УВЕР ЙОГЫН

Пашажат ойыртемалтше, лӱмжат сӧрал

Тиде самырык ӱдырамаш дене шкеж дене палыме лийме деч ончыч мый тудын кидпашаже-влак дене «палыме лийынам». Кузе? Икмыняр ий ончыч Чарла кремльыште эртыше кугу пайрем годым пылышгӧршым нальым (… снимкыште). Ужалыше-влакшын кидмастар огыл улмыштым пален, тудым кӧ ыштымым йодым. «Розмари Парфилова ыштен», – каласышт. «Ой, пашажат ойыртемалтше, лӱмжат сӧрал, сандене палыме лияш кӱлеш», – шоналтышым тунамак да тидын нерген ужалыше-влаклан каласышым. Нуныжо тудлан ойленыт. Тылеч вара кидмастар мыйым вучаш тӱҥалын улмаш. А мый тидын нерген пален омыл да кунам изишак ярсем, вара миен толам, шоненам. Тыге тудын дене кодшо ийын декабрь мучаште ваш ужна да кужу-ун мутланышна.

 

– Тендан лӱмдажак могай ойыртемалтше! Чын лӱмдак тыгай? – мутланымашнам тыге тӱҥальым.

– Такшым Роза улам, но йолташем ден палымем-шамыч Розмари але Роза-Розмари маныт.

– А шер гыч сӧрастарыш-влакым ышташ кунам тӱҥалында?

– Тидлан изинекак кумылан улам. Авам шочмо Морко район Шеҥше клуб пелен чумырымо «Кувавайын шондыкшо» ансамбльыш коштын. Концерт деч вара толешат, тувыр-шовыржым кудашын, сӧрастарышыже-шамычым мучыштарен шарен опта да тӧрла ыле. Вет, чиен-чиен, шер-шамыч рончалт йогат. Шарнем, тудын калай атыже лийын. Туштыжо – тич шер! Тиде мыйын эн йӧратыме атем ыле! Тудым почам да авай деч тудлан полшаш йодам ыле. Тунам шинчам пӱсӧ, кидем изи да лывырге лийын. Вараже иктаж кумшо-нылымше классыште шкеат шергашым, кидшолым ышташ тӱҥальым. Но жап эртыме семын чыла шер тудын вургемжым ышташ, уэмдаш каен пытыш. А мыйын тӱрлым ышташ кумыл утыр веле лектын! Тунам шерым кызытсе семын ужален огытыл. Тӱҥ шотышто Йошкар-Олаште веле лийын докан. А тора ял гыч тышке шумеш толаш – манаш веле. Пиалеш, тунам акамлан шӱшерым пӧлекленыт да тудо кандаш шӱртан лийын. Тиде шерлан тунар чот чонем йӱлаш тӱҥалын! Акамлан ты пӧлекым кучыктышыжо пешыжак келшен огыл, очыни. Молан манаш гын тудым пижыктен коштын огыл, а пудашке сакалтен да кечен веле. Ик кечын шерым мылам пуаш йодым. Нал, мане. Кузе нальым, туге кандаш шӱртетым пӱчкым да шер пырче-шамычым луктедышым. Нунын дене адакат кидшолым, пылышсергам, оҥыш сӧрастарышым ыштыльым. Тиде тыгай куан лийын! Ыштылмем ончен, икана авай ойла: «Кушкын шумекет, очыни, ювелир лият». Но мый вашештенам: «Уке, кугу лиймеке, мый туныктышо лиям: марий да руш йылмым туныкташ тӱҥалам». Икмыняр жап гыч шер гыч ыштылмым чарненам да ойлымем семынак Крупская лӱмеш марий кугыжаныш педагогический институтыш туныктышо лияш шонен тунемаш тольым.  Но шонымо руш-марий йылме факультетыш пурен ыжым керт – ик балл ыш сите! «Вес ийын тол – налына», – ойлышт. Но кугурак акам мане: «Ме, кок акат-шамыч, йот йылме факультетым тунем лектынна. Тыят тушкак кает». Тыге тудо ийынак тушко пураш ямдылыме курсыш кошташ тӱҥальым да идалык гыч студентке лийым. Кумшо курсышто тунемме годым ончыкылык пелашем дене палыме лийынна. Визымше курсышто улмем годым кугурак ӱдырна шочо. Нине амал дене шер дене шинчылташ нимогай кумылем лийын огыл, вет мый туныктышылан тунем лектынам да туныктышак тӱҥалам манын шоненам.

