Таче Кугу Отечественный сар тӱҥалмылан — 82 ий. Шучко пагыт шукертак шеҥгелан кодын гынат, россий калыкын сӧйын тулыштыжо, тушманын концлагерьлаштыже, пленыштыже да блокадыштыже лишыл еҥ-влакым йомдарымыж шотышто чон ойгыжо тачат лушкен огыл, шинчавӱдшӧ кызытат кошкен огыл… Нимо мондалтын огыл, нигӧ ок мондалт, да тиде лийынжат огеш керт!
Чаманен палемдаш гына кодеш, Сеҥымаш кечын куанжым мемнан дене пырля лош пайлыше ветеранна-влак ий еда шагалемыт. Мутлан, Провой кундемыште улыжат икте кодын, тиде – Владимир Михайлович ПОРТОВ.
Пулемётчик лийын
Сар тӱҥалме жаплан Звенигово районысо Эсмекпляк селаште илыше Владимир Портов 14 ияш лийын. Куд икшыван кугу ешышт тыманмеш иземын, вуеш шушо изак-шоляк-влакым икте почеш весым фронтыш наҥгаеныт: кӧжым – теҥыз флотыш, кӧжым – Ленинград кундемыш, кӧжым – Сталинградыш… Ялыште кодшо ӱдырамаш, йоча да шоҥгыеҥ-влак элым аралаш кайыше пӧръеҥ-влакым ешыште веле огыл, тӱшка озанлыкыштат алмаштеныт. Владимирым «У куат» колхозын бригадир-кладовщикшылан шогалтеныт. Латшым ийым темымекше, Совет Армий радамыш налыныт да Ульяновск областьысе Инза олашке наҥгаеныт. Кум тылзе туныктымо деч вара самырык салтак-влакым Эрвел фронтыш огыл, а Мӱндыр Эрвелыш – Хабаровскыш – колтеныт.
– Мыланем Кугу Отечественный сарыште кредалаш логалын огыл. Тиде жапыште Совет Ушем ден Японий коклаште вооружённый конфликт вияҥын, да мемнам совет-китай чекым оролаш шогалтеныт. Тушман воктеннак, 200 метр коклаште, лийын. Пакчасаскам аралыме гай йӱштӧ да кужу-у-у помещенийым казарме шотеш келыштаренна. Олымым мойн шарен маленна. Августышто совет-япон сар тӱҥалын, тушто пулемётчик лийынам, – эртыше жапым шарналтен каласкала Владимир Михайлович. – Тудо кужун шуйнен огыл. Ме чыла шотыштат виян да, руш манмыла, выгодный положенийыште лийынна. Тидланже ямдылалтмынат, верланымынат сай йӧным ыштеныт, сандене шуко еҥым йомдарен огынал. А теве япон салтак-шамычым моткоч шуко пытаренна да пленыш налынна.
Махорко олмеш – кампетым
Совет-япон сар пытымек, В.Портовым Хабаровскышто верланыше 7482-шо №-ан войсковой частьыште коденыт. Салтак-влак япон пленный-шамычым ороленыт, Иркутск да Сахалин областьлашке конвоироватленыт.
– Совет Армий радамыште шым ий служитленам. Спорт дене пеҥгыде кылым кученам, поснак куржталаш да ече дене таҥасаш йӧратенам. Тамакым шупшын омыл, аракам йӱын омыл. «Ончыкыжымат шкендым тыгакак пеҥгыдын кучо, спортым ит кудалте, арака да тамак дене ит таҥлалт», – махорко олмеш кампетым пуымыж годым манын икана командирна. Поро каҥашыжым эрелан вуйышкем пыштенам. Арака ден тамак нигунамат йолташем лийын огытыл, эсогыл шочмо кечемлан, юбилеемлан чайым гына йӱынам. Очыни, садланак кужун илем, вет мый 96 ияш улам! – кошарварняжым кӱшкӧ нӧлталын палемда ветеран.
Тунемын да туныктен
Армий гыч мӧҥгыжӧ Владимир Портов ефрейтор званиян пӧртылын. Шымше класс деч вара Волжск оласе ремесленный училищыште тунемын улмаш, но военный илыш тӱняумылымашыжым веле огыл, кумылжымат вашталтен, да тудо Йошкар-Оласе педучилищыш пурен. Кок ий гыч шочмо Эсмекпляк школышкыжо пӧртылын, физкультур, НВП, труд, рисований, черчений предметлам туныкташ тӱҥалын. Владимир Михайлович тунемшыже-шамычлан чыла шотыштат сай пример лийын: шкенжым шот дене кучен, эреак чаткан чиен, тӱҥ шотышто – военный вургемым, шуко пален да шинчымашыж дене молымат палдарен, школ, район да республик кӱкшытан спорт таҥасымашлаште участвоватлен, сеҥышыш лекмыжлан чап кагаз да диплом, медаль да кубок-влак дене палемдалтын. Уста туныктышо тунемшыже-влакымат шке предметше-шамычлан, поснак спортлан, шӱмаҥден.
45 ий – эре Эсмекпляк школышто
В.Портов сарыште контузитлалтын, сандене Сар-влакын ветераныштын Красногорский госпитальыштышт жапын-жапын реабилитацийым эртен. Туштак Зинаида лӱман мотор медсестра дене палыме лийын. Самырык-влак икте-весыштым йӧратен шынденыт да 1957 ийыште мужыраҥыныт. Портовмыт кок йочам ыштеныт, йол ӱмбак шогалтеныт.
Илыш куштылго лийын огыл гынат, Владимир Михайлович шинчымашыжым нӧлташак тыршен – 1965 ийыште Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын исторический факультетшым заочно тунем пытарен, да туныктышын вачӱмбакыже эше ик предмет возын.
Владимир Михайлович ӱмыржӧ мучко Эсмекпляк школышто ыштен, йоча-влакым туныктымо пашалан 45 ийым пӧлеклен.
Кудашде чияш ямде
Сарын да пашан ветеранже Владимир Портов поснак пытартыш кок ийыште военный вургемым гына чия. Таче тудын кительже, галстукшо, кок йолашыже да кум тувыржо улыт. Ӱдыржӧ ик комплектым мушкаш поген налеш гын, ветеран тыгаяк вес комплектым чия – ончычсо семын спорт йолаш дене коштмыжым от уж.
– Салтак вургем мыланем илаш полша, – манеш шкеже да галстукшым шыман ниялта.
Кызытат яра ок шинче
Ветеран 95 ияшыж марте, тышечын 23 ийжым чылт шкетын (пелашыже 1999 ийыште илыш гыч каен), шочмо суртыштыжо илен. Ӱдыржӧ ден веҥыже пошкудо ял гыч кажне кечын толын ончалыныт, шкешт деке ӱжыныт, но илалше еҥ эре тореш лийын.
– Ӱмаште шыжым теле вашеш виеш кондышна, – манеш Олыктӱрыштӧ лакемше Эльвира ӱдыржӧ. – Юмылан тау, ачам тазалыклан вуйым огеш ший: вӱргорно давленийже кызытат космонавтын гай, йолжо гына варикозлан кӧра коршта да йыжыҥже тургыжландара.
– Теле гоч ик трактор пум шелышт пытарыш, – ешарыш Виктор веҥыже. – Артанашке опташ йӧнан лийже манын, сорымлам пелыгыч але нылыте ужашленам ыле, а тудо комыля-шамычлан тыгыдемдыш.
– А мый вет юзо настойкым йӱам, – чоян шыргыжале Виктор Михайлович. – Тудыжым тумо шӱм, полангичке, чеснок да мӱй дене ямдылем да вара кече еда чӱчалтыш дене йӱам. Тамакым ом шупш, аракам ом йӱ, – кошарварняжым адакат кӱшкӧ нӧлтале.
Ветеран ик шагатымат яра огеш эртаре: сурт сомылкам ок му гын, телевизорым чӱкта, подписке почеш толшо «Звениговская неделя» ден «Пенсионер» газетлам лудеш – илыш дене тӧр каяш тырша.
Илышым да калыкым йӧрата
Владимир Михайловичын ӱдыржӧ ден веҥыже пӧртыштыштат, озанлык коклаштыштат илалше еҥлан чыла гаяк йӧным ыштеныт. Мутлан, пӧртӧнчылнӧ тошкалтыш дене волаш-кӱзаш каньылырак да ӱшанлырак лийже манын, лӱмынак перилам келыштареныт. Но мутышт гыч, ветеран тудын дене пеш шуэн пайдалана – ала алят вийжым терга, ала койышлана, ала чынжымак огеш кӱл… Мыйым ужатен лекмыж годымат ветеран йолчиемжым содор чийыш да тошкалтыш дене гыве-гово волен кайыш, кудывечыш лектын шогале да военный мурым муралтыш:
– На позицию девушка провожала бойца,
Тёмной ночью простилась на ступеньках крыльца.
И пока за туманами видеть мог паренёк,
На окошке на девичьем всё горел огонёк…
Куанен да кугешнен ончальым ветераным! Владимир Михайлович дене вашлийын мутланыме, кок шагат наре воктеныже лийме жапым ик эн пиалан семын аклем. Чот неле илышым ужын, шуко йӧсым чытен гынат, пӧръеҥ илыш ден калыкым йӧратымыжым чарнен огыл.
– Ала мый декем каена? – шинчашкем йочала ончалын йодо. – Мыйынат пӧртем уда огыл. Тушто чыла чап кагазем ден дипломем ончыктем ыле…
– Шочмо сурт нерген кажне кечын ойла. Чынжымак, мӧҥгыжӧ йоча гай кайынеже. Южгунамже наҥгаен кодена, но кастене налаш миена да угыч шкенан декак кондена. Тыгай кугу ийготышто шкетшым кодаш огына тошт, – манеш ӱдыржӧ.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
