Ялысе уста еҥ
Виктараш полша, йӧным кычалеш
Сулен налме канышыш лекмыжлан шым ий эртен, предприниматель сомылымат шочшыжлан ӱшанен, но пашажым кызытат тӱҥ шотышто шкежак виктара. Мом жапыштыже ыштен шуктен огыл, тудым кызыт илышыш пурта. Уым шочыкташ шонымашыже лектынак шога. Тидыжак производствылан у шӱлышым пуа.
А тыгай кумылым шочыктышылан тудо, ончычсо амалкалче Сергей Арсентьевич Медведев, Марий политехнический институтым (кызыт Юл кундем кугыжаныш технологий университет) шотла. Кеч тудым тунем пытарымылан 40 ият эртен.
– Мый кызытат тусо преподаватель-влаклан таум ыштем – нуно мемнам шонаш туныктеныт. Садланак уло илыш мучко эртак ала-мом да уым шонен лукмо шуэш. Тиде вуз шке традицийже дене виян. Ончычат да кызытат элысе моло ончыл вуз дене ик кӱкшытыштӧ шога. Таклан огыл тусо механический факультетым тунем пытарыше-влак кокла гыч шукынжо кӱшкӧ нӧлталтыныт. Иканаште огыл, илен толын, – каласыш ветеран.
Тудат вуз деч вара У Торъял район «1 Май» колхозышто пашам тыглай инженер-механик гыч тӱҥалын да тӱҥ инженер марте кушкын, 18 ий ты должностьышто тыршен. Жап неле лийын – йӧным кычалын, тӱрлым шонен лукташ логалын. Вара тудо шке корно дене каяш шонен пыштен. Тидлан амалжат лектын: район рӱдысӧ СХТ организацийыште панкрут процедурым увертареныт. Тусо мастерскойышто ончыч ЛМУ – шӧр озанлык оборудований шотышто линейно-монтажный участке – лийын. Тудым рончышашлан налаш шонышат лектын. Но Сергей Арсентьевич ончычрак налын шуктен да эркын-эркын тушко станоклам погаш тӱҥалын. Ончыч изи механизмым, тошто ялозанлык машинам уэмден ужалкален, вара йӧршын у чоҥымо материалым – шокшым перегыше пенопласт кӧрган да кремний ден гранит плитке ӱмбалан блокым – ыштыме производствым пашаш колтен.
– Пеш сай блок ыле. Мӧҥгыштат изи кудым тудын денак чоҥенам. Ырыкташ роскот кугу огыл – шокшым сайын куча. У Торъялыште, Йошкар-Олаште, Санчурскышто, Яранскыште ты блок дене пӧртлам нӧлтеныт. Но… калыкын оксаже укелан кӧра тудым ыштымым чарнаш логале. Вара шулдырак блокым, керамзит да бетон йӧршаным, лукташ тӱҥална. Кызытат тыгайым йодмаш лекме семын ямдылена, – рашемдыш Сергей Арсентьевич.
Цех воктене чараште поддонеш оптен шындыме тыгай продукцийым шагал огыл ужна. Заказым ыштыше оксамат тӱлен, но наҥгаен шуктен огыл, мане тудо. Вара вес цехыш, вочко ден мончалык пу ӱзгарым ямдылымашке, пурышна. Туштыжо мом гына ыштыме огыл: вӱд вочкым, выньык лывыжтыме да чывылалтме леҥежлам, корка ден кружкам, теҥгылым, вургем сакышым!.. Да чылажымат – писте дене. Складыште тыгай продукцийже шукак погынен ыле.
– Кӱлеш манын ямдыленна. Но чылажланат ак кугем кайыш – эн ончычак чодыралан, поснак пистылан, тыгак комплектлык ӱзгарлан. Сандене меат шке продукцийнам шулдештарен огына керт. Тидлан верчынак налше шагалеме. А вет тыгай сатунам ончыч шуко вере – Екатеринбургыш, Нижний Новгородыш, Москваш, Казаньыш – колтенна. Но ме илыш сай могырыш вашталтмылан ӱшаным огына йомдаре – чыла тӧрлана, – пелештыш С.Медведев.
Уремыш лекмеке, ик тураште кугу пу яшлыклам, весыште брусок ден оҥалам оптен шындыме шинчалан перныш. Икымшыжым пареҥге ден ковыштам ончен куштышо верысе фермер-влаклан ямдылыме гын, весыжым – чоҥышо-влаклан. А тыгай продукцийже воктенак пилорамыште ышталтеш. Пилоцех пашалан веҥыже Сергей Юрьевич Фоминых вуйын шога гын, моло производствыжлан – эргыже Артур Сергеевич Медведев. Но эргыже, «Югра-монтаж группо» ООО-н озаже, тӱҥ пашажым Йӱдвелне шукта. Санденак тысе пашажым ачаже виктара. А тудо, Сергей Арсентьевич, улшо производство дене гына ок серлаге, йӧршын улан – пырчым у семын коштымо механизмым ямдылаш – пижын.
– Эше колхозышто ыштымем годымак тыгай шонымаш ушышто лийын. Но тунамсе нелылыклан кӧра тудым илышыш пуртен кертын омыл. Кодшо ийыште ты сомыллан кумылаҥым. Ончыч шокшым пуышо генераторым ыштышна. Тудо тӱрлӧ пу шӱкшакым йӱлалтен ырыкта. Кушто газ уке, тушто ты оборудований пеш йӧнан да пайдале. Кызытеш тыгай генераторжат да ышташ шонымо механизмжат ужалымаште уке, сандене чылажат изобретений але рационализаторстве семын кая. Тудым тыглайже механизироватлыме агун манашат лиеш. Мемнан кугезына-влак, агун лакыште олтен ырыктен, пырчым коштеныт. Тысе механизм йымакат шокшо генератор гыч пуалтеш. Кӱшнӧ тыгыде рожлан сетке (лачак тыгыде нӧшмым кошташ тудо келыштаралтеш) ӱмбалне пырче шаралтеш, тудым саде механизмет пудыратыл кая, – рашемдыш С.Медведев.
Чыла тидым кӱртньӧ дене варитлен ышташ логалеш, сандене сварщик деч посна нигузеат ок лий. Ик ий ончыч пашашке уста сварщик Александр Сергеевич Захарин толмо тидлан пижаш амалым пуэн. Таклан огыл Сергей Арсентьевич тудым, шке манмыжла, «пурла кидше» семынак акла. «Шкем семынак творческий кумылан айдеме. Шуко умылтарыме ок кӱл, пеш вашке умыла, темлымем деч сайынрак ышта», – манеш ончычсо механик да амалкалче. Тудо умыла: тыгай механизмын опытан образецшым ыштен шуктымеке, озанлыкла гыч ончаш толын да заказатлен кертыт. Тидыже у производствым тӱҥалаш сай негыз лиеш. Теве тыгай чолга да уым кычалаш йӧратыше еҥ, ветеран, шке тӱҥалме пашажым лишыл еҥже-влаклан кучыктен пуэн, шкежак тудым виктараш полша, вияҥдаш йӧным кычалеш.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: С.Медведев мончалык продукций дене палдара; мончалык леҥеж-влак; бетон блокым ыштыше В.Лихачёв; ямде блок; пилорамщик Д.Протасов (пурлаште) да полышкалыше В.Фоминых; ковышталык яшлык-влак; пу материал; С.Медведев ден сварщик А.Захарин; шокшым пуышо генератор.
Авторын фотожо