– А марий да руш йылмым туныктышо лийдымыланда кумылда кодын огыл?

– Кодын. Мый почеламутымат, ойлымашымат возгаленам. Но нуным савыкташ нигушкат колтеден омыл. Шканем гына возаш йӧратем ыле. Йот йылме факультетым пытарымекем, мылам эсогыл диссертацийым возаш темлышт, молан манаш гын диплом пашам пеш оҥай – йӧратымаш нерген муро дене кылдалтше – ыле. Адакшым тудым возымо годым руш, марий йылме-влак деч посна эше француз йылмылан эҥертенам. Тиде вараже мылам ала марий йылме деке пӧртылаш полша ыле. Но диссертаций тунам ыш возалт. Кӧ пала, ала эше тиде паша ышталтеш.

А тунам, институтым пытарымеке, шкенан Унчо школыш ӱжыч да кайышым. Тушто француз йылмым ик ий туныктышым. Ялысе школышто пашам ышташ моткоч келшен. Директорат чотак кодынеже ыле. Но пелашем олаште илен да пашам ыштен, сандене ӱдырем дене тышке толна. Йошкар-Олаште мый йочасадыште воспитательлан ышташ тӱҥальым. Икмыняр жап гыч кокымшо ӱдырна шочо. Тудо чӱчкыдын черлана ыле да паша гыч лектым. Вараже Лизам тӧрлатен кертна, но ынде мый черланышым. Больницыште кужун киен эмлалташ логалын.

Чер нерген гына эре шонашем огыл манын, кугурак акам шиянӱштым ыштен пуаш йодын. Иктым огыл, а нылытым. «Ака, мыйже тыгайжым ни урген, ни ыштен ом моштыс!» – манам. «Мый шкемыным пуэм да тый ончен ыштет. Кертат-уке – моштет!» – мане. Йӧра, тӧчен ончышаш, шонем. Тыге шер тиде акам дечак уэш мый декем пӧртыльӧ! Тунам тудлан ныл шиянӱштымак ыштен пуышым. Вара тиде акамак шӱшерым йодо. Тудымат ыштышым.

Но умбакыже мыйын марий орнамент дене иктаж-мом уым ыштымем шуын да интернетыште кычалаш тӱҥальым. Но тыгайже тушто тунам нимо лийын огыл. Тыге шер дене мом «пидаш» але тодаш лиймым муым. Тӱрлӧ пунем (плетений) уло, но мылам мозаике сынан келшыш. Тиде жапыште кугурак акамак Ираида Степанован книгажым пӧлеклыш. Тыге тӱҥжым мозаичный плетений гыч нальым, а орнаментлан марий тӱрым кучылтым да, схемым шке семын сӱретлен, шотлен, ышташ тӱҥальым. Тыгодым ӧрынам: молан тымарте иктат тыге ышташ шонен муын огыл? Эн ончыч пылышсергам ыштышым. Вара семынем шоналтышым: «Тыгайым оҥыш сакет гын, тыгак моторын коешыс!» Тыге подвеске «шочо». Умбакыже – кидшол, ӱштӧ, шергаш…

Тынаре ыштымеке, чешский калиброванный манме шер улмым пален налынам, вараже эшеат чаплырак япон шер улмым ужынам. Тыге мый шке мастарлыкем шуарен толынам.

