Эре ик кочкыш шерым тема, манеш калык. «Марий Турек райпон киндыже» ден «Марий Турек райпон коопзаготпромжо» ООО-лаште тидым эреак ушышто кучат. Мыняр гана тушко миенам, кажне гана уым кычалмышт дене ӧрыктареныт. Нине предприятий-влакын директорышт Е.А.ЧЕРНОВ шкежат ончыч технолог лийын да тидлан кугу тӱткышым ойыра. Кызытсе технолог-влак – икымшыжын Е.В.ПАВЛОВА да кокымшыжын А.В.ГРИГОРЬЕВ – дечат тидымак йодеш. Лач ты шумлык нунын дене мутым вашталтена.
– Евгений Аркадьевич, у верч эреак тыршымыдам Те мо дене кылтеда?
– Тидым рынке илышак йодеш: кӧн продукцийже жаплан келшыше, сай качестван, налшым савыра, тудо гына тушто кодын сеҥа. Сандене ты йодмашым шуктыде нигузеат огына керт. Тыгодым ончена, кузе вес производитель-влак пашам ыштат, могай продукцийым луктыт. Сату налше-влакын аклен ойлымыштым колыштына. Могай продукций нунылан кӱлеш, тугайым ышташ толашена. Тутло веле огыл, сайын аралалтше, келшышын вӱдылмӧ лийже манын тыршена.
– А кузерак ты пашам шуктен шогеда?
– Мом ме темлена сату налшылан, тудо жап эртыме семын тоштемеш, да тудын деч кульымештме шижалтеш. Сандене эреак уэмдыде ок лий – там, тӱс, кугыт, вӱдылтыш шотышто… А тидлан технологий уэмдалтшаш. Да тыглай ончымаштат тыгак лийшаш. Вет производство ик верыште ок шого, мом-гынат уым кучылташ перна. Тыге ышташ огыл гын, моло деч шеҥгелан, а рынке деч киен кодаш лиеш. Ты шот гычак кажне ийын, кажне цехыште иктаж-мом уэмдаш тыршена.
– Кодшо ийын могай у продукцийым луктында, тений мо дене куандараш шонеда?
– Тидым технолог-влак каласат, шонем.
– Елена Васильевна, «Марий Турек райпон киндыже» ООО-што технологлан ик эн шуко, 12 ий, ыштеда, сандене эн ончыч Тыланда мутым пуэна.
– Предприятийна кинде-булко да кондитер цехлам ушен шога. Ме кажне ийын у продукцийым луктына. Кудыжо аралалт кодеш, кудыжо уке. Кодшо ийын мартыште печеньым ыштыме кок бункеран машинам налме деч вара кондитер изделийым ямдылымаш палынак ешаралте. Кок лончан да йогурт кӧрган печеньына калыклан вигак келшыш. Но эн чот «Смугляночка» печенье налшым савырыш. Тудат кок лончан, но шоколадан да лай кӧрган. Кок лончан да емыж-саска кӧрган когыльым куд тӱрлым лукташ тӱҥална. Тудымат калык йӧратен налеш.
Кинде-булко изделий кокла гыч ру деч посна кӱэштме шыдаҥ-уржа кинде калыклан келшыш. Шыже мучаште диетический шотан шӱльӧ киндым лукташ тӱҥална. Тудат налшым муо. Киндым шултышлен пӱчкедыме пашалан ондакак пижме – тыгайже тӱрлӧ пырче йӧршан «Чемпион», шыдаҥ-уржа ложаш дене ямдылыме «Домашний» да молат улыт. Пӱчкедыме деч вара нуно термопакетыш пышталтыт. Кинде-булко ден кондитер изделий чыла вӱдылалтеш.
– Ончыкылык планда могай?
– Тыгак рынкым, калык йодмым шымлаш, ончычсек налме дене пырля у продукцийым темлаш. Чарнен шогалаш огына шоно, производство умбакыже вияҥшаш. Директорна, Евгений Аркадьевич, киндым ру (дрожжи) дене огыл, а ожсо семын шуктыш (закваске) дене ыштымашке куснен толаш темла. Тидлан лишыл шушаш жапыште пижына, шонем. Кӱлшӧ машинам налына гын. Кызытеш Марпотребсоюз системыште шуктышым Советский райпо гына кучылтеш. Тудын дене пайдаланаш тӱҥалына гын, киндына эшеат тутлырак лиеш.
