Ятыр ий Ленин лӱмеш колхозышто ондак доярлан, вара 30 ий утла осеменаторлан ыштыше, а кызыт «Передовик» ялозанлык артельын Шеҥше фермыжым вуйлатыше Илья Владимирович Байдуковлан тений 60 ий темын гынат, ял калык тудым кызытат Илюша манын лӱмда. Ударений пералтышыжым мут мучашке шындат. Тидлан тудо йӧршынат нелеш ок нал, мӧҥгешла, ял калыкын пагалыме еҥже улмыжым шижеш. Тудын дене шукерте огыл шочмо Морко район Шеҥше селаште лийме годым мутым вашталтышна.
– Илюша, тый вет доярлан изинекак ышташ тӱҥалынат?
– 14 ияшак, 1976 ий годсек. Тунамсе завферме Рахим кугыза, дояркышт ситен огылат, школ директор Николай Васильевич Мушков деч йодаш толын. Мемнан класс производственный бригадыште ушмен пасушто ыштен. «Тыйже кает мо?» – йодын школ директор. «Каем, каем», – манынам мыйже тунам. Тыге кеҥеж мучко 12 меҥге тораште, Йошкар Май ялыште, ушкалым лӱштен иленам. Тунам кеҥежлан вольыкым лагерьыш луктыт ыле. Кызыт тиде ял пытен. 50 наре ушкал лийын. Эр велеш, кок шагат эрталтымеке, кынелына, 10-15 яра бидоным трактор тележке гыч кышкена, вара, лӱштымек, шӧрым темыманым уэш нӧлтыштынна. Коло ушкалым, южгунам еҥынымат лӱштем ыле. Тунам чылан кид дене лӱштенна, кидем кузе чытен дыр. Чумышо, шелше чизиян ушкал-шамычшым пече воктек намиен шогалтем, йолыштем… Лач тунам официально колхозышто пашам ышташ тӱҥалмылан шотлалтеш.
Авам ондакысе тошто фермыште доярке лийын. Лида акамат дояркылан ыштен, нунын кӱтӱшт Алексеевский лагерьыште шога ыле, руш ял лийын, тудат йӧршын пытен. Леонид ази дене полшаш коштынна. Акан ушкалже-шамыч пеш ушан улыт ыле, лӱмышт дене кычкыралеш гына – толынат шогалыт. Догадка лӱманжым эн первый от лӱштӱ гын, шортеш вара. Тугай мотор лӱм-шамычым пуэден пытарен: Огонька, Булавка, Крестьянка. Вара Лида ака вӱташке кусныш, Кутуз Марля олмеш вес группым нале, кеҥежым комплексым олмыктымо годым пече кӧргыштӧ лӱшташ коштынна.
1977 ийыште 8-ше классым пытарымек, «Ынде ом ыште» манын, паша гыч лекташ миенам. Ферме вуйлатыше Эчук изайын, Александр Сидоров аве гоч родына лиеш, «Мыйым от поддержатле мо вара?» манмыжлан тореш вашештен шым керт. Мыйым группыш шогалтен кодыш, да армийыш кайымешкем, 1981 ий марте эре туштак ыштенам.
– Пӧръеҥ доярже шкетын гына лийынат чай?
– Мый гына. Тунам Ленин лӱмеш колхозым Семен Иванович Кузнецов вуйлатен, 1976 ийыште шолдыра тӱкан вольыклан чоҥен шындыме кугу комплексыште пеш шуко вуй ушкалым онченыт. 18 доярке пашам ыштен.
Л.Семенова мутланен
Тичмаш интервьюм 2022 ий 5 июльышто лекше «Марий Эл» газетыште лудса.