Жап эртымеке, эре ик узорым гына огыл, весымат ыштен ончымем шуаш тӱҥале. Но мом кушто кычалшашым пален омыл. Адакат Ираида Александровнан книгаже полшыш. Тушто сӱрет веле ончыкталтын, а схемыже уке. Сандене мый вара тудым шке семын келыштарышым да вес сынан сӧрастарыш-шамычым ышташ тӱҥальым. Тыге шер гыч «Сурт орол», эше икмыняр жап гыч «Тумо лышташ», «Шочынава» аралтыш-влак шочыч.

Умбакыже эре сӧрастарышым гына огыл манын, шер гычак изирак сумкам ыштышым. Тудын дене тылзе наре чарныде манме гай шинчылтынам. Кызыт гын тиде сумка Москвашке конференцийышкат «миен толын» шуктен – чӱчӱньым тушто выступатлышаш ыле да мый дечем налын каен. Ойлымыж почеш, чумыргышо-влак ю виян еҥ-влак кокла гыч чылан гаяк тудын деке лишемыныт да сумкан вигак шинчашке пернымыжым палемден ойленыт, тыгак  кузе ыштыме нерген йодыштыныт.

Чӱчӱньым кольемат пижыктен каен ыле. Икте лишемын да кучен ончаш йодын. Кидышкыже налмеке, ӧрын каласен: «Тыште моткочак кугу вий!» Да тунамак ужалаш йодын. Чӱчӱньым могай пашамым наҥгаен улмаш, чыла ужален толын. Сумкам гына пуаш кӱштен омыл. Чынак, кидпашашке кажне мастар шке вийжым пышта. Но тудыжо кажныжын – тӱрлӧ.

Мо оҥайже, ончыкыжым мом ыштышашем омеш конча. «Тыге ыштен ончо» манын темлат. Тӱрымат «тыге ыштен кертатыс» манын, ала-могай йӱкак омыштем ойла. Эрдене кынелам да лач тидым да тыгак ышташ тӱҥалам. Тӱрлӧ сынан кольем, галстукым «пидаш» шонымаш-влак тыгак толыныт. «Пеҥгыде тукым-вож» – поснак кугу аралтыш. Тудым утларакше тувырыш ыштат, а мыйын галстукыш кучылтмем шуын. Тыгайым шукын йодыныт, налыныт. Але марте тыгайымат нигӧ ыштен да ужалымашке луктын огыл.

– Роза, ала Тыланда неле чержым Юмо лач тидланак: аралтышым ыштен, еҥ-шамычлан полшаш – колтен? Шкеже тыге шонен огыдал?

– Шоненам. Очыни, тыгак. Эмлалташ да калыклан пайдам кондаш, куаным пӧлеклаш манын, «тиде – тыйын пашат, тый тидым ыштышаш улат» «манын» докан. Йодмо почеш ыштыме, ужалыме годым мый еҥ-шамычлан эре ойлен пуэм: «Тудо тендам арален шогыжо». Южышт, икмыняр жап нумалмеке, йыҥгыртен ойлат: «Мыйын кӱрлын». «Тугеже тиде арвер чердам, ойгыдам але эше иктаж вес удам шке ӱмбакше налын», – ойлем. Ала мый шкежат лач шер полшымо денак шучко черым сеҥен кертынам?..

– Ончыкыжым эше мом ыштынеда?

– Шканем тувырым ургыктынем да тушко марий тӱрым шер дене пыштынем. Але марте тыгайымат иктат ыштен огылла чучеш.

– Роза, шонышда тек шукталтеш. Ончыкыжым сомылда эшеат воранен толжо! Налшыда-влак кече еда ешаралтышт, вет нуно мыняр шукынрак налыт, те тынар шуко еҥлан поро пашада дене полшенда, лектеш! Тыгай кӱлешан, пайдале да куандарыше пашам ыштымыланда моткоч кугу тау!

Любовь Камалетдинова мутланен

Авторын да еш альбом гыч налме фото-влак

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий