«Озанлыкнам уло еш дене кучена», – манеш Оршанке район Изи Кугланур ялыште илыше фермер В.Камаев
Тӱҥалме корно
Валерий Васильевич шке жапыштыже ешыж дене Йывансола ялыште илен, пашашке Оршанке посёлкыш, рӱдӧ эмлымверыш, кудалыштын. Тысе котельныйыште операторлан тыршен. Пелашыже Ирина кевытче лийын.
Камаев шукертсек ешыж дене улак, тымык да мӱндыр верыште илаш шонен. Коваже Кугу Кугланур ял гыч лийын, сандене илаш ты кундемым ойырен налын. Тунам верысе колхоз председатель В.Христофоров деке толын да паша верым йодын. Вет Валерийын механизатор ден сварщикын удостоверенийже лийын. Тудыжо келшен, машинавечыш толаш темлен. Тыге трактористлан да сварщиклан тыршаш тӱҥалын. Пашашке ушнымыж деч ончыч озанлык вуйлатыше деч илыме вер шотышто рашемдаш йодын. Тудыжо Кугу Кугланурышто да Изи Кугланурышто колхозын чоҥымо яра шинчыше пӧртым темлен. Тыге Валерий Васильевич кокымшо ялыштыже кум посна пӧрт гыч иктыжым ойырен налын да тышке илаш куснен.
Кокла ийготан, вийвал пӧръеҥлан тунам, кодшо курымын индешлуымшо ийлаж тӱҥалтыште, кок икшыван ешым кучаш, тудлан мо кӱлешым ситараш манын, колхозышто чот тыршаш, эсогыл йӱдымат пашам ышташыже логалын. Туге гынат, пашадар садак изи лийын, ситен огыл.
– Тудо пагытыште тӱшка озанлык-влак шаланаш, панкрутыш лекташ тӱҥальыч, тыгодымак икымше фермер-влак шочыч, – шарналта фермер. – Ты кундемыште икымше фемер-влак Евгений Аппаков, Михаил Краснов дене пырля ты пашашке ик жапыште ушныша. Тӱҥалтыште 78 гектар кумдыкан ик пасум арендыш нальым. Мланде уло гын, тудым пушкыдемдаш, пырчым ӱдаш, поген налаш технике кӱлын. Эн ончычак шурным шийме у комбайным 58 тӱжем теҥгелан нальым. Тудо пагытыште тыгай ак шулдо лийын. Яранск гыч йолташем налаш полшыш. Вара МТЗ маркан тыгак у тракторан лийын. А теве гусеницан у тракторым налаш ятыр тургыжланаш перныш. Оксам поген гына шуктем – акше шергешт кая, адак погем – уэш ак кӱза. Тыге ак 2,5 миллион теҥге марте кушко. Варажым тошто КамАЗ автомашинан лийым. Тиде пагытыште Россий мучко кудалыштынам, Марий кундем гыч чодырам, пареҥгым, ужгам шупшыктенам, мӧҥгешыже арбузым конденам.
Камаевын счетыштыжо тудо жапыште шагал огыл окса погынен. Банк пашаеҥ-влак ужыныт: фермерын оборотыштыжо шагал огыл средства уло да кредитым налаш, у КамАз машинам кондаш темленыт. Фермер тыгай йӧн деч кораҥын огыл, Нижнекамск гыч у машинам моло фермер-влак дене пырля конден. Ик жап Чебоксар олашке, сыра заводыш, Марий кундем гыч шожым шупшыктен.
Неле пагытат лийын
Тиде пагытыште фермерын илышыштыже мӧҥгештме татат лийын. Ик ийын ӱяҥдышым, соляркым кондаш кредитым налыныт. Нылле гектар кумдыкыш кокияш шыдаҥым да уржам ӱденыт, тидлан изи огыл роскотым ыштеныт. Но телым кокияш озым пытен, шӱйын локтылалтын. Шошым йӧршеш атыланен кертын огыл. Тудо ийын икияш шож сайын шочын, но поген налаш неле лийын, комбайным пасушко пуртеныт – мланде вӱдыжгӧ лийын, купла волен. Шыжылан ӱшаненыт, кылмыктыме дене шийын налаш шоненыт. Туге гынат кылмыктыме олмеш лум возын. Тыге фермер нелылыкыш логалын. Туткар гыч лекташ, ешартыш оксам ыштен налаш комбайн полшен. Шийме чумыр шурно гыч лу процентшым фермерлан пуэныт. Тыге вольыклан кургым ситареныт.
Кодшо ийын кушкылым 160 гектар кумдык пасушто ончен куштеныт. Шожым кургылык пырчылан, йӧре ӱдымӧ вике ден шӱльӧ йӧрварым силосым ямдылаш вераҥденыт. Тылеч посна шукияш шудым, люцерным, клеверым куштеныт. Кодшо ийын игече ояр да кукшо шогымылан кӧра лектыш начар лийын, гектар еда улыжат лучко центнер дене лектын. Тыге чумыржо 65 тонн пырчым поген налыныт. Но, фермерын мутшо почеш, тидыже вольыклан пукшаш ок сите, шошым налаш перна. А теве кукшо да нӧрӧ курго ситышын, эше ончылийысе шапаш силосат кодын улмаш.
