Чапланыше Россий кинорежиссёр, актёр Станислав Говорухинлан пӧлеклалтше «Движение по вертикали» выставке ден кинофестиваль эртыме нерген газетыштына возенна ыле.
Мероприятийын программыже мастер-класслан, «йыргешке ӱстел» йыр мутланымашлан поян лийын. Оршанке, Килемар, Марий Турек, У Торъял районлаште илыше-влаклан поснак С.Говорухинын сниматлыме киножым верысе кинотеатрыште ончаш да жапше годым тудын дене пырля пашам ыштыше актёр-влак Борис Каморзин, Ольга Беляева дене вашлийын мутланаш оҥай ыле.
Фестиваль жапыштак Тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министерствыште республикыште киноиндустрийым вияҥдыме шотышто координационный советын погынымашыже эртен.
Тушто тӱвыра министр Константин Иванов, Кинофестиваль да тӱнямбал программе рӱдер вуйлатыше, Россий искусствын сулло деятельже Татьяна Шумова, «Кинофокус» ООО вуйлатыше Ирина Борисова, россий актрисе, режиссёр Ольга Беляева, «Ленфильм» киностудийын тӱҥ редакторжо Андрей Апостолов, тыгак Марий Эл гыч режиссёр ден киносценарист-влак Андрей Огородников, Денис Шаблий, Антон Шутов да молат лийыныт.
Вашлиймаште кино искусствым республикыштына вияҥдаш кӱлмӧ нерген мутланеныт.
Фильмым войзаш Марий кундемна чыла шотыштат келшен толеш. Мотор пӱртӱсна республикыштына илыше да тышке унала толшо кажне еҥын кумылжым нӧлта. Воктенак – тӱрлӧ саска ден емыжлан поян ужар чодырана, йыргыктен йогышо эҥер ден памашна, шурнылан поян кумда пасу ден мӱкш ызгыме йӱк дене темше, тамлын ӱпшалтше олыкна… Калыкнат пашаче койышан улмыж дене веле огыл, кугезе тукымнан илыш-йӱлажым, тӱвыражым да ыштыш-кучышыжым арален да тукым гыч тукымыш шуен толмыж дене ойыртемалтеш. Кундемна талантан еҥже-влак денат кугешна.
– Марий Элыште икмыняр проект дене лийынам, Йошкар-Ола мылам моткоч палыме, лишыл. Садлан «Движение по вертикали» проектым ямдылыме годым Марий Элым пурташак шоненна. Ты гана мемнам, усталык шӱлышан еҥ-влакым, Станислав Сергеевичым палыме да тудын дене кылым кучымо ик верыш ушен. Тыште лийме кажне кече кужу жаплан шарнаш кодеш, – палемдыш Т.Шумова. – Марий Элысе мотор пӱртӱсым, ойыртемалтше йӱлам тоштерлаште шуко радынаште ужаш лиеш. Тыште чынжымак йырваш ару, яндар. Районлашке лекме годым оҥай историян черкымат шагал огыл ужынна. Нунын нерген але марте сценарийым иктат возен огыл, тидыже изиш ӧрыктара. Культур инициативе президент фонд сценарийым возышо-влаклан конкурсым эртара. Тушко тений 10 тӱжем 44 йодмашым налынна. Лонг-листыш 104 проектым ойырен налме, тушечын лужо финалыш лектын. Продюсер-влак кином сниматлаш манын, нуным вик ойырен налыныт. Тидым молан каласем: тендан кундем кином сниматлаш моткоч келшен толеш, садлан конкурсышко ушнаш кӱлеш. Тысе калык кугезе йӱлаж ден тӱвыражым моткоч арала да тудым тукым гыч тукымыш шуя. Ойыртемалтше Йошкар-Ола да тысе оралте-влак, турист-шамычын чӱчкыдынак толмышт да моло нерген фильмым сниматлаш лиеш. Садлан сценарийым возаш кушкын толшо тукымым кумылаҥдыман да нунылан полшыман.
