Лач тыгай поро ойым туныктышо-влаклан Марий йылме да литератур дене регион-влак кокласе олимпиадым почмо годым Марий Эл тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Игорь Садовин каласен.
Марий кугыжаныш университетын Калыкле тӱвыра да тӱвыра-влак кокласе кыл институтыш погынышо участник-влаклан сеҥымашым уш-акыл таҥасымаш деч ончыч тыгак республикын образований да науко министрже Лариса Ревуцкая, вузын икымше проректоржо Вера Токтарова, институтын директоржо Родион Чузаев тыланеныт. А Марий Эл Республикын калык писательже Александр Петров кажне туныктышылан книга пӧлекым ыштен.
Ты гана регион-влак кокласе олимпиадыште Марий Эл, Татарстан, Башкортостан, Удмуртий республикла да Свердловск областьла гыч 33 тунемше (9-11-ше класс) – республик кӱкшытан таҥасымашлаште сеҥыше ден призёр-влак – шинчымашым ончыктен. Регионысо образований да науко министерствын специалистше Елена Тарасован палемдымыж почеш, ий гыч ийыш заданий-влак нелемын толыт, поснак – марий йылме дене, тыгодымак нуным шукташ жапымат кугемдыме. Туге гынат ӱдыр-рвезе-влак молгунамсе семынак тыршеныт да лектышышт дене туныктышыштым куандареныт. Икымше верым налше-влакын лӱмышт:
Марий (шочмо) йылме
11-ше класс – Максим Лапин (Параньга район Кугу Пумарий школ)
10-шо класс –Валерия Кузьмина (Курыкмарий район Пайскырык школ)
9-ше класс – Полина Григорьева (Башкортостан, Мишкан район Монар школ)
Марий (шочмо) литератур
10-шо класс – Надежда Кильдубаева (Башкортостан, Мишкан район Кугу Соказа школ)
9-ше класс – Ульяна Баландаева (Курыкмарий район Йоласал школ)
Тунемше-влакын заданийым шуктымышт жапыште нунын туныктышыштлан Марий Эл образований институтышто «Марий йылмым да литературым туныктымаште у йӧн-влак» семинар лийын. Пошкудо кундемла гыч толшо педагог-влак дене мутым вашталташ йӧн лекмеке, нунылан «Марий йылмым туныктымаште пытартыш жапыште могай нелылык вашлиялтеш? Йоча-влак школышто марла мутланат мо?» йодыш-влакым пуэнам. Вашмут-влак дене тендам палдарем.
Магдалина Сагадеева (Башкортостан, Пӱрӧ район Кужнур школ):
– Пошкырт кундемыштына марий йылмым школлаште йоча-влак тыршен тунемыт. Марий литературым йӧратат, писательна-влакын сылнымутыштым уло кумылын лудыт. Тиде моткоч куандара, вет нунын произведенийлашт гоч нуно шочмо калыкын, кугезе-влакын илыш-йӱлаштым сайынрак, келгынрак умылен налыт да палаш тӱҥалыт. Тыгак лийшаш. Вет тунемше-влак – мемнан ончыкылыкна. Школышто шочмо йылмым да литературым тунемына гын, калыкна йом, йылмынат илаш тӱҥалеш. Нелылык, конешне, кажне тунемме верыште уло, но ме ты шотышто тыршена. Эше мемнан йоча-влак шочмо йылмышт дене мураш, кушташ моткоч йӧратат. Таче кечылан марий йӱла мемнан кундемыште ила. Школыштына йоча-шамыч марлат, рушлат мутланат.
Анжелика Юзукбаева (Башкортостан, Мишкан район, Чорай селасе Я.Ялкан лӱмеш марий гимназий):
– Шочмо йылме дене регион-влак кокласе олимпиадыш йоча-влакым тений латкумшо гана конденам. Гимназийыште йоча-влак икымше гыч латикымше класс марте арнялан ик шагатым марий йылмым да тынарак литературым шочмо йылме семын тунемыт. Туныктымаште нелылыкым огына шиж, паша ешаралтеш веле, молан манаш гын йот йылме семын туныкташ логалеш – тыгай йӧныш куснена. Амалже – ала-молан йочасадыште марий йылме кораҥдалтеш, шукыжым – рушла. Но ик могырым тиде сай, молан манаш йоча изинек рушла сайын мутланаш тӱҥалеш. Туге гынат визымше-кудымшо класслаште марий йылмым туныктымаште нелылык уло, но варажым тудым сеҥена. Тыге индешымше классыште йоча-влак ОГЭ-лан марий йылмым кумылын ойырат. Тиде куандара. Йылмына илаш тӱҥалеш манын ӱшан уло. Ик жаплан – шымше-кандашымше класслаште – кокымшо верыш кусна гынат, варажым шкенжым муэш. Теният гимназийыштына ОГЭ-лан 19 йоча марий йылмым ойырен. Тыршена. Шочмо йылмынан ончыкылыкшо уке манын ойлаш огеш лий. Южо марла сайын ойлен ок мошто, но марла мура – тидат куандара: марий мурылан шӱман гын, йылмыжат тудын чоныштыжак. Патриотизм тышечак тӱналеш манын, ме умылтарена. Ача-ава-влакат «Молан йочана-влак рушла мутланат, меже вет мӧҥгыштӧ нунын дене марла кутырена?» йодыт. Ондак тыгай йодышым пуэн огытыл гын, пытартыш жапыште колына. Нунат тургыжланат. Сандене пырля ты шотышто пашам ыштена гын, лектыш лиеш, шонем.
Нелли Еникеева (Свердловск область, Нижнесергинск район, Ялгиян селасе школ) :
– Мый школыштына труд, технологий предметлам туныктем. Нине уроклаште йоча-влак дене пырля мом-гына огына ыште! Марий вургеман курчакым, марий тӱрым тӱрлена, эскизым ямдылена – тыге нуным шочмо калыкнан тӱвыражлан, йылмыжлан, йӱлажлан шӱмаҥдаш тыршена. Тидын деч посна этнографий дене шымлыме проектым ыштена. Уроклаштем мый йоча-влак дене марла мутланем. Нунылан эреак марий калыкнан илыш-йӱлаже дене кылдалтше историйым, мутлан тӱр, кочкыш да моло нерген, каласкалем. Мо эн куандарышыже, кунам марла ойлаш тӱҥалам – классыште шып-шып.
Школыштына тӱҥ шотышто рушла мутланат. Марла сайын кутырен моштышо-влак улыт, но ала-молан марий-влак марла мутланаш вожылыт. Молан – ом умыло.
Ольга Сидорова (Татарстан, Мамадыш район, Кугу Шия школ):
– Марий Элыште эртыше регион-влак кокласе олимпиадыш ынде иктаж лу утла кажне ийын йоча-влакын кондем. Тений мемнан кундем гыч визытын толынна, тышеч нылытше – мыйын тунемшем-шамыч.
Марий йылмым туныктымо шотышто ойлаш гын, пытартыш жапыште тӱҥалтыш класслаште ты паша нелыракын кая, молан манаш гын тушто йоча-влак шукыжым рушла мутланат. Но варажым марла кутыраш кумылаҥыт. Школыштына марлат, рушлат, татарлат мутланат. Но икмыняр ий ончычсо дене таҥастараш гын, марла ойлышо шагалрак.
Снимкыште: марий йылме дене икымше верым налше Максим Лапин (Параньга район Кугу Пумарий школ, 11-ше класс) ден тудын туныктышыжо Галина Антоновам Марий Эл тӱвыра , савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Игорь Садовин саламла.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
