Кылме тылзын 11-ше кечынже С.Г.Чавайн лӱмеш книгагудышто «Саскавий» марий ӱдырамаш мер ушемын илыш вӱршерже» республик кӱкшытан конференций эртаралтын. Тушко Йошкар-Ола да районла гыч 63 ӱдырамаш погынен.
Погынаш октябрь мучаште палемдыме улмаш, но илыш шке тӧрлатымашыжым пурта, тыге конференций 11 ноябрьлан кусаралтын. Историйыште ты кече пеш неле кышам коден: 1937 ийыште шуко марий интеллигенцийым, нунын коклашке С.Г.Чавайнат логалын, лӱэн пуштыныт. Чыланат, шып шогалын, талешкына-влакым шарналтеныт.
Конференций кышкарыш тений у акций ешаралтын, «Ӱдырамаш-влак, оҥешда сакыза орден ден медальдам!» маналтеш. Шылтыде каласыман, паша дене сулен налме чап таныкышт шукыштын аралаш пыштымаште кият, нуным оҥешышт пеш шуэн сакалтат: ала ӧрмалгат, ала кӱлешанлан огыт шотло, меже, марий ӱдырамаш-влак, поснак аптыранена. А ты кечын, нуным ончалын, кугу кугешнымаш шочын.
Палена, 2023 ий – Педагогын да наставникын идалыкше. Туныктышын суапле, да тунамак куштылго огыл сомылжым Россий мучко да Марий Элыштыжат тӱҥ шотышто ӱдырамаш-влак шке ӱмбакышт налыныт. Туныктышо-наставник лӱмым чапландарыше да кугыжаныш награде дене палемдалтше-влакым пеледышым кучыктен саламленыт. Юлсер кундем Пӧртанур ял клуб вуйлатыше Любовь Лебедева ден бард-мурызо, поэт Алена Яковлева нунылам муро да мурсем пӧлекым ыштеныт.
Марий Эл Республик виктерым вуйлатышын икымше алмаштышыже Михаил Васютин, Марий Эл тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Игорь Садовин, Марий Эл Кугыжаныш погынын депутатше Наталья Пушкина, Марий Эл правительстве пеленысе Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше Марий институтын директоржо Людмила Григорьева ойленыт. Кажныже ӱдырамашым моктен, кугыжаныш да мер пашаште тыршымыштлан тауштен, ава да пелаш семын пиалым шижын илаш тыланен. Марий Мер каҥаш вуйлатышын оналмашыже Валерий Мочаевын тунамак йодыштмашым эртарен колтымыж почеш пале лийын: кова-влакын эн шуко уныкашт – 3. А тудо шкеже 9 уныкан коча! «Те ава сомылдам шуктенда, ынде шочшыда-влаклан умылтарыман – азам шукырак ыштыман!» Шу-у воштыл колтеныт гынат, мыскараште чынжат уло: демографийым саемдыман, марий калыкын чотшо шагалемын…
Умбакыже конференцийын паша радамжым шкешотан шарнымаш да отчёт семын аклаш лиеш. Тӱҥ шотышто «Саскавий» ушемым тӱрлӧ ийлаште вуйлатыше-влак: Р.Г.Катаева (ушемын тӱҥ тӱҥалтышыже), Г.С.Ширяева (2007–2014 ийла), И.А.Степанова (2014–2016 ийла) да тачысе вуйлатыше Л.И.Кошкина – мутым кученыт 16 ий жапыште моткоч шуко ышталтын! Акций да проект-влакым каласен пытарашат ок лий. «Пеледыш пайремым» гына налаш гын, кажне ийын чапле деч чапле пайремым эртареныт: «Пеледышлан – пеледыш аршаш», «Кокыльо-могыльо – кокшӱдӧ когыльо», «Пеледыш пайремлан» – пеледыш муро» да шуко молат. Кажне вуйлатыше вуйвер дене пырля ушемын пашажым саемден, уэмден, келгемден толын, тӱвыргӧ лектыш верч тыршен. Вуйверыште икмыняр еҥ вашталтын, но рӱдыжӧ иктак кодын, тачысе кечылан 9 еҥ шотлалтеш. Тений районла гыч О.Майковам (Звенигово), Э.Бастраковам (Советский), Л.Осининам (Кужэҥер) да Т.Лапинам (Параньга) шке ешышкышт ушеныт.
– Мый кумшо вуйлатыше улам, «Саскавийлан» моткоч пеҥгыде негызым пыштен кодымо, сандене, пашам тӱҥалмекем, кугу нелылыкым шижын омыл, – каласен Людмила Кошкина.
Тӱвыра да тӱшка мероприятийлам эртарыме деч посна пытартыш жапыште Украиныште специальный военный операцийыште улшо марий салтак-влаклан полшымо пашам ойырен налыныт. «Сердце матери» волонтёр мер организаций дене пырля ушнен, гуманитарный полышым, оксам погат, марий мутан шевроным урген колтеныт – ава-ӱдырамашын сӧрвалымыжлан мо шуэш?
Ушемын корныштыжо шукерте огыл эше ик кугу вашталтыш лийын. 2023 ий 15 июньышто Марий Эл Республикысе «Саскавий» марий ӱдырамаш мер ушем Минюстышто регистрацийым эртен, юридический лицо статусым налын. Закон почеш уставым, эмблемым, печатьым, электрон подписьым пеҥгыдемдыме. Конференцийыш толшо ӱдырамаш-влак, йӱклен, идалыкаш надырын (взносын) кугытшым палемденыт. Молан тиде ышталтеш? Вашмутым пуымо деч ончыч уставыште возымым тӱткынрак ончалман. Тыгеракын, «Саскавий» ушемын шонымашыже (цельже):
– республикысе мер да экономик илышыште марий ÿдырамашын рольжым вияҥдаш;
– самырык-влак кокла гыч чолгарак-шамычым мер сомыллан туныкташ;
– ялысе ÿдырамаш-влакын инициативыштлан полышым пуаш.
Тидын дене келшышын, моткоч шуко пашам ыштыман, а тидлан шийвундо кӱлеш. Юридический форман мер ушем-влаклан кугыжаныш тӱрлӧ грант, проект, программе гоч оксам ойыра. «Саскавий» ушемат ынде тиде йӧным кучылтын кертеш, тудлан у корно почылтеш.
– Тачысе кечын историйым ме, таче илыше-шамыч, ыштена. У статусым налын, шке ӱмбакна пеш кугу ответсвенностьым пыштена. Тендан, кугыжаныш, обществе, калык ончылно мутым кучаш тӱҥалына. Мер ушемна пашажым эшеат сайын ыштышаш, марий ӱдырамашын чапшым эшеат кӱшкырак нӧлтышаш, – каласен Л.И.Кошкина.
Кунам икте-весылан ӱшанымаш да пагалымаш уло, тунам мер ушемын пашажат рӱж кая. Вий-куат эшеат почылтеш. Конференций кечын марий вате-влак тыгай поро койышыштым эше ик гана ончыктеныт: Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже, мурызо Эльвира Трифонован «Улына пырля» концертышкыже рӱж погынен саламлаш каеныт.
Л.СЕМЕНОВА
М.СКОБЕЛЕВЫН фотожо