Пытартыш жапыште киноискусство Марий Элыштат вияҥаш тӱҥалын. Ӱмаште гына Оршанке, Килемар, Марий Турек, У Торъял районлаште «Культур» нацпроект полшымо дене кинотеатр почылтын. Тыгай событий верысе калыклан шукертсек вучымо лийын. Тидыжым кажне гаяк сеансыш зал тич погынышо калык пеҥгыдемден.
Республикна да калыкна нерген шагал огыл кино уло. Мутат уке, утларакше ӧрдыж кундем, ола гыч толшо-шамыч ты пашам шуктат. Пытартыш жапыште шкенан республикысе чолга еҥ-влакат ты шотышто ойыртемалташ тӱҥалыныт. Теве, мутлан, режиссёр, сценарист-влак Денис Шаблий, Андрей Огородников, Алексей Нужный усталык пашашт дене Марий кундемнам Российыште веле огыл, тӱнямбалнат чапландарат, тӱрлӧ конкурсышто кӱкшын аклалтыт.
– Шке проектышкышт нуно Россий актёр-влак дене пырля марий ӱдыр-рвезе-шамычымат уло кумылын ушат, – рашемдыш тӱвыра министр Константин Иванов. – Кызыт Андрей Огородников да Креатив индустрий школын тунемшыже-влак дене пырля «Цветик-семицветик» мюзикл негызеш фильмым сниматлаш ямдылалтына. Съёмко Йошкар-Олаштак эрташ тӱҥалеш. Тиде пашамат киноискусствым вияҥдымаште ик ошкыллан шотлаш лиеш. Адакшым ме кугешненат кертына, вет йӱкаҥдыме икымше киношто («Мустафа») тӱҥ рольым мемнан землякна Йыван Кырла модын. Садлан ме тыршышаш, ончыко кайышаш улына.
Киноискусствылан йоча-влакым изинекак шӱмаҥдыман. Тидын шотышто актрисе Ольга Беляева тыгерак каласыш:
– Ты шотышто чынжымак чон коржта: йоча-влак элысе кином палыше кушшаш улыт. Цифран технологий вияҥме дене кызыт нуно утларакше мӧҥгыштӧ шинчат, интернетысе тӱрлӧ ролик, модыш дене ушыштым аҥыртылыт. Сай кино уш-акылым содыки пойдараш полша, садлан тудо – искусствын ик эн кӱлешан видше. Тидын нерген мый эреак ойлем.
А кузе йоча-влакым кумылаҥдаш? Тыгай пашаш нунымат ушаш кӱлеш. Тек икшыве-шамычат иктаж-мом ыштен, каласен ончат. Варажым калыкын шонымашыжым пален налаш нуныланат оҥай лийшаш. Креатив индустрий школым кок вере: Хакасийыште да Марий Элыште – ужынам. Йоча-влакын профессиональный кинокамерышт, волгыдым ыштыме да моло оборудованийышт, монтаж программышт, икманаш, чыла уло.
Тыланыме семын О.Борисова весымат ешарыш: «Кино – тиде команде. Фильмым ямдылымаште сценарист, режиссёр, артист, гримым ыштыше, костюмер, художник, монтажым ыштыше режиссёр… тыршат. Креатив индустрий школыштат тӱрлӧ направлений дене йоча-влакым куштыман. Лач тушто нуно икымше ошкылым ыштышаш улыт. Шке ыштен ончымеке, весын пашажымат ончаш нуно утларак кумылаҥыт. Йоча-влак театрласе артист, педагог…-влак дене пырля пашам виктарен колтышаш улыт. Чылаж годым икте-весым ужын огыл гынат, онлайн йӧн дене мутланымашым эртараш лиеш. Мутлан, Андрей Апостоловат полшаш тореш огеш лий шонем».
