Поро паша поро дене пӧртылеш
Украиныште илыше калыклан, тушто спецоперацийыште улшо шамычлан элнан тӱрлӧ кундемже гыч гуманитарный полышым пуат. Шукерте огыл «Марий Эл» газетыштына Общероссийский калык фронтын объединённый штабше #МЫВМЕСТЕ (волонтёр движений) акций дене келшышын, гуманитарный полышым пуэн шогымо федеральный штабын вуйлатышыжын пашажым шуктышо Василий Бочкарёв дене палдаренна. Тачысе газетнан унаже – чолга пӧръеҥ, Медведево район Купсола ялын эргыже Иван Чернов.
Украинысе ситуаций, спецоперацийыште патырна-шамычын вуйым пыштымышт шукыштын чоныштым туржеш.
– Мыйже мо дене полшен кертам, манын шуко шоненам. Калыклан, эллан пайда лийже манын, мом ышташ лиеш? Волонтёр полыш нерген пален налынам – тушко ушнен кертамыс!.. Трукышто волгенче волгалтарыме семын ушышкем шонымаш пурыш. Эшежым йолташемат лач волонтёр пашам шукташ каяш темлыш. Тыге «Добро в Таганроге» поро полыш организацийыш ушнышым. Ик чевер шошо кечын пеленем мо кӱлешым нальымат, корныш тарванышым, – жаплан поро кумыл полышым пуымо пашаш ушнымыжым шарналтен каласкала Иван Чернов.
Марий рвезе палемдыме верышке миен шуын. Икымше гана мийышым ончыч тушто шкем кузе кучаш, азапыш логалше-влак дене кузе кутыраш кӱлмӧ нерген палдареныт, вет ме тӱрлӧ улына да ситуацийжат тӱрлӧ лиеш. Южгунамже вучыдымын торжа койышан еҥ-шамыч денат вашлийын кертат.
– Кок кече ныл шагат дене веле маленна, жап ситен огыл. Украин чекым эртыше беженец-влакым стадионышто вашлийынна. Кугу стадионым кок ужашлан шелме. Ик велныже трибуно 500 еҥлан шинчен каналташ келыштаралтын, а вес вел ужашыже – малаш. Матым, матрасым, раскладушкым йӧнештарыме, – умылтара Иван Олегович. – Тыгай верже рушлаже пункт временного пребывания (ПВП) маналтеш. Тушко йӱдшӧ-кечыже еҥ-влак толыт. Пий ден пырысымат пеленышт налше улыт. Попугай ден куголямат четлыкыш шындаш сакен толыныт… Чылаштлан кочкашышт, мушкылташыштат верым ыштыме. Мемнам ончылгоч шижтареныт: кажнышт дене лыжган мутланаш, шкем ласкан кучаш, торжалык, конфликт деч кораҥаш. Тыге ме кугу сумкаштым нумалаш полшенна, инвалид коляскан-шамычымат шӱкен наҥгаенна. Южгунамже нуным ончен, шинчавӱдат лектеш. Иктышт, родо-тукымыштым муын (ме телефон дене кычалаш полшенна), нунын деке каеныт гын, молыштым элна мучко шеледен колтеныт. Мутлан, Тольяттийысе предприятий дене кутырен келшен, пашаш ушненыт. Родо-тукымыштым кычалме годым «Жди меня» передаче гай веле чучын. А тыйын полышет пайдале лиеш гын, мутат уке, куан кумыл авалта.
Такшым элыштына поро еҥ шукак. Кӧ кузе кертыт, туге полшат. Мутлан, ик ӱдырамаш тонн дене «Докторский» колбасам колтен. Тӱҥалынже гуманитарный полышлан (кочкыш-сату, вургем, медикамент, бытовой химий да молоат пурат) лу тӱжем теҥгем ойырымо гыч.
Такшым ме тӱрлӧ улына, сандене шонымашнажат тӱрлӧ. Лийын, южыштлан шоя уверым пуэныт: Российыш концлагерьыш наҥгаят манын лӱдыктылыныт. Тыгайже мемнан ончылнак лийын. Аваж ден ӱдыржӧ Российыш толаш лектыныт, а тушан кодшо эргышт нуным мӧҥгеш ӱжын. Такшым элна шотышто чын огыл увер моло элыштат шуко. Кунам ужыт, кутырат, вара изиш лыпланат. Икана паша дене чек марте кайышаш кечын мыят мален кодынам. Мариуполь деч мӱндырнак огыл лийынна. Волонтёр улмем пален налын, мыланемат полшеныт, такси дене каяш логалын. Варажым тидын олмеш канцеляр товарым налын пуэнам. Кызытат парышем гыч лу процент шийвундым ойырашак тыршем.
Сар иктымат огеш «чамане»
Такшым Иван Черновлан тӱрлӧ историй дене вашлиялташыже логалын.
