Ойла Морко районысо Ердӱр ялын ӱдыржӧ, Коркатово лицейын уста педагогшо, самырык тукымым туныктымо да тудлан воспитанийым пуымо пашаште 1985 ий гычак тыршыше, тений «Марий Эл Республикын калык туныктышыжо» чап лӱм дене палемдалтше Валентина Николаевна Васильева.
Аван кышаже почеш
Туныктышо лийме нерген шонымашыже, кумылжо Валентина Николаевна деке аважын шӧржӧ денак куснен манын каласаш гына кодеш.
– Тудо туныктышо лийын, ӱмыржӧ мучко тӱҥалтыш класслаште пашам ыштен, – ойла тудо. – «Моткоч пиалан айдеме улам – йӧратыме пашам мӧҥгем деч тораште огыл», – манын авам. Школышто туныктышо пӧръеҥ-шамычым сарыш налыныт, сандене тудым,18 ияшым, Вончӱмбал школышто туныкташ йодыныт. Очыни, пашажым ончен, мыйынат туныктышо лияш кумылем лектын. Школыш мый кок ияшем улмем годымак манаш лиеш кошташ тӱҥалынам, сандене икымше классым тунемынат омыл – авам мыйым вигак кокымшыш шынден.
Школ деч вара тудо Марий кугыжаныш университетын историй-филологий факультетшын марий пӧлкашкыже тунемаш пураш шонен, но изаже (тудо жаплан университетымак тунем пытарыше) тудлан «ӱмырет мучко тетрадь ӱмбалне шинчаш тӱҥалат» манын. Сандене Валентина вес предметым ойырен, а чонлан келшышыже историй лийын.
Продлённый группо, тӱҥалтыш класс…
Мо оҥайже, дипломым кидыш налмеке, распределений почеш тудым аважын туныктымо Вончӱмбал школыш пашаш колтеныт. Но черетан тунемме идалык тӱналме деч ончыч, августышто, Валентина Коркатово селаш марлан лектын. Тыге тудым ты тунемме верыш пурымашак конден манын каласаш гына кодеш.Тиде 1985 ийыште лийын.
– Распределений дене толмем жапыште мыланем историй предметым туныкташ логалын огыл – продлённый группышто пашам тӱҥалынам, вара – кум ийым тӱҥалтыш классым туныктенам, тиддеч вара гына шке историй предметышкем куснен кертынам. 1994 ий гыч школ директорын воспитаний паша шотышто алмаштышыже да историйым туныктышо лийынам. Кызыт обществознаний дене шинчымашым пуэм, – эртышым шарналтыш туныктышо.
«Кажне йочан – шке ойыртемже»
Таче марте Валентина Николаевнан тыштак тырша да «кокымшо суртышкыжо» кажне кечын уло кумылын вашка. А тунемме верын директоржын воспитаний паша шотышто алмаштышыжлан чылаже тудо 23 ийым тыршен. «Ты сомылым ыштыме годым эн тӱҥ шонымаш Тендан могай лийын?» йодышемлан туныктышо тыге вашештыш:
– Ме вет палена: кидыште ик парня весе дене тӧр огыл. Йоча-влакат тыгаяк улыт. Кажнын – шке ойыртемже. Илыш тыге чоҥалтын, пӱртӱсыштат тыгак. Иктын вуйушыжо пӱсӧ, вес кушташ моткоч мастар, кумшо писын куржталеш…Сандене школышто тунемше ончыкылык илышлан ямдылалтшаш веле огыл, тудо тунамак шкенжым вержым муын моштышаш, санденак кажне йочалан моштымашыжым вияҥдаш мемнан Коркатово лицейыште йӧным ышташ тыршыме. Могай аланыште тудо поснак виян – тидым палышаш, вияҥдышаш да варажым ончыкылык илышыштыже чын кучылтшаш.
Лач тудо – «Морко шӱшпыкын» «аваже»
Лицейын директоржын воспитаний паша шотышто алмаштышыж гыч кораҥмеке, Валентина Николаевна кадет классым туныкташ тӱҥалын. А эше тудо – республикыштына веле огыл, уло Российыште поро пашаже дене чапланыше патриотизм шӱлышан да кундемыштына ик эн виянлан шотлалтше «Морко шӱшпык» волонтёр отрядын «аваже». Вес семынже каласашат ок лий, вет тудым лицейыште лач Валентина Николаевна чумырен да ий гыч ийыш вияҥден толын.
– Тыгай отрядым ыштыме шотышто шонымаш ондакак, 2012 ийыштак, шочын, — ойла туныктышо. – Тунам кадет класс школыштына лийынат огыл, тудо 2016 ийыште почылтын. 2012 ийыште визымше классыш коштшо йоча-влакым туныкташ тӱҥалынам. Лач тунам Советский посёлкысо 3-шо школын сетевой проектыштыже шке вийнам тергенна, а отряднам «Морко шӱшпык» манынна. Тушто тӱрлӧ пашам ышташ кӱлын: мутлан, экологий, шарныктыш дене кылдалтшым. Тиде лӱм ала-кузе сайынак шарналт кодын. Кунам элыштына волонтёр пашалан кугу тӱткышым ойыраш тӱҥалыныт, адакшым лицейыштына кадет класс почылтын, ме кадетна-влак дене волонтёр отрядым чумыренна, а лӱмжым «Морко шӱшпыкымак» налынна. 2016 ий гыч кӧ кадет классыште тунемын, кажне йоча тиде отряд гоч эртен.
«Мый огыл гын, ме огыл гын»
«Эртен» манын гына каласаш – моткоч шагал. 2016 ий гыч йоча-влак дене пырля мыняр поро, сай пашам ыштыме да патриотизм шӱлышан мыняр мероприятийым эртарыме – ойлен пытарашат огеш лий. Шымлыме, краеведений, экологий дене кылдалтше сомылым шуктымо деч посна нуно шке кундемыштышт илыше илалше-влаклан кугу тӱткышым ойырат, нунылан полшат, пайрем годым саламлат. Мутат уке, тыгай вашлиймаш кажне йочан ушешышыже ӱмырешлан кодеш, а илалше еҥжын чонжылан кузе чучын колта – нимогай шомак дене от умылтаре. Тидын деч посна волонтёр отряд эреак верысе шарныктыш-шамычлан кугу тӱткышым ойырен да кызытат тиде пашажым «Мый огыл гын, ме огыл гын» девиз почеш умбакыже шуя.
Валентина Николаевнан вуйлатымыж почеш, «Морко шӱшпык» кӱлешан ятыр проектым илышыш пуртен да пурта. Нунын кокла гыч, мутлан, Кугу Отечественный сарыште Сеҥымашлан 75 ий темме дене кылдалтше «Память священна» проект дене Марий Эл правительствын грантшым сеҥен налын. Тиде окса полшымо дене волонтёр-влак Коркатово администрацийын, клубын, книгагудын, лицейын пашаенже-шамыч дене пырля Кугу Отечественный сарыште вуйым пыштыше-влаклан шогалтыме памятникым чиялтеныт, йырже у печым печеныт, а вара тудым торжественно почыныт.
– Кажне туныктышын шонымашыже икгаяк, шонем: йоча-влаклан келге шинчымашым пуаш, илышыштышт шке корныштым муаш полшаш. Кызытсе жапыште моткоч кугу тӱткыш проект пашалан ойыралтеш, сандене тидлан ме йочам кӱлынак туныктышаш улына, – умбакыже ойла Валентина Николаевна. – Теве Россий кӱкшытан «Большая перемена» конкурсыштат тудо тӱҥ верым айла. Тений тушто 7 тунемшем пелефиналыш лектын. Нунын дене пырля ме шукерте огыл, 1-15 сентябрьыште, Нижний Новгород олаште лийынна. Тыгак посна 2023 ийыште 11-ше кадет классым тунем пытарыше Валерия Григорьева нерген каласыман. Тудо Росмолодёжьын микрогрантшым сеҥен налын. Тудын проектше почеш, Коркатово лицейышкына кок кечылан районысо йоча-влакым чумыренна. Нуным проектым ямдылаш, шымлыме да краеведений сомылым шукташ, шке паша нерген пост-влакым возаш кумылаҥденна. Тыгак Сергей Чавайн ден Миклай Казаковын тоштерлашкышт миен коштынна, Совет Ушем Герой-влак Василий Соловьёвын, Зосим Красновын шочмо ялыштышт лийынна да илыш корныштым келгынрак шымленна. Вес кечынже йоча-влак вийыштым военизированный эстафетыште тергеныт.
«Тунемшем, ача-ава-влаклан тау!»
«Тыгай чап лӱм Тендан чонышто могай шижмаш шочыкта?Мо Тыланда тиде награде?» йодышем-шамычым колмеке, Валентина Васильевна кумылжат тодылалте:
– Пашам наградылан от ыште, а чон йодмо почеш…Эн ончыч тиде – кугу ответственность. Поснак тунам, кунам воктенак моткоч кугу лектышан педагог, Российын сулло туныктышыжо Валентина Михайловна Васильева ден Марий Эл образованийын сулло пашаеҥже Татьяна Петровна Арганякова тыршат. Пеш шуко жап лицейым вуйлатыше, Российын сулло туныктышыжо Александр Аркадьевич Васильев ден Марий Элын калык туныктышыжо Геннадий Васильевич Арганяков кызыт сулен налме канышыште улыт гынат, тунемме верын чӱчкыдын толыт да тачат тудын шӱлышыж дене илат. Кадет классым тунем лекше чыла ӱдыр-рвезылан, нунын ача-аваштлан тауштен ойлем, вет туныктышын паша лектышыже – тунемшын чын илыш корныш шогалмыже, кӱлешан шинчымашым налмыже.
Г.Кожевникова
Фотом еш альбом гыч налме
