Лӱмгече
Вӱдын вийже да аван порылыкшо
Журналист да поэт Геннадий Сабанцев-Оярлан – 65 ий, икымше почеламутшо савыкталтмылан – 50 ий
Кажне лӱмгечын ме шкенан пашалан, илыш ошкыллан могай-гынат иктешлымашым ыштена. Шке иктешлымаш – тиде икте. Кунам еҥ-влак тыйын нергенет аклен ойлат – тиде йӧршын весе. Но тидлан чапле негыз лийшаш. Марий Элын сулло журналистше, Марий Элын калык поэтше, С.Г.Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше – тиде негыз огыл мо? Геннадий Сабанцев-Оярлан тыгай иктешлыше лӱмгече касым М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрыште эртараш Юмыжак пӱрен.
Марий илышыш журналист семынат, поэт семынат кугу надырым пыштен, каласыш Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже Михаил Васютин да кок фактым ушештарыш. Марий Эллан 100 ий да Кугу Сеҥымашлан 75 ий темме идалыкыште Ленинград областьысе Пискарёвский шӱгарлаште улшо мемориал комплексыште Нева воктенысе ты олам аралыше да тудын верч кредалше марий-влаклан мемориал оҥам почмо. Тудлан шулдыран ой шотеш Геннадий Сабанцев лӱмын почеламутым марла возен да рушла кусарен, тыге кок йылме денат сералт кодын. «Россий калык-влакын кызытсе поэзийышт антологийыш» 57 калыкын палыме поэтше-влакын шке йылме дене возымо да рушлаш кусарыме произведенийыштым пуртымо. Тушто мемнан республикысе вич мутмастар кокла гыч Г.Сабанцевынат почеламутшо уло. Тыге тудат шке усталыкше дене Россий кӱкытыштӧ мемнам чапландарен, иктешлен каласыш кучем еҥ да республикын 100 ияш лӱмгечыжлан лукмо шарнымашан медальым республик вуйлатыше лӱм дене кучыктыш.
«Кызытсе возышына-влак коклаште тӱнямбал кӱкшытан поэтна уло – тиде Геннадий Сабанцев», – тыгай акым пуыш Марий Эл Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрын алмаштышыже Михаил Матвеев да ойжым министрын Чап кагазше дене пеҥгыдемдыш. А Марий тӱвыра рӱдерын директоржо, Марий Эл Кугыжаныш Погынын депутатше Наталья Пушкина шке пашаеҥже нерген ешарыш: «Могай каньыле пашам ышташ сай, шотан профессионал дене. Кеч-момат тудо сайын, радамлын да лектыш дене ышта». Рӱдер пашаеҥ-влак лӱм дене тудлан электрокоҥгам пӧлеклыш.
Поэтын шочмо Кужэҥер районжо гыч изи огыл делегаций толын ыле. Район рӱдысӧ сымыктыш школын директоржо Маргарита Глазырина пеш чын каласыш: «Ӱмыр кӱкшытыш шумо нерген ойлаш ондак, а паша кӱкшытдам ме тыршен возымо саскада гыч ужына. Тудо умбакыжат тӱвырген шогыжо». Руш Шой кыдылаш школын туныктышыжо-влак тичмаш кинде-шинчалым кучыктышт да пашаште шке поэтыштын творчествыжлан эҥертымышт нерген кумылын палемдышт. Тукым шӱжарже-влакынат чон гыч лекше мутышт поян да шижмашан ыле.
У Торъял муниципал район вуйлатыше Евгений Небогатиков шке кундемже гыч почеламутым возышо Нина Щербакова дене сценыш лекте да тыге манмыж дене чылам ӧрыктарыш: «Паледа, пошкудо районын эргыже Геннадий Леонидович чумыр У Торъял калыкым йол ӱмбаке шогалтен сеҥа». Амалже: ты районын гимнжылан мутым тудым возен. Администраций да район погынымаш лӱм дене таумут кагазым кучыктымыж годым район вуйлатыше тыгак мане: «Гимнын авторжо семын палемдалтыда». Да кок унаге пӧлекым ыштышт.
Но эн оҥай пӧлекым, мутат уке, лӱмлӧ марий эмлызе, Морко районын чолга шочшыжо Юрий Петров ыштыш. «Тыглай, но ушан айдеме, тыгодымак Ояр ешартыш лӱмжылан келшыше – ару да волгыдо. Кузе тыгайлан миллион пеледышым от кучыкто?» – да пакет гыч мӱй карашан рамым луктын пуыш. Тусо сотым поэтын тыршен возымо лектышыж денат таҥастарыш. Да пӧлек дене кылден ешарыш: «Тысе мӱй дене уло Морко мландын пеледышыжым иктеш поген кондымо». Но тунамак эмлызе семын шижтарыш: «Таче моткоч шуко моктеммут йоҥгалтеш, моктымо дене мокшет ынже шел, ато мӱшкырет коршташ тӱҥалеш», – вигак мыскараш савырале. «Морко пеледыш дене чайым йӱ да таза лий!» – иктешлыме семын темлыш.
