«Уста айдеме тудо чыла шотыштат уста» манме калык ойым Оршанке районысо Тошто Крешын ялыште илыше кидмастар Виталий Кудрявцев шке илышыж дене пенгыдемда. Чыла шотыштат чолга, шуко палыше, моштымыжым пойдарен толшо, эре улан тунемаш тыршыше, ыштыш-кучышыж дене калыкым куандарыше, тидлан молымат туныкташ кумлан айдеме. Вӱдуа гыч корзиҥгажымат ик семын огыл, эре ала-мом вашталтен, ешарен, саемден пидеш. Санденак нуно тудын тӱрлӧ лектыт. А шукерте огыл кидмастар пушеҥге сорым гыч тӱрлӧ теркем, атым ышташ тӱҥалын.
«Марий Элын калык мастарже» чап лӱмым Виталий Николаевич чынжымак сулен. Ме тудым вӱдуа гыч тӱрло арверым пидше семын утларакшым палена. Но тиде усталыкшын ик изи шӧрынжӧ гына. Тошто Крешын мастарлык пӧртым вуйлатыме паша гыч кораҥмеке (тудым почын, пашаш колтымылан шкежак вуйын шоген), пӧръеҥ ешыжын илыме пӧртыштӧ «Пу вий» мастар кудым ышташ пижын. Ушештарен кодыман, пӧртшым кодшо курымын 1926 ийыштыже верысе поян Александр Александрович Макаров чоҥен улмаш. Но совет жапыште озаже оралтыжым вакш ден меж кырыме цех дене пырля шке кумылын верысе кучемлан пуэн. Ошла эҥер воктене шогышо оралте ятыр гана озажым вашталтен. 2013 ийыште Виталий Николаевич тудым налын да уэмден олмыктен. Иканаште огыл, эркын-эркын, вет сурт изижак огыл…
Кодшо ийын у мастерскойым ыштен. Тушко у ленточный станокым налын. Пӧртыштыжак кидпаша тоштерым почын. Унагудым пашаш колтен. Тушко ынде турист, тудын гаяк вес регионла гыч кидмастар, тунемше, тыглай еш-влак лӱмын толыт. А могай оҥайын Виталий Николаевич экскурсийжым эртара!? Тунар шуко оҥайым каласкала, ончыкта, у кидпашалан туныкта!
Мастар-класс-влакым шке илемыштыже веле огыл, йодмо почеш вес вереат лектын эртара, вӱдуа дене гына огыл пидаш туныкта. Мутлан, финн тарелкам, кумыж гыч атым, шӱшпыкым, модышым… Республикысе вел огыл, Россий, тӱнямбал кӱкшытан фестивальлаштат лияшыже логалеш. Кодшо ийын «Ива дивная», «Столярка», «Народная лодка» лӱманлаште лийын. Карелийышкат миен коштын. «Народная лодка» фестиваль шотыштак мутым шуяш гын, кидмастар эше тагына пушым ыштен. Кӧ ок пале гын, пушеҥгын йытырже гыч пушым локшинчын. Кызыт пушыжо ий шулен пытыме пагытым вуча. Тунам тудым угыч вӱдыш волташ лиеш.
Шкенжын ойлымыж почеш, кодшо ийын гына иктаж 100 утла корзиҥгам пидын, тракторлан укшым руышо шапаш ужашым келыштарен, вӱдуам шӱм деч эрыкташ станокым да тӱрлӧ йӧнлыкым ыштен, парогенераторым уэмден…
Вӱдуа шотыштыжо, Виталий Николевич сурт шеҥгелныжак арама плантацийым ончен кушта. Келшен толшо жап шумеке гына уалажым пӱчкеда, шолта, эрыкта. Икманаш, тудын гыч иктаж арверым пидме марте пеш кужу технологий процессым эртыман.
А шукерте огыл гына ышташ тӱҥалме теркежлан негызлан тудо олмапу, куэ, шоло, пызле сорымлам кучылтеш. Но тидланат пушеҥгыжым ончыч кужу жап коштыман. Лӱмын ты пашалан кок у станокым налаш логалын, каласыш мастар. Мучашлан ямде теркежым йытын ӱй дене йыга. Икманаш, моткоч экологичный атышӧр лектеш.
А кузе моторын койыт Виталий Кудрявцевын, укшлам иквереш пидын, мландыш шындыме ойыртемалтше арамаже-влак. Кугурак лийме семын нуно эшеат мотор лийыт. Тидымат шкежак шонен муын.
Мастарын вес изобретенийже – модыш. Шкенжын ойлымыж почеш, тудым кидыш налше икшыве, эсогыл кугыеҥат, сото телефон нергенат мондат. Тыгайрак сынан модышыжо тудын ик тӱрлӧ веле огыл.
Кудрявцевын соцкылысе лаштыкыштыже тудлан ик ӱдырамашын возымыжо: «Тыланда кок але кум ешартыш кидым пуаш гын – тугайым ыштеда ыле!» Тиде Виталий Николаевич да пелашыже Наталья Юрьевнан мастарлыкыш нерген каласыме. Наталья – марийжын ӱшанле полышкалышыже. Шкежат кумыж гыч тӱрлӧ мотор арверым ыштылаш кумылаҥын. «Вате-марий – мужыр оҥгыр» манмат нунылан келшен толеш. 28 ий ваш келшен илат. Кок ӱдырым ончен-куштеныт, йол ӱмбаке шогалтеныт. Иктыже уныкамат пӧлеклен.
Кидмастарын эше ик суапше — Тошто Крешыныште, Ошла вӱд воктене шкенжын уста землякше-влак Евгений ден Арсений Волковмыт лӱмеш «Эҥер вӱд ӱмбалне» муро фестивальым эртараш тӱҥалын. Чыным каласаш гын, ура чонан пӧръеҥын шуктымо чыла пашаже гаяк шке кундемжым чапландраш, тудым тӱзаташ полшат.
Виталий Николаевич эше поэзий декат шӱман. Мо оҥайже, тудо рушлат, марлат сера: мом ыштымыже, шижмыже нергенат пеш моторын сылнымут корныла дене каласен пуэн кертеш. Умша гыч лекше сылнымут ойсавыртышыже семынак, кидшым да ӱзгар-влакым моштен тарватылмыж дене тыглай пу сорым гычат моткоч пайдале арвер шочеш. Ойлат вет: «Уста еҥын кидыштыже тоят пеледеш».
Светлана Носова
Фотом В.Кудрявцевын еш альбомжо гыч налме.
Виталий Кудрявцевын шочмо ялжылан пӧлеклыме почеламутшо. Семымат шкак келыштарен. Пошкудыжо-влакын ойлымыштлан ушанаш гын, тудо ялын гимнышкыже савырнен:
Ошлаэҥер, шочмо ялем
Улат эн шерге мыланем.
Тышан шочынам,кушкынам
Да илыш корныш лектынам.
Ошла эҥер, яндар вӱдет,
Тый йӱдшӧ-кечыже йогет.
Могай пӱртӱс – ончал йырваш,
Огеш лий йӧршын ойырлаш.
А калык тыште, мом ойлаш,
Кертеш чыла пашам ышташ.
Пошкудо, родо-шамычем,
Тендам чылам мый пагалем.
Цельник корем, Яшмет Корем –
Мыйын эн шерге вер-шӧрем.
Кеч-кушко кай, тораште лий,
Жапет лиеш, ялышкет мий…