– Андрей Витальевич, Те «Марий Турек райпон коопзаготпромжо» ООО-што эше 3 ий веле технологлан ыштеда. Ты жапыште мом уым производствыш шыҥдарен шуктенда але шонеда?..
– Ӱмаште колбаса цехыште кӱрка (индейке) гыч ветчинам ямдылаш тӱҥалме. Калыклан келшен. Теният иктаж-могай у продукцийым темлаш шонена. Шикшеш пеле кӱктымӧ колбаса ден шыл пӱчкышым, сосиске ден сарделькым вакуум пакетыш опташ ондакак тӱҥалме гын, тений гыч шолтымо колбаса батоным, пелыгыч пӱчкеден, тыгак вӱдылаш пижнена. Тыге налшылан йӧнанрак лиеш, адакше продукций сайынрак да кужурак жап аралалтеш. Продукцийнан тамжым да пушыжым саемдыме шотышто пашам ыштена.
Полуфабрикат цехыште ончыч пельменьым да котлетым пакетыш веле вӱдылмӧ гын, ынде контейнерлашке, а купате ден тефтельым лотоклашке оптена. Тидат налшым савырышашлан ышталтеш.
Напитке цехыште «Лимонад» ден «Грушевый» газировкым сакыр дене шеремдена гын, молым – сакыр алмаштыш дене. Икмыняр ий ончыч «Вкус клюквы» йӱышым ямдылыме калыклан келшен гын, ӱмаште – «Вкус апельсина». Ынде чыла вӱд «Добрый край» логотип дене темлалтеш – тудо мемнан брендышкына савырнен. Республикыштына эр Марий Турек велым толеш маныт гын, тушто лач кече лекмым ончыктымо.
– Евгений Аркадьевич, ӱмашсе лектышым цифр могырым ончалаш гын, могай сӱрет палдырна?
– Кодшо ийын кинде ден булкым 13 тоннлан, але 2 процентлан, шукырак кӱэштме, кондитер изделийым 8,9 тоннлан, але 18 процентлан, утларак ыштыме, шикшеш пеле кӱктымӧ кочкышым 3,3 тоннлан, але 2 процентлан, алкогольдымо йӱышым 4954 декалитрлан, але 18 процентлан, шукырак ямдылыме.
Продукцийнам Марий Турек районышто веле огыл ужалена, тыгак Параньга, Шернур, Кужэҥер районлашке шупшыктена. Ужалыме кугыт ӱмаште ешаралтын гын, тӱҥ шотышто Кужэҥер районышто торгайыме кумдык кугеммылан кӧра – тушто амалкалче-влакын лу утла кевытышт дене кутырен келшенна. Ты кушмашым умбакыжат арален кодыман. Колбаса изделийым утларак ыштен лукташ шонымаш уло, тидат кушкаш полшен сеҥа.
– Колбаса изделийжым Марпотребсоюз системыште теак веле ямдыледа гын, кушкаш йӧнда уке огыл, шонем.
– Туге да, но вет тыгай продукцийжым моло производителят темла. Адакше нунын колбасашт 60 сутка аралалт кертеш, мемнан – 30 сутка. Тидыже южо торгайышылан ок келше. Мутат уке, меат продукций аралалтме жапым кугемден кертына – молын семын тӱрлӧ ферментым да консервантым ешарен. Но ме паленак тыге огына ыште, вет тиде изин-изинак организмыште погына да вара уда велым палдырна. Кузе шке калыклан тыгай сатум темлет? Лучо 30 сутка денак серлагаш. Ме колбаса изделийым, ыштен луктын, вигак кевытыш колтена. Адакше ӧрдыжкӧ огыл, шкенан республик кӧргыштак. Сату налше тидым ок умыло, шонеда? Умыла да налеш. Тугеже продукцийнам ужалаш ты жапат сита.
Адакше ме шкенан продукцийнам районысо йочасад ден школлашкат договор почеш колтен шогена. Ончыч колбаса ден сосискымат налыныт, но ынде у СанПиН почеш тыгай кочкыш чаралтын. Кызыт ме шыл продукций гыч фаршым, котлет ден шницельым, тыгак кинде ден кондитер изделийым колтена. Сандене продукцийнам ямдылымаште пӱртӱс пуымо (натуральный) сырьём гына кучылтына. Тидын денак ойыртемалтеш ыштен лукмо сатуна – ончычсыжат, кызытсыжат да ужат. Тутло да чапле лийже тудо – теве мо верч ме тыршена.
Юрий Исаков
Авторын фотожо