М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр лӱм дене тудын тӱҥ режиссёржо Роман Алексеев саламлыш. Вет поэтын ты уста еш денат кылже пеҥгыде: артист-влак почеламутлажым да тудын мутшылан мурылам йоҥгалтарат, театрлан поэт вес йылме гыч шуко пьесым марлаҥда. Тӱрлӧ вере, но ик пӧртыштӧ пашам ыштымым палемдыш В.М.Васильев лӱмеш МарНИИЯЛИ-н директоржо Людмила Григорьеват. Марий йылмым интернет кумдыкышто шарен колтымо шотышто проектым Марий тӱвыра рӱдер дене пырля шуктымаште тудын изи огыл надыржым ушештарыш. «Ончыко» журналын тӱҥ редакторжо, Марий книга савыктыш директорын пашажым жаплан шуктышо Игорь Попов журнал редколлегийын еҥже Г.Сабанцевлан Мордовий Республикысе сылнымутан журналла деч пурышо саламлыме мут дене палдарыш. Тыгак родо-тукым калыкын сулло поэтше Геннадий Гребенцовын почеламутлажым тудын марлаҥдымыже да книга дене лукмо нерген увертарыш. Кумытынат шкешотан пӧлек дене куандарышт.
Меат, Марий кугыжаныш университетын марий филологий пӧлкаштыже пырля тунемше-влак, Геннадий Сабанцевым саламлыде ыжна керт. Группынан старостаже Владимир Попов армий деч вара ыле гын, мыланна изана гаяк да сай организатор лийын. Тунем пытарымекыжат, тыгаяк кодын. Шочмо Кужэҥер район Тошто Йӱледӱр ялыштыже мӱкшым куча гын, пӧлек шотеш мӱйым конден ыле. А ме Геннадий дене ончыч «Ямде лий» газетыш возышо семын ваш-ваш паленна гын, вара школышто тунемше-влак кокла гыч когыньнам 1974 ий октябрьыште Йошкар-Олаш икымше «Сылнымут шыже» семинарыш ӱжыктышт. Ты пагытым тудо шкежат порын шарналтыш. Мыланна тидыже сылнымут корныш икымше кугу ошкылым ыштыме гай лийын. Тушечын шӱкалтышым налынна.
Эше пырляк вес иешынже университетыш тунемаш пурышна. Тушкак поэзийлан шӱман вес рвезе, Пошкырт кундем гыч «Ямде лий» газетыш возен шогышо Вячеслав Абукаев, ушныш. Ту пагыт гычак ме ваш-ваш таҥасен манме семын возен шогышна. Кажныже могай-гынат кӱкшытыш шуо. Вячеслав Абукаев пеш эр (2006 ийыште) «Марий Элын калык писательже» лӱмым нале да пеш эр кайыш, чаманаш гына кодеш. Геннадий Сабанцев 2015 ийыште «Марий Элын калык поэтше» лие. Мый вийым утларакше газет пашалан пуышым гын, 2021 ийыште «Российын сулло журналистше» лӱмым республикыштына кокымшо нальым. Ме тӱрлӧ улына, но икте-весылан нигунам кӧраныме огыл. Шке коклаштына Геннадий Леонидовичым поро да тыматле йолташ семын пагаленна да пагалена, уста сылнымут мастар семын акленна да аклена. Тудо мутын ямжым пала да тидын дене моштен пайдалана, келгын шонен воза. Тидым мый тудын лӱмгече касыштыжат палемдышым.
Геннадий Сабанцев вӱдшор тылзын шочын, санденак вӱдшор пагытыште шочмо кундемыштыже Шой эҥер дене ий шурген волымым, ойлымыж почеш, йӧратен колыштын але воктекшак миен ончен. Школыш икымше гана кайымыж годымат аваже яндар вӱд дене шӱргыжым шӱалтен колтен. Тыге тудо вӱдын вийжым да аважын порылыкшым шижын кушкын. Да кызытат тиде порылык вий дене ила, сай деч сай произведенийлам шочыкта. Тудын мутшылан шагал огыл чапле муро возалтын. Тиде шарнымаш касын кокымшо ужашыжат тӱрыснек мурылан пӧлеклалтын ыле. Тудын мутшылан семмастар-влак Валерий Кульшетов, Иван Егоров, Юрий Евдокимов, Светлана Яндукова, Станислав Устюгов, Надежда Кульшетова, Вячеслав Осипов муро вийым пуэныт. Южыштым шкештак, а шукыжым палыме мурызо ден артист-влак Эльвира Попова, Роза Искакова, Эльвира Токташева, Снежана Орлова, Саша Иванов, Виктор Апталиков, Вячеслав Созонов, Светлана Строганова, Иван Соловьёв, Иван Смирнов, Марина Почтенева, Алина Егошина йоҥгалтарышт. Вӱдшор деч вийым налше эҥер вӱд семынак нине муро-влак шолын я йыргыктен эртышт, поэт да калык чонеш нӧлтшӧ кумылым кодышт.
Юрий ИСАКОВ
Снимкыште: Г.Сабанцев (покшелне) – Эвика ӱдыржӧ, Арианна уныкаже да Яндиар эргыже дене пырля.
Авторын фотожо
