Уло Россий Кугу Отчественный сарыште Сеҥымашлан 80 ий теммым палемдымым чон вургыж вуча.
Российлан, руш калыклан веле огыл тудо куан шинчавӱд йӧршан. Вет тиде кугу Сеҥымаш верч СССР лӱмым нумалше элыште илыше шуко миллион еҥын вӱржӧ йоген, шуко миллион еҥын ӱмыржӧ лугыч лийын. Лач СССР-ым тунам шочмо элыштлан шотленыт руш-влак дене пырля казах, эстон, украин, армян, латыш… – икманаш, кугу элыште келшен илыше чыла калык. Грузий ты ешын ик ужашыже лийын. Тудын эрге ден ӱдыржӧ-влакат Совет Ушемысе моло республикла гыч иза-шольо да ака-шӱжарышт дене пырля фашист агрессор ваштареш шочмо элым аралаш шогалыныт.
Грузий гыч фронтыш – 700 тӱжем еҥ
Кугу Отечественный сар жапыште Изи Грузий фронтыш 700 тӱжем эрге ден ӱдыржым колтен – тидыже республикын ик визымше ужашыже. Фронтыш кайыше-влак кокла гыч пелыже шке вуйжым Кугу Сеҥымашын алтарьышкыже пыштен, молыжо айдеме тукымын историйыштыже лийше эн шучко сар гыч эн шакше тушманым сеҥен пӧртылын.
Легендыш савырныше Брест крепостьым аралымаште шӱдӧ утла грузин воин лийын, нелын сусыргымылан кӧра икмынярже гына пленыш логалын, а молыжо вуйым пыштен.
Грузий ССР-ыште шочшо 280 тӱжем наре салтакым орден да медаль дене наградитленыт. Тиде изи республик гыч сарыште 70 утла генерал лийын, 164 воинлан Совет Ушем Герой званийым пуэныт. А грузин Мелитон Кантария руш Михаил Егоров дене рейхстаг ӱмбаке йошкар тистым шогалтен! Кантариям шарныме лӱмеш 2016 ий 10 майыште Тбилиси олаште монументым шогалтеныт. Пытартыш данный почеш, Грузийыште Кугу Отчественный сарын 66 ветеранже ила.
Ешнан геройжо-влак
Марий Элыште илыше грузин-влак кокла гыч шукыштын ача ден кочашт ик шочмо элыштым, СССР-ым, фашизм деч утарыме верч кредалыныт. Таче мемнан, Цквитинидзе ден Беришвили, ешла гыч герой-влак дене палдарена.
Екатерина ден Софья Цквитинидзен аваштын тукымжо гыч кугезе кочашт Григорий Васильевич Желонкин – Кугу Отечественный сарын участникше, тушман ваштареш лӱддымын кредалын. Тудо Марий АССР-ыште, Пеганур ялыште, 1915 ийыште шочын. Сарыш 1939 ий 20 сентябрьыште наҥгаеныт. Кугезе кочана Йӱдвел флотын теҥыз стрелковый бригадыжын стрелковый дивизийыштыже служитлен, младший сержант лийын. Но икмыняр жап гыч сусыргымыжлан кӧра тудым демобилизоватленыт. Тушман ваштареш лӱддымын кредалмыжлан 1985 ий 6 апрельыште I степенян Отечественный сар орден дене наградитленыт.
Мыйын, Мераб Беришвилин, кочам Арсен Костаевич Беришвили Грузин АССР-ын Торса Дгваба селаштыже 1905 ийыште шочын. 1941 ийыште тудо Кугу Отечественный сарыш каен. Кочам деч кужу жап нимогай увер лийын огыл. Шарнем, ачам эре тудым кычалын. Марий Элыш тунемаш толмекем, «Демос» кычалше отрядым вуйлатыше Дмитрий Яковлевич Шипунов дене палыме лийынам. Тудын полшымыж дене да архивысе уверлан кӧра теве мом пален налынам. Кочам 317-ше стрелковый дивизийысе, 606-шо полкын, 3-шо батальонжын, 8-ше ротыштыжо кредалын. 1942 ий 17 ноябрьыште дивизий пытен, 11 тӱжем гыч 2 тӱжем илыше салтакым гына муыныт. Кочам Ростов-на-Дону кундемысе Сальский районышто увер деч посна йомын.