– Чынжымак ты кундем кином войзаш келшен толшо. Икмыняр кече тыште лийме дене калыкын ойыртемалтше тӱвыраже, йӱлаже нерген пален налме, верысе кухньо моткоч шкешотан, – мутланымашке кумылын ушныш Апостолов. – Тысе кинорежиссёр-влакын пашаштымат ужаш пиал логале: Андрей Огородниковын «Евсеев: признание ценою в жизнь» фильмже келшыш. Варажым Денис Шаблийын киножым шке семын ончен лектым. Сай паша-влак улыт. Но кином сниматлаш пижме деч ончыч икмыняр пунктым темлем: Икымше – киносообществе лийшаш. Тиде – киноклуб, кином ончымо да каҥашыме площадке-влак… Кинособществыште шукынрак лийыда гын, пашам виктарен колташат куштылгырак.
Андрей Апостоловын палемдымыж почеш, киноискусство Якутийыште чот вияҥеш. Тудо тушто сценарий конкурсым иктешлымаште лийын. Сеҥыше-влак радамыш школышто тунемше-шамычат логалыныт улмаш.
– Кокымшо – киношто тачысе илыш дене келшен толшо теме лийшаш. Сай фильмым ямдылаш поян материалым погыман, – ойжым умбакыже шуя Андрей Апостолов. – Кумшо – республикыште кинокомиссийым ыштыман! Тудо ӧрдыж кундем, ола гыч фильмым сниматлаш толшо-влаклан полшаш тӱҥалеш. Тудо съёмко верым ончыкташ, транспортым кычалаш, верысе артист, ассистент-влакым муаш да моло пашалан полшышаш.
Кинокомиссий лиеш гын, фильмым сниматлаш толшо-влакат шукынрак лийыт. Нылымше – кином шке йылме дене ямдылыман, вет верысе калык деч молыжо шке йылмым нигӧ сайын огеш пале, тудын дене огеш мутлане.
Чынжымак, кином сниматлаш тӱҥалмеке, шуко нелылык лектеш, южо йодышлан вашмутым муаш икмыняр организаций, предприятий, управлений, ведомство дене мутланен келшыман. Тидымак палемдыш кинорежиссёр Андрей Огородников.
– Фестиваль жапыште моткоч кӱлешан теме дене мутланымашым эртарена. Россий артист, режиссёр-влакын Марий Элыш толмышт регионыштына киноиндустрийым вияҥден колташ полшат, – шке шонымашыж дене палдарыш сценарист, кинорежиссёр Денис Шаблий. – Мемнан дене кадр шотышто, тыгак съёмкылан оборудованийым арендыш налме шотышто нелылык уло. Молан манаш гын, шке проектым сниматлаш оборудованийым Уфа, Озаҥ але Моско олала гыч пайдаланаш налам. Тӱрлӧ йодыш тургыжландара гынат, икте куандара – паша пеш келша. Пытартыш кок фильмым кинолабораторий семын ыштыме, профессионал артист-влак пелен кумылан моло еҥ-влакым модаш шогалтенна. Тыгак моло сомылым шуктымашкат кумылан-влакым ушенна. Тыгайрак иктешлымашым ыштенам: кином сниматлаш мыланна веле огыл, кушкын толшо тукымланат оҥай, Марий Элыштына талантан еҥ-влак улыт, садлан ончыкылыкна волгыдо лийшаш. Тӱҥжӧ мыланна нуным кумылаҥден, куштен шогыман да, чылан пырля ушнен, пашам ыштыман.
Каҥашымаш моткоч сай иктешлымаш дене мучашлалте: россий артист, режиссёр да киноиндустрийыште тыршыше-влак республикыште национальный киностудийым да тудын пелен художественный экспертный советым ышташ темлышт. Тыгай совет регионыштына сниматлыме чыла фильмлан акым пуышаш. Тиддеч вара веле у паша калык ончыко лекшаш.
Алевтина БАЙКОВА
Авторын фотожо.
А.Апостолов: «…кином шке йылме дене ямдылыман, вет верысе калык деч молыжо шке йылмым нигӧ сайын огеш пале, тудын дене огеш мутлане».