Тӱҥ корно – ушкалым ашнаш
Кызыт фермерын озанлыкыштыже тӱкан шолдыра вольык чылаже шымле вуй уло, тышечын кумлыжо – ушкал. Нуным кум эрге: Виталий, Алексей да Артем ончат, пукшат, лӱштат. Саша эргышт Лужбеляк школын луымшо классыштыже тунемеш, тудат кертмыж семын полышкала. Ушкалым аппарат дене лӱштат. Мийымына кечын Виталий ден Алеша МТЗ трактор дене загонышто погынышо терысым тележкыш оптен, пасушко шупшыктат ыле. Ончыч ача-аван ыштыме пашам ынде тӱрыснек эрге-влак шуктат. Валерий Витальевич утларакше техникым виктара, кургым ямдыла, шурным ончен кушта.
Вольыкым жапше годым искусственный йӧн дене тӱжаҥденыт, но чылаж годымак шотлан толын огыл. Фермер верысе «Сельхозпром» предприятий вуйлатыше дене кутырен келшен да сай урлык ӱшкыжым налын. Ынде вольыкыштым голштин урлык тиде ӱшкыж дене тӱжаҥдат. Такшым тыште осеменатор-влак улыт, нунын полышыштланат эҥертен кертыт. Жапше годым тыгак ыштеныт.
Ветобслуживаний шотыштат уто нелылык уке. Кӱлеш лийме годым ӱжмӧ почеш участкылан вуйын шогышо ветврач толеш. Тыгак вольыкын тазалыкшым тергаш вӱрымат тудак налеш. Шке ялыштыштат ветврач специальностян еҥ уло, тудланат эҥертат. А такшым чогашылыш уколым ышташ, ушкал презым ыштыме годым самырык вольыкым налаш эрге-влак тунем шуыныт. Лачак сӱвӧ жапыштыже ок воч гын, ветеринарым полшаш ӱжыт.
Лӱштымӧ чумыр шӧрым Оршанкыш, Йошкар-Олашке палыме-шамычлан ужалат. Тидлан лӱмынак кум литран, посна форман банкым налыныт. Налшылан ужалымеке, вес гана яра тиде банкымак пӧртылтат. Яра банкым мушкаш да кошташ лӱмынак аппаратым налыныт. Тыге пашам ятырлан куштылемденыт. Пӧртыштышт, стеллажлаште, иктаж шӱдӧ наре тыгай банкым ужна. Кече еда индешле банкым, чылаже кум центнер наре шӧрым, ужалаш шупшыктат. Шылымат налше-влак улыт. Йыҥгыртат веле, шкеак толын налыт. Телым, шӧр шагал годым, шочшо ӱшкыжаш изи презым калыклан ужалат, а кеҥежым шочшыжым ашнаш кодат.
Вольыкым огыт кӱтӧ, загонышто шогыктат, лачак прогулкыш луктыт. Ял кӱтӱшкӧ огыт колто. Вет Камаевмытын вольыкышт таза, лейкоз дене черланыме деч шекланат. Такшым ялыште ушкалым ашныше-влак вольыкыштым йолыштымаште шогыктат. Кӱтӱм кондышташ волык шагал.
Грантымат налыныт улмаш
– Ме шке жапыштыже Ялозанлык да кочкыш сату министерстве гыч озанлыкнам вияҥдаш грантымат налынна ыле, – ойла фермер. – Кум миллионым пуышт. Ик миллионжылан тракторым налын шуктышна да кодшо кок миллионжым мӧҥгеш пӧртылтышна. Тунам район вуйлатышат тышке толын да «Валерий, тый мом ыштылат, грантым мӧнгеш пӧртылтымӧ случай йӧршешат укес» манын ойлыш. Кок миллионжылан тӱж тунам налман ыле. Пешак шерге, ик тунажак 180 тӱжем теҥгешке шуэш. Тудо пагытыште мемнан республикыште тыгай вольыкшымат налаш уке ыле, Нижегородский областьыште веле темленыт. Грантын условийже почеш икымше гана лийше ушкал суткаште коло вич литр шӧрым пуышаш. Ужынна: моло фермер-влакын кондымо ушкал тынар шӧрым ок пу. Шкенан ушкална южыжо суткаште кумло литр марте шӧрым пуа. Тыге грантым мӧҥгеш пӧртылташ перныш.
Пасушто шурным, шукияш шудым ончен куштымо годым кызыт марте минеральный ӱяҥдышым кучылтын огытыл. Органическийлан эҥертеныт, погынышо терысым пӱтынек пасушко луктыныт. Тыгак гербицидым, пестицидым огыт кучылт. Тыге шӧр ден шыл, тыгак пырче экологий могырым яндар лиеш. Тыгай сатум калык кумылын налеш. Ӱяҥдыш шотеш сидератым кучылтыт, мландыш люцерным, клеверым куралыт.
Ончыч пареҥгымат шынденыт, ынде чарненыт. В.Камаевын эше чапле теплицыже-влак улыт. Тыште тудо помидорым, шере пурысым ончен кушташ йӧрата. Шке жапыштыже мӱкшымат ашнен. Тӱҥалтыште чылажат икшырымын эртен, но варажым Валерий Витальевичын мӱкш аярлан аллергий тӱҥалын. Артем эргыже мӱкшым ончаш келшен, но вольык дене паша шукылан кӧра тӱҥалме сомылым умбакыже шуктен кертын огыл.
Кугурак эргышт, Виталий, ешаҥын. Тиде ялыштак тошто суртым налын уэмден да ешыж дене тушто ила. Лишыл жапыште ешыште ешартышым вучат.
Фермер Камаев эргыже-влакым паша шӱлышеш ончен куштен. Нунышт шочмо ял, шочмо кундем деч ӧрдыжкӧ каяш кумылан огытыл, шке озанлык кӱшеш илаш тыршат. Тыгай сай пример шукырак лиеш гын, ял илыш утларак воранен кая, икшыве-влакат ешаралтыт ыле.
Вячеслав Смоленцев