Чон коршта Совет Ушем Герой-влак верч
Геройна-влак нерген ойлымо годым моткоч кӱлешан йодыш шотышто мутым тарватыме шуэш. Чаманен каласыман, таче ала-могай модылан келыштаралтын, вуйлатыме пашаште ыштыше-влак кокла гыч южиктышт Кугу Отечественный сарын геройжо-влаклан мемориал ден памятник-шамычым пытарат. Рейхстаг ӱмбаке Сеҥымаш тистым шогалтыше Мелитон Кантария ден Михаил Егоров, тыгак немыч йочам тул йымач утарен лукшо Николай Масалов (сар-утарыше прототип семын Трептов-паркыште ончыкталтше-влак) деч Берлин олан почётан гражданинже званийым поген налыныт. Михаил Егоров тидын марте илен шуктен огыл, а теве ик полкышто кредалше Мелитон Кантариялан ик гана веле намысым чыташыже логалын – сар тудлан ласкалыкым пуэн огыл. Совет Ушемын шаланыше лончылаштыже икмыняр вере сар тулойып волгалтын. 1992 ийыште Абхазийыште лийже вооружённый конфликт годым Кантариям шке суртшо гыч поктен луктыныт, а вараже суртшымат коден огытыл. Пого ден поянлыкшым веле огыл, тыгак документ, награде, серыш да фото-влак – чылажымат тул пытарен. Очыни, лиеш гын, Германий гыч ончычсо фашист-влак Совет Ушем Герой Мелитон Кантариян йӱлен пытыше пӧрт ончылныжо куанен фотом ыштат ыле…
Тыгак иза-шольо семын илыше Абхазийыштына Леселидзе олан лӱмжым вашталтеныт, а Совет Ушем Герой, генерал-полковник Константин Николаевич Леселидзелан шогалтыме памятникым кораҥденыт да шӱкшакым кышкыме верыш луктын шуэныт. Молан? Грузин лийын да. Мемнан шочмо Грузийыштына, Кутаиси олаште, 2009 ийыште Воин чап мемориалым пудештареныт. Ме тидым Саакашвилин кучемжым намыслыше эн уда пашалан шотлена. Тиде Грузийыште, Российыште да эше икмыняр элыште кугу мутланымашым тарватен. Ты шотышто Российыште илыше грузин диаспорын еҥже-влак тыгай пашам ыштыше-влак ваштареш ойленыт.
Ик ой дене келшен илыман
Чаманен каласыман, ончыч палемдыме семын, мемнан илыме жапыште геройна-влакым да пырля эртыме илыш корнынам пагалыдымаш ятырак вашлиялтеш. Мемориалым шалатен кораҥдыше-влак калыкын шӱмыштыжо да ушыштыжо улшо шарнымашым ӱштын шуаш тыршат, но палышт – фашист агрессор ваштареш лӱдде да шке илышым чаманыде шогалше чыла воинлан мемнан чоныштына курымашлык шарнымаш ила да илаш тӱҥалеш! Тек кажне Сеҥымаш кече икоян улмын да пырля эртыме неле корнына деке пагалымашын кӱлешлыкыштым ушештара. Герой-влакым шарнен илен, ме нунын корныштым умбаке шуена да аклаш лийдыме тиде кугу поянлыкым ончыкылык тукымлан пуэна.
«Россий калык-влакын ассамблейыштын» Марий Элысе полкажын еҥже-влак Мераб Беришвили, Екатерина ден Софья Цквитинидзе
Фотом еш альбом гыч налме
Галина Кожевникова ямдылен
