Шернур районысо Изи Шокшем ялыште илыше Ельмекеевымт еш – пашаче еш. Суртоза Вячеслав Леонидович ончычсо тӱшка озанлыкыште механизаторлан ыштен, вара трактор бригадым вуйлатен. Пелашыже Людмила Дмитриевна Кугу Шокшем, вара Мустай школлаште руш йылмым да литературым туныктен. Ынде коктынат сулен налме канышыште улыт гынат, яра огыт шинче: вольыкым, сурткайыкым, мӱкшым ашнат.
Кумло шым ий – школышто
Людмила Ельмекеева (ӱдыр фамилийже Исаева) дене Марий пединститутышто пырля тунемынна. Тудым направлений почеш шочмо Шернур районышкыжо, Кугу Шокшем школышко, руш йылмым да литературым туныкташ колтеныт. Тыште коло ныл ий пашам ыштен. Школ петырнымеке, Мустай школыш куснен, тыштат руш йылмым да литературым латкок ий туныктен, вара сулен налме канышыш лектын.
Кугу Шокшем школыш пашам ышташ толшо самырык туныктышо Изи Шокшем ялыште илыше Вячеслав Ельмекеевын шинчашкыже пернен да тыге ешаҥыныт. Вячеслав Леонидович тунам Ленин лӱмеш колхозышто механизаторлан ыштен, бригадират, управляющият лийын. Тӱшка озанлык шаланымек, ик жап пашашке Москвашке коштын.
Пӧртышт чапле, кермыч дене нӧлтымӧ. 1987 ийыште чоҥаш тӱҥалыныт. Тудо жаплан ялыште пӧртым кермыч дене эше шагалын чоҥеныт.
– Ме ялыштына эн ончыч скважиным шындаш тавым кӱнчышна, – каласкала Вячеслав Леонидович. – Вӱд пӧртышкӧ вигак толеш. Но тений вӱдшӧ гына шагал, очыни, кодшо кеҥеж кукшо лиймылан кӧра. Пӧртышкӧ бойлерым шынденна, сандене шокшо вӱд эреак уло. Сурткӧргым пӱртӱс газ дене ырыктена, тудыжым мемнан деке шукертак пуртеныт. Газ толмеке, шукын коҥгам пужен кышкышт, а ме арален коденна. Телым, чот йӱштӧ годым, коҥгаш олтена. Тыгак кочкышым ямдылаш кучылтына. Теве пулашкамуным лачак тушко шынден ямдыленна.
Ельмекеевмытын кок эргышт уло. Кугуракышт, Руслан, УФСИН-ыште тыршен, кокымшышт, Александр, Медведево районысо Новый школышто историйым, естествознанийым туныкта.
– Саша эргына тыштак, тораште огыл, пӧртым нӧлташ тӱҥалын, – ойла Людмила Дмитриевна. – Ончылий чарышымат, но кодшо ийын садак негызым пыштыш, ынде пуралан йодмашым пуэн. Такшым ялыштына кок пачашан пӧртым эше Иван Ибраевын ешыже чоҥа. Шкешт олаште илат, но тышкат толын каят, мӱкшым ашнат. Тыгак эше ик еш у пӧртым чоҥынеже, тыгыде кӱмат конден оптен.
Вольыклан шӱман еш
Ельмекеевмыт еш вольыклан шӱман улмыж дене ойыртемалтеш. Кызыт ушкалым, тунам, кандаш шорыкыи, тыгак сӧснам ашнат. Тений, ойлышт вате-марий, шорыкышт ик пача гыч гына ыштеныт.
Ончыч шорыкым латкок вуй марте ашненыт. Кокытым кодшо шыжым ужаленыт, а молыжым шыллан кучылтыт. Суртозан мутшо почеш, шорык шылым моткоч йӧратат. Кеҥежым сурт шеҥгелнак лагерь гайым ыштеныт, да тушко колтат.
– Шорык межымат пайдалын кучылташ тыршена, – ушна мутланымашке Людмила Дмитриевна. – Межым кырыкташ Параньга район Кугу Пумарий селашке намиенна ыле, тыштак шӱдырыктенна. Вара мый шӱртӧ гыч носким, меж чулкам пидам. Ӱмаште кум мужыр меж чулкам СВО-шко колтышым, тений – кок мужырым. Шӱм-чон дене шочмо элым аралыше рвезына-влаклан моткочак полшымо шуэш. Кеч полышем кугужак огыл гынат, чон вургыжмо, йӱлымӧ кунар-гынат лыплана.
