Татарстан да Киров кундемла гыч ик эн чолга марий ӱдыр-рвезым иктеш чумырен.
«Марий йылме – шочмо йылмем»
Мийымына татыште слётын участникше-влаклан занятий-шамыч эртеныт. Иктыште ӱдыр-рвезе-влак марий йылме дене мутвундыштым пойдареныт: нунын дене Марий Эл Радион вӱдышыжӧ Ирина Петрова тыршен. Весыште Марий Элысе Юмыйӱла ушемын секретарьже Галина Ласточкина марий юмыйӱла, тудын ойыртемже нерген кумылын каласкален, йодыш-влаклан вашештен. Тушто, занятий пытымеке, икмыняр самырык еҥ дене мутым вашталташ йӧн лекте. «Слётыш могай шонымаш дене толынат?» йодышемлан тыгай вашмут-шамыч йоҥгалтыч:
Мария Капитонова (Курыкмарий район):
– Тиде слётыш мый у шинчымашым налаш толынам.
Анна Петухова (Йошкар-Ола):
– Руш Шой села гыч улам, тиде мыйын – шочмо школем, санденак тыште слётыш толаш кумыл шочын. Мыйын шонымаште тыгай мероприятий мыланна, самырык-влаклан, кӱлеш. Кӱлеш марий йылмынам шарналташ, уым пален налаш, шкем ончыкташ, икте-весе дене палыме лияш.
Владислав Кензин (Свердловск область, Арти район, Изи Тавра села):
– Мый слётыш марла кутыраш тунемаш, марий калыкын историйже да тӱвыраже дене кылдалтше шинчымашым налаш, у еҥ-влак дене палыме лияш. Марий йылме – шочмо йылмем, сандене кӧ, кушеч улмем палынем. Кунам тидым шинчет, илашат куштылго.
Ынде теве вес пӧлемыште улам. Тушто Марий самырык театрын актёржо Михаил Александров, чонжымак пыштен, ӱдыр-рвезе-шамычым калык ончылно шкем кучымо, шке дене палдарыме, икманаш, оратор, актёр мастарлыклан туныктен. Тудо тыге каласыш:
– Кызытсе самырык еҥ шуко жапшым телефонышто «шинча». Тыге лектеш, пуйто маске шеҥгелне улыт. Икте-весе ден кылым шукыж годым телефон дене кучат, санденак, калык ончылно шкешт дене эсогыл палдаренат огыт мошто, палыме лийме годымат нелылыкыш логалыт. Ме тыште тиде чырым кораҥдаш туныктена: шонымашым марла луктын каласаш, шинчаваш марла мутланаш. Йоча марий йылме пыта манын шонышаш да тудым мондышаш огыл. Туныктена лӱддымӧ лияш, пеҥгыдын йол ӱмбалне шогаш, шкан ӱшанаш, марий улмо дене кугешнаш.
«… Шойдӱҥ, Нольдӱр, Обипамаш, Нурсола…» – йоҥгалтеш вес классыште. Мер Каҥашын оналмашыже Валерий Мочаев краеведений дене занятийым эртара.
– Участник-влак тӱрлӧ ийготан улыт, вес могырым – икте сайын марла мутлана, весе рушла-марла, кумшо йӧршеш ок мошто. Тыгай годым занятийым оҥайым кузе ышташ манын шонет, сандене эн ончычак нуным шымлем. Тыге ача-авашт, ачаштын ача-авашт нерген каласкалаш йодам, а нуно вашештат. Ужам, нунылан оҥай. Тыгодымак шонаш тараташ тыршем, умылтараш йодам, – каласыш Валерий Александрович.
«Тургыжланенна, но вашлияш ямде лийынна»
Слётын кузе эртымыжым, мутат уке, Руш Шой директор Александр Эрнестович Репин чон вургыж эскерен, чылажат радам дене да шот дене лийже манын, йӧным ыштен. «Тыгай кугу мероприятий лач Тендан вуйлатыме тунемме верыште ышташ шонымым кузе вашлийында?» йодышлан тудо тыге вашештыш:
– Тений апрельыште мыйым районысо администрацийыш ӱжыктышт, тушто «Тендан школышто Марий самырык тукым слёт лиеш» манын увертарышт. Ты шотышто мутланымаш тылеч ончыч Мер Каҥашыште тарванен ыле, сандене ме ямде лийынна. Туге гынат тунемме вер, уна-влакым вашлияш эшеат мотор лийже манын, «косметический» манме олмыктымашым ыштенна. Участник-влак школыштак илаш тӱҥалыт да нунылан мушкылташ сай йӧн лийже манын шонен, душевой-шамычым шотыш кондымо. Икманаш, район администраций, образований пӧлка, верысе кучем, тӱвыра пашаеҥ-влак, школ коллектив дене пырля ик ой дене кутырен келшен ямдылалтме да участник-влакым кӱлеш семын вашлийме. Слётын икымше кечын тургыжланымаш лийын, но чыла сайын эрта манын шонем.