– Ик ӱдырамашын изирак эргыже сареш колен. Ойлымыж почеш, икмыняр кече подвалыште шылын иленыт. Жапын-жапын лектыныт. Ик кечын икмыняр пачашан пӧртыш украин салтак-шамычын кӱзымышт годым ты ӱдырамаш тошкалтышеш шогалын, «умбакыже ида кузӧ, тыште тендам нимо дене пукшаш, кочкыш уке» манын. Уке гын тушеч верысе калыкым лӱйкалаш тӱҥалыт ыле. Нуныжым илыше щит семын онченыт. Тыге икмыняр таза салтак мӧҥгеш волен каен. А тиде 68 ияшырак ӱдырамашын лу ияш уныкаже шоҥго коча-кова-шамычлан леве вӱдым нумалын. Нунышт туалетыште лияш тыршеныт, вет лӱйкалыме годым лач тиде вер аралалтеш, маныт…
Мый иктым раш умылышым: ме кугу пачерым, чапле машинам налаш толашена, сайын илаш тыршена, а тидыжым, материальный погым, ик татыште йомдарен кертына. Поро паша ӱмырешлан кодеш. Такшым тидым латкандаш ияшем годымак умыленам. Тунам мый аварийыш логалынам, илышем шӱртӧ мучаште лийын… Материальный поянлык деч посна шуко мо уло, тудым умылен, аклен, тудын дене пайдаланен гына моштыман. Айдеме духовно вияҥшаш, пойдаралтшаш. Тыгайже Таганрогышто лиймем годым эше ик гана пеҥгыдемдалте.
Икана штабыш иктаж кудло ияшырак таза пӧръеҥ пурен шогале. Шкеже весела кумылан.
— Колыштса, – манеш. – Мыйын мо гына уке!.. Пачерыштем пырдыж уке, окна уке, янда уке…
Чылан тудым ӧрмалген ончальыч. Шижынна: илыше кодын, чекым эртен. Ӱдыржым муаш полшенна, оксамат пуэнна. Варажым мӧҥгеш колтеныт вет эше… Шукышт тылзе, тылзат пеле подвалыште иленыт. Тыге нуно паленыт: кунам лӱйкаленыт, а кунам чарненыт. Лач тиде жапыште вӱдлан лектыныт, мӧнгышт гыч мо кодшым кочкаш налыныт. Чынак, шукышт чот шужен киеныт. Лийын, пийымат кочкыныт… А вӱдлан кайыше-влакым ужын, тушман-шамыч корнешак лӱйкален пуштеденыт. Колыштат, ужат да тыгай жапыште эше тыге лиеда манын от шоналте, но сар иктымат ок чамане…
Спецоперацийыште шуко самырык еҥ илыш гыч кая. Чон коржеш, тидым нимогай мут дене класен мошташ огеш лий… Теве Оршанке район Тошто Крешын ялыште илыше тукым шольым, 27 ияш Александр Смирнов, ӱмыр лугыч лие. Кеч илышет – тыйын кидыштет, маныт, но южгунамже ситуаций йӧршеш вес семын савырна.
Тыглай илыше, поснак самырык-влаклан темлымашем лиеш: шоналтен, осал койыш деч кораҥаш тыршыза, тамак, кочывӱд порышкыжо огеш шукто. Шке кӱсен верч веле огыл, молымат шоналташ, умылаш, икте-весылан полшаш тунемшаш улына. Тидыже пытартыш жапыште йомаш тӱҥалын. Южгунам илышыште лийше ик тат шонымашым чылт 180 градуслан савыралеш. Кажне кечылан, пӱртӱслан, кочкышлан, яндар вӱдлан, ласка илышлан, Утарышыланна, суксына-влаклан таум ышташ мондыман огыл.
Тыге Иван ик жап волонтёр радамыште лийын.
Йӧратымаш ден порылык нелылыкым сеҥаш полшат
Иван Чернов эше путешествоватлаш моткоч йӧрата. Ятыр элыш лектын коштеш. Тӱрлӧ кундемысе пӱртӱс, калык, йӱла, культур дене палыме лиеш. А Эльбрус курыкыш кӱзымыжӧ эрелан ушешыже коден. Туштыжо кислород ситыдымаш денат тӱкнен. Пӱртӱсын моторлыкшым ужын, шижын пайдаланаш тунемеш.
– Мемнан элна тыгай мотор, кумда, йомак гай вер-шӧран: Байкал ер, кугу курыкла, ший гай вӱдан эҥерла… Тӱрлӧ национальностян калык икте-весынам умылен, культур ден йӱланам пагален, келшен иленна гын, тек ончыкыжымат чыла тиде аралалатын кодеш, – манеш шкеже. – Тек Украиныште кайыше сар, спецопераций вашкерак пыта, кугуракна-влак икойыш шуыт, вуй ӱмбалнына канде кава лиеш.
Мыйын шонымаште, йӧратымаш да порылык дене тӱрлӧ нелылыкым сеҥаш лиеш. Кеч-мо лиеш гынат, Юмылан ты ош тӱняш толмылан таум ыштыман. Ме пиалан улына. Мо улыжлан куанен тауштена гын, чылажат сай лиеш. Чылалан чон куаным тыланем… Таза лийза!
Эшежым марий пӧръеҥ физкультур дене таҥлалтын, спорт дене пеҥгыде кылым куча. Жапше годым пелемарафоныштат таҥасен. Капкыл пеҥгыде лийже манын, кажне кечын зарядкым ышта, куржталеш, йӱштывӱд дене чывылалтеш. Шукерте огыл Иван Олеговичлан «Почётан донор» удостоверенийым кучыктеныт. Икманаш, чолга марий шкенжым тӱрлӧ вере терга. Тек ончыкшым чыла шонымашыже шукталтеш, ешыштыже умылымаш озалана.
Е.Эшкинина.