Ушкалым ончычшо кок вуйымат ашненыт, кызыт – иктым. Кеҥежым вӱраҥлен шогыктат. Май тӱҥалтыште презым ыштен. Пӱтынь ялыштыжат тиде вольыкым кок еш куча. Ончычшо кумло ушкал марте лийын. Кызыт тиде кундемысе Кугу Шокшем, Изи Шокшем да Оно Морко яллан куд ушкал гына кодын.
Ельмикеевмыт ий еда ӱшкыжым але тунам пукшен ӧрдыктарен ужалат. Кодшо ийын ӱшкыжым сдатленыт гын, тений ужалышаш тунашт шога. Сӧснам ий еда ашнат. Теве кызытат сӧснаигым налыныт. Чывым кумло вуй марте ашнат.
– Ончыч комбымат ашненна. Но кандаш ий ончыч пӱктышӧ комбым жаплан тӱжваке луктын колтенам, да рывыж кучен, – каласкала Людмила Ельмикеева. – Шкеак утараш куржын лектым. Но сайынак сусыртен шуктен ыле. Илыше кодын гынат, шӱшкылаш перныш. Шылжым холодильникыш пыштышым, вара шоналтышым: ала рывыжше орымо черан лийын? Луктын, мландыш тойышым. Узо комбыжо шкетын кодын ыле, тудлан вич комбигым налын пуышна. Шыже марте сайын ончыш, коштыктыш. Но тудат черланыш. Лудигымат, бройлер чывигымат налын ончен улына. Икманаш, шочшына, уныкана-влаклан шылым-шӧрым тӱрыс ситарена. Вӱтана-влак чапле улыт, кеҥежым ашнаш посна оралтым ыштыме. Кургым аралаш леваш сита.
Пашаче еш эше мӱкшым ашна. Пакчасе отарыштышт лийна. Мӱкшым Вячеслав Леонидович ден Саша эргышт ончат. Лу омарта мартеат шуктеныт улмаш, но кызыт изишак шагалемын. Мӱкшлан лӱмынак фацелийым ӱдаш пакчаштышт кугу кумдыкым ойыреныт, теният тыгак ыштеныт. Телылан мӱкшым тошто изи пӧртыш шындат. Тушто пайдале насекомый удан огыл илен лектеш.
Техникышт пашалан келшыше
Вольыклан кургым ямдылаш келшыше техникым ятыр налыныт. Изи тракторышт, косилкышт, ворошилкышт, шорвондышт уло. Шке шудылыкым кучат. Такшым шудым моло вереат солат. Вет вольыкым кучышо шагал гын, шудыжымат ямдылаш йӧн ситышын. А вич гектар пай мланде деч МФЦ гоч кораҥыныт. Пареҥге пакчашт кугу. Тушто ятыр вожсаскам ончен куштат.
Пӧръеҥ сурт-оралтыжым сӧрастараш тыршен. Теве мотор капкам ыштен, чиялтен шынден. Кудывечыште пеледышым шындылаш кумда клумбым келыштарен. Кеҥежым-шыжым тыште мотор деч мотор пеледыш тӱзланен кушкеш. Тыштак, ик лукышто, тӱрлӧ модыш фигуро-влакым чумырен сӧрастарыме, у мончам шындыме. Чыла тидым ужатат, тыге шоналтет: тыште чынжымак моторлыкым, сӧраллыкым йӧратыше пашаче еш ила.
Илыш условий кунар-гынат саемеш (Изи Шокшемыште йӱдым уремым волгалтареныт, ял мучаш гычак шуйнышо Шернур – У Торъял кугорным ачалышт, асфальтым шарышт) гынат, ял мерчен толеш манын палемдаш лиеш. Самырык-влак илаш огыт код, вет тыште паша вер уке. Лачак Иван Малинин фермер пашам шукта. Мустай школыш кум ял гыч улыжат ныл икшывым автобус дене шупшыктат. Медпункт, клуб яра шинчат. Кок кевыт лийын. Иктыже, индивидуальный предпринимательын кучымыжо, петырналтын.
Снимкыште: мужыр пелаш Ельмекеевмыт.
Вячеслав Смоленцевын фотожо