«Кажне слёт эреак ойыртемалтше»
Латвизымше гана эртыше Марий самырык тукым слётын ойыртемже могай? Программым ямдылыме, темым ойырымо годым тӱҥ шотышто кугу тӱткышым молан ойырымо? Тушко мом уым пуртымо? Нине йодышлан Марий оньыжа Эдуард Александров тыге вашештыш:
– Кажне Марий самырык тукым слёт эреак ойыртемалтше, кажныжын – шке тематикыже, тений – «Наставник да наставничестве». Ойырымо годым ме элна мучко увертарыме идалыкым, республикысе кучемыште темлымашым шотыш налына да слётын программышкыже обязательно тудым тӱҥ семын пуртена. Тений ме 70 ӱдыр-рвезым вашлийынна: 40 участникше мемнан республик гыч улыт, 30 еҥ – вес регионла гыч. Чаманен каласаш логалеш, ала-могай амаллан кӧра Пошкырт кундем гыч толын ышт шу… У шотышто ойлаш гын, икымше гана слётым торжественно почмаш райрӱдыштӧ лийын. Латвич ийыште тиде – икымше гана. Райрӱдыштӧ слётым мучашлымаш лийын, но почмаш уке. Тиде мыланнат, участник-влакланат келшыш. Тӱҥалтышыжым кодшо ийысе слётышто пыштыме, тунам ме чыла участникым Марий Турек посёлкышто вашлийынна, тушто экскурсийым эртарышна. Ты гана почмашат, экскурсият Кужэҥер посёлкышто лийын. Таче тунеммаш тӱҥалын, тыге ме жапым аныкленна.
Тӱҥ пашам ме марий йылмылан ойырена, тунеммаш тудын дене кылдалтын. Мутат уке, кажне слётышто Валерий Александрович Мочаев краеведений секцийым вӱда. Участник-влаклан моткочак келша, эсогыл нуно мӧҥгыштышт шке ялыштым, родо-тукымшытым шымлаш тӱҥалыт. Актёр мастарлык дене шинчымашым Михаил Александров пуа, тиде моштымаш илышыште моткочак кӱлешан. Марий юмыйӱла дене занятийым Галина Ласточкина эртара, а марий йылме дене – слётын ончычсо участницыже, Марий Эл Радион вӱдышыжӧ Ирина Петрова эртара. Эр физзарядкыштак марий йылме дене мутланаш тӱҥалына, тыге кече мучкылан марла кутыраш зарядым пуэна. Кастене студий-шамыч пашам ыштат. Тунеммашке кажне лужа коштеш гын, студийлаш – кумыл почеш. Нунын коклаште адакат марий йылме дене кылдалтше уло, тыгак краеведений, театральный да проект паша. Проект паша дене студийым икымше слёт гычак тудым «ВийАр» ушемым вуйлатыше Алёна Иванова вӱда. Теҥгече участник-влаклан Угарман гыч филологий науко доктор Николай Морохинын марий тӱняште вера-влак нерген каласкалыш. Ӱдыр-рвезе-влак моткочак кумылын тудын дене мутланымашке ушнышт. Кӧ чолгалыкым ончыктен – Николай Владимирович шке книгажым пӧлеклыш да эше слёт мучаште кучыкташ кодыш.
Лекций шотышто мутым умбакыже шуяш гын, еш психологий дене шинчымашым психологий науко кандидат, доцент Нина Геннадьевна Айварова пуа. Тудо слётыш икымше гана огыл ушна. Марий калыкын историйже дене лекцийым эртараш тыгак историй науко доктор, профессор Александр Геннадьевич Бахтиным вучат.
– Каласыман, латвизымше слёт икымшыште лийше-влакын йочаштым вашлийын. Мутлан, таче тыште – Леонид Канакаевын, Евгений Небогатиковын эргышт. Таче тыште – Валерий Мочаевын уныкаже да шкемынат кок кугурак икшывем-влак слёт гоч эртеныт, а кызыт – йыгырем-влак организатор семын пашам ыштат… Мо нерген ойла? «Наставничестве, преемство поколений» кагазыште серымаште огыл, а теве тыште – илышыште. Чыла тидым ончен, эн кугу шижмашем – куан, а весыже – куат. Мер пашам вет виеш ышташ ок лий. Кӧ тушко виеш ушна, тудлан тиде – нелылык, а кӧ уло кумылын ышта – куат, – каласыш Эдуард Васильевич.
Марий самырык тукым слёт ынде республикын ик районыштыжо – Юрино кундемыште – гына лийын огыл. Но чылажат – ончылно, вет сай тӱҥалтыш эреак лектышан лиеш да ий гыч ийыш вияҥын толеш. Марий самырык тукым слёт, тек тыйын корнет волгыдо лиеш, тиде волгыдо корно дене ошкылмет годым пеленет шукырак самырык еҥым ончыко вӱден наҥгае!
Г.Кожевникова
М.Скобелевын фотожо
