ЯЛОЗАНЛЫК

Мӱкшызӧ-влак шукертсек вученыт

Кугыжаныш Думо кумшо лудмаште «Мӱкш ончымо нерген» законым луктын.

Отар оза-влак тыгай документ лекмым шукертсек вученыт. Вет проектшым законым лукшо-влаклан ончаш шукертак пуымо, но кызыт мартеат тудо документ семын волгыдо тӱням ужын огыл ыле. Ынде мӱкшызӧ-влак куштылгынрак шӱлалтат: кодшо ий мучаште Кугыжаныш Думо «Мӱкш ончымо нерген»  федеральный законым луктын да ынде мӱкшым ашныше-влак тудлан (закон официально савыктыме деч вара 180 кече гыч вийыш пура) эҥертен кертыт. Очыни, тиде документым  писынрак лукташ 2019 ий кеҥежым Российысе кумло регионышто, тидын шотыштак Марий Элыштат, чылаже 80 тӱжем мӱкш ешым (чумыр мӱкш еш гыч кум процент чоло) пестицидым рапс кушкылыш шавымылан кӧра пытарымат амалым ыштен.

Аяр ятыр ешым пытарен

Думысо ялозанлык шотышто комитетым вуйлатыше В.Кашинын мутшо почеш, шыркаҥдышаш чумыр кушкыл гыч мӱкш 80 процентыштыже тиде сомылым шукта. Тугеже пасу лектыш мӱкшын илышыж денат пеш чак кылдалтын. Пытартыш жапыште озанлык-влак рапсым, моткоч пайдале кушкыл семын, кугу кумдыкыш ӱдаш тӱҥалыныт да тудым шукш-копшаҥге деч аралышашлан пестицидым ик гана веле огыл (южо ийын шым гана марте) шават. Мӱкш-влак химикатым кучылтмылан кӧра ынышт пыте манын, ялозанлык предприятий-влак пасушко аярым шавыме деч мыняр кече ончыч увертарышашым закон дене пеҥгыдедыме. Тушто, мутлан, тыгай шонымашым возымо: аярым шавышаш пасу 7 километр тораште верланен да тиде коклаште калык илыме вер уло гын, тыште илыше-влаклан ялозанлык предприятий-влак тидын нерген кум кече  ончычак увертарышаш улыт. Тидын деч посна могай пестицидым кучылташ тӱҥалшашым, тудын могай лӱдыкшӧ классан улмыжым, мӱкшым мыняр жаплан петырышашым раш палдарышаш улыт.  

Икымше лудмаште законопроектыште энтомофильный кушкыл-влаклан (рапс, горчице, кечшудо, шемшыдаҥ, клевер да молат) аярым шавыме годым икымше класс лӱдыкшылан шотлалтше пестицид ден агрохимикатым кучылташ чарыме нерген ойлалтын. Тыгак мӱкшлан лӱдыкшым ыштен кертше аярым тиде пайдале насекомыйын чоҥештылме 5 километр коклаште кучылташ чарыме ончыкталтын улмаш. Но, чаманен каласыман, тыгай нормо иктешлыше документыш логалын огыл.

Пайдале насекомыйым ашнет – документым ямдыле

Депутат-влакын лукмо документ мӱкшым эмлаш кугыжаныш регистрацийым эртыдыме препаратым кучылташ чара. Кажне отарын ветеринарно-санитарный паспортшо лийшаш. Тунам мӱкш ешын чотшым рашемдаш ятырлан куштылгырак лиеш. А кызытеш тыгай документше ятыр мӱкшызын уке. Мӱкш ончымо отрсльын продукцийже, тудым ямдылыме, шупшыктымо, аралыме нормо технический регламент дене келшышын шукталтшаш.  Сай урлык (племенной) мӱкшым аншыше озанлык деч 25 километр коклаште моло урлык мӱкшым ашнаш чаралтеш. Мемнан республикште тыгай мӱкшым, рашыракше среднерусский урлыкым, Советский район гыч фермер В.Кузьмин ашна.

Документыште мӱкшотарым, тудын дене кылдалтше моло инфраструктурым могай кундемыште вераҥдаш чарымым ончыктымо. Тыгайжылан айдемым але вольыкым тойымо шӱгарым, производствын отходшым, химический, пудештарыме дене кылдалтше, токсичный, аяртыше вещества-влакым, тыгак радиоактивный отходым тойымо верлам шотлыман. А теве ялозанлыкыште, тыгак шке озанлыкыште кучылташ налме мландыште мӱкш ончымо пашам виктарен колташ лиеш. Тыгодым мланде дене кылдалтше законодательствым шотыш налыт.

Полыш лийшаш         

       Законышто мӱкшызӧ-влаклан кугыжаныш могырым полышым пуымо нергенат возымо. Тиде пашашке верласе самоуправлений орган-влакат ушнен кертыт. «Тамле» отрасльлан полышым пуымын кӱлешлыкше теве мо нерген ойла: ялозанлык культурым мӱкшын шыркаҥдымыжлан кӧра элна идалык еда триллион теҥге ешартыш доходым налеш. Специалист-шамычын шымлымышт почеш, ялозанлык кӱлешлыклан ешартыш мландым оборотыш пайдалын кусараш элыштына шым миллион наре мӱкш еш лийшаш. Российыште пытартыш ийлаште мӱкш еш шагалем толеш. Тыге 1990 ийыше чыла тӱрлӧ озанлыклаште 4,5 миллион еш шотлалтын, 2000 ийлан 3,4 миллион марте шагалемын, а 2019 ийлан – 3,1 миллион йотке. Марий Элыштына кызыт 38,9 тӱжем мӱкш еш шотлалтеш. Тыштат отар-влак изем толыт.

   Тидым ешарыман: мӱкш ончымо паша дене кылдалтше закон Российын ятыр  регионжын, тидын шотыштак пошкудына-влакын — Татарстанын, Чуваш Республикын, Нижегородский областьын — уло. А теве мемнан республикыште, кеч Кугыжаныш Погыныш проектым ончаш шукертак пуымо, але мартеат пеҥгыдемдыме огыл. Республик кӱкшытан семнар ден совещанийлаште кажне гана тидын нерген мут лектын.

Вячеслав СМОЛЕНЦЕВ

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий